XXIX. ÖĞDÜLMİŞ BEYLERE VEZİR OLACAK İNSANIN NASIL OLMASI LÂZIM GELDİĞİNİ SÖYLER [ÖGDÜLMİŞ BEGLERKE VEZİR BOLGU NEGÜ TEG ER KEREKİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
2181	yanut birdi ögdülmiş aydı ilig vezir boldı beglerke sungu elig	Öğdülmiş cevap verdi: — Ey hükümdar, vezir beylerin eli demektir; onlar işleri bu eller ile görürler — dedi —
2182	siziksiz kerek boldı begke vezir vezir edgü bolsa beg incin udır	Hiç şüphe yok, bey için vezir çok lüzumludur; vezir iyi olursa, bey rahat uyur.
2183	vezir ol yüdügli bu begler yükin vezir ol bekütügli beglik kökin	Beylerin yükünü yüklenen vezirdir; beyliğin temelini sağlamlaştıran da vezirdir.
2184	idi artuk ödrüm talu er kerek ögi köŋli yetse urunsa yürek	Bu işe halk içinde çok temayüz etmiş, seçkin insan lâzımdır; aklı, gönlü ermeli ve işe yürekten bağlanmalıdır.
2185	ukuşı öküş bolsa bilgi teŋiz kamug iş bütürse kızarışa meŋiz	Aklı çok ve bilgisi deniz gibi derin ve geniş olmalı, her iş elinden gelmeli ve beyin yüzünü güldürmelidir.
2186	uruglug kerek hem sakmuk köni könilik öze keçse ötrü küni	Asîl bir aileden gelmeli, takva sahibi ve dürüst olmalı, hayatını da dürüstlük ile geçirmelidir.
2187	ulug iş bu işke er ödrüm kerek bütünlük bile kılkı ködrüm kerek	Vezirlik mühim bir iştir; bu iş için seçkin insan lâzımdır; o doğru ve asîl tabiatlı olmalıdır.
2188	ukuşlug kerek hem biliglig kerek tetiglik kerek hem siliglik kerek	Vezir akıllı ve bilgili olmalıdır; bu iş için zekâ ve yumuşak huylu olmak lâzımdır.
2189	ukuşlug kişi urgı edgü urug kopar kayda bolsa bu kalmaz kurug	Soyu iyi olan akıllı insan her yerde yükselir ve hiç bir şeyden mahrum kalmaz.
2190	sakmuk kerek din idisi arıg imin bolsa il budnı andın arıg	Vezir imanlı, takva sahibi ve temiz olmalı, memleket ve halk ondan her bakımdan emin bulunmalıdır.
2191	sakmuk kişi ol kişi ödrümi muŋadmışka barça bu ol ot emi	insanların seçkini takva sahibi olan kimsedir; o bütün muhtaçlara ilâç ve devadır.
2192	sakınuk kişi işte saklık kılur yaragsızka yakmaz iş ogrın bilür	Takva sahibi insan işte tedbirli davranır; yakışıksız işlere yaklaşmaz ve işin vaktim bilir.
2193	beginde basa ilke elgi uzun vezir ol iligke kılınçın sözün	Beyden sonra, onun yerine, hareket ve söz ile memlekete hükmeden insan vezirdir.
2194	urugsuz kişiler arıgsız bolur arıgsız vezirka yaragsız bolur	Soysuz adamlar temiz olmazlar; temiz olmayan kimse vezirliğe yakışmaz.
2195	vefalıg bolur bu uruglug kişi cefaçı bolur ol arıgsız işi	Soylu insan vefalı olur, temiz olmayanın işi dâima cefâdır.
2196	negü tir eşitgil törülüg kişi törülüg kişi boldı il tör başı	Kanun adamı ne der, dinle; kanun adamı her yerde itibar görür.
2197	uruglug kişiler kılınçı silig vefa birle halkka yadıglı elig	Soylu insanların hareketi zarif olur; onlar ellerini halk üzerine vefa ile uzatırlar.
2198	angsız kılınçı vefasız cefa neçe me yitürse şeker hem yilig	Ne kadar şeker ve ilik ile beslesen dahi, temiz olmayanın hareketi vefasız ve cefalı olur.
2199	uvutlug kerek hem közi tok bütün uvutsuz kişi ol kişide otun	Vezir haya sahibi, gözü tok ve itimat edilir bir insan olmalıdır; insanların kabası hayâsız adamdır.
2200	közi tok kerek neŋke suklanmasa közi aç todumaz bu dünya yise	Onun gözü tok olmalı ve onda mal hırsı bulunmamalıdır; gözü aç olan kimse, bütün dünyaya nail olsa bile, doymaz.
2201	kişide talusı uvutlug kişi uvutlug kişi ol kişide başı	İnsanların seçkini haya sahibi olanıdır; haya sahibi olan kimse, insanların başıdır.
2202	uvut kimde bolsa kamug işni ur uvut birle yalrguk otun kapgı tur	Kimde haya varsa, ona her işi teslim et; insan haya ile küstahın yolunu tıkar.
2203	uvutsuz kişi ol kişide ili köni sözlemez söz uvutsuz tili	İnsanların aşağısı — hayâsız adamdır; hayâsızın dili doğru söz söylemez.
2204	negü tir eşitgil uvutlug tüzün saŋa ötler emdi bagırsak özün	Haya sahibi, yumuşak huylu insan ne der, dinle; bak, acıdığı için, sana nasihat verir.
2205	uvutsuz kişide yırak tur yırak uvutsuz bolur üsterigli karak	Hayâsız adamdan uzak dur, uzak; hayâsız inkâr eden gözdür.
2206	uvutsuz yüzi körse etsiz süngük uvutsuz özi körse bütmez irük	Hayâsızın yüzü, dikkat edersen, etsiz bir kemiktir; hayâsızın özü ise, kapanmaz bir gediktir.
2207	uvut birle yalŋuk yüzi suvlanur uvut bolsa ötrü közi suvlanur	Hava ile insanın şerefi artar; haya sahibinin bundan dolayı gözü parlar.
2208	yüzi körki körklüg kerek hem yülüg kılınçı köni tegse halkka ülüg	Vezirin yüzü güzel ve düzgün, kendisi de, halkın hakkını alabilmesi için, âdil olmalıdır.
2209	kılınçı köni bolsa kılkı oŋay munıŋdın tegir halkka edgü yıl ay	Doğru hareketli ve mülayim tabiatlı olursa, ondan halka her vakit iyilik gelir.
2210	köni bolmasa işte işçi başı kamug egri boldı bu begler işi	Hizmetkârların başı olan vezir doğru hizmet etmezse, beylerin işi hep eğri olur.
2211	könilik bütünlük kerek işçike anın bütse begler işin birgüke	Hizmetkârın doğru ve dürüst olması lâzımdır ki, beyler inanıp, işlerini emniyetle ona tevdi etsinler.
2212	bu körklüg kişi kılkı körklüg bolur kılınç bolsa körklüg il asgı tolur	Güzel insanın tabiatı da güzel olur; hareketi de güzel olursa, memlekete faydası dokunur.
2113	kimiŋ bolsa körklüg yüzi taş özi taşı teg yime körklüg ol iç yüzi	Kimin yüzü ve dış görünüşü güzel ise, dışı gibi, onun içi de güzel olur.
2214	negü tir eşitgil sınamış kişi sınap edgü isizni bilmiş kişi	Tecrübe etmiş ve tecrübe ile iyiyi, kötüyü ayırt etmiş insan ne der, dinle.
2215	kişi körkiŋe iç kılıkı iş ol yüzi körki birle kılınçı tuş ol	insanın iç tabiatı onun dış görünüşüne eştir; yüzü ve kıyafeti ile hareketi birbirine denktir.
2216	taşı körse tap tut içiŋe tanuk taşı teg içi ol içi teg taş ol	Dışını görürsen, bunu içi için yeter şâhit say; insanın içi dışı gibi ve dışı da içi gibidir.
2217	yülüg bolsa kaşıg bolur ol vezir vezir bolsa kaşıg işi ked yorır	Saçı-sakalı düzgün olan vezir heybetli olur; vezir heybetli olursa, işi yolunda gider.
2218	sakışçı kerek bolsa bilge tetig bilig birle bilse bu türlüg bitig	Vezir hesap bilir, âlim ve zeki olmalıdır; bilgili olmalı ve çeşitli yazıları bilmelidir.
2219	vezir işi barça sakışlar bolur sakış bilmese işçi işi kalur	Vezirin işi hep hesapla döner; hesap bilmezse, hizmetkârın işi kalır.
2220	sakış birle saklar kişi iş küdüg sakısın seçer er yıl ay kün ödüg	İnsan işini-gücünü hesap ile yapar; yıl, ay, gün ve zamanı hesap ile tâyin eder.
2221	sakış saklıkın boldı atı sakış körü barsa sakış idi ök sak iş	Hesabın adı hesaplı davranmaktan hesap olmuştur; dikkat edilirse, hesap çok hesaplı bir iştir.
2222	tetig bolmasa iş oŋarmaz kişi tetiglik bile kıldı yalŋuk işi	İnsan zeki olmazsa, işi başaramaz; insan işini zekâ ile yapar.
2223	bitig birle yalŋuk bitir bilmişin bitişe bilür er negü kılmışın	İnsan bildiklerini yazı ile yazar; yazarsa, ne yapmış olduğunu bilir.
2224	tetiglik nişanı turur bu bitig bitig bilgüçi er bolur ked tetig	Bu yazı zekâ nişanıdır; yazı bilen insan çok zeki olur.
2225	bitig bilmez erse apa oglanı negü bilgey erdi yıl ay kün sanı	İnsan-oğlu yazı bilmese idi, yıl, ay ve günün sayısını nasıl bilirdi.
2226	bitip kodmasa erdi bilge bitig sakışka negü erdi al yaŋ itig	Alimler kitap yazıp bırakmamış olsalar idi, hesap yapmağa nasıl bir çâre ve imkân bulunurdu.
2227	törütmezde aşnu bayat bu ‘alem törütti yorıttı bu levh u kalem	Tanrı bu âlemi yaratmadan önce, levh ile kalemi yaratmıştır.
2228	ferişte bitir kul negü kılmışın idi ötrü aydur yarın ol işin	Kulun neler yaptığını melek yazar, sonra Tanrı yarın o işi sorar.
2229	kerek köŋli kodkı ma yumşak tili bu ol kör kişike sevitür yolı	Vezirin gönülü alçak ve dili yumuşak olmalıdır; böylelikle insan kendisini başkalarına sevdirir.
2230	köŋül kodkı bolsa sevitür kişig sevitmiş kişiler avıtur işig	Alçak gönüllülük insanı sevdirir; kendisini sevdiren kimseler arkadaşlarını da memnun ederler.
2231	negü tir eşitgil kör alçak amul ne edgü bolur erke kodkı köŋül	Alçak gönüllü ve sakin tabiatlı insan ne der, dinle; insan için alçak gönüllü olmak ne iyi şeydir.
2232	budunda sevüg boldı kodkı kişi sevügsüz bolur küngli katkı kişi	Alçak gönüllü insan halk arasında sevimli olur; haşin ve kibirli adam ise, sevimsiz olur.
2233	ulugluk uzun yir kişi kodkısı bedüklükke tegmez budun katkısı	Alçak gönüllü insan uzun müddet itibarda kalır; haşin ve kibirli insanlar büyüklüğe ulaşamazlar.
2234	vezirlıkka artuk bütün er kerek okıglı bitigli ked öglüg kerek	Vezirliğe çok olgun bir insan lâzımdır; o okuyan-yazan ve çok anlayışlı bir insan olmalıdır.
2235	tili köŋli bir hem kılınçı köni uvutlug bagırsak budunda çını	Sözü, gönülü bir, hareketi doğru, haya sahibi, merhametli ve halk arasında dürüst olarak tanınmış olmalıdır.
2236	közi tok odug sak biligli işig adırgan yaraglıg yaragsız kişig	Gözü tok, uyanık, ihtiyatlı ve işinin ehli olmalı; işe yarayan ve yaramayan kimseleri ayırt edebilmelidir.
2237	tapugsak ne özkey yine eymenük emanet bile bolsa köŋli süzük	Hizmete hâzır, vefalı, emânete karşı titiz ve bir de temiz gönüllü olmalıdır.
2238	tükel kimde bolsa bu erdem bilig vezirlik aŋar birse bolgay ilig	Bu fazilet ve bilgiler kimde tam olarak bulunursa, hükümdar vezirliği ona verebilir.
2239	bu yaŋlıg kişi bolsa begke vezir begi birle budnı tüz inçke tegir	Beye böyle bir kimse vezir olursa, bey ve halk, her ikisi de huzura kavuşur.
2240	tilekçe tükel bolga ilig işi itilgey ili hem bayugay kişi	Hükümdarın işi, dilediği gibi, tam olur; memleketi düzene girer ve insanlar zenginleşir.
2241	vezir bolsa ilke yaragsız yavuz ol il budnı buzlur çıgay bayı tüz	İşe yaramayan, fena biri memlekete vezir olursa, o memleket halkı, fakiri ve zengini, hepsi bozulur.
2242	vezir edgü bolsa budunka asıg budun asgı birle iligke tatıg	Vezirin iyi olması halk için faydalıdır; halka faydalı olduğu gibi, hükümdar için de zevklidir.
2243	negü tir eşitgil ay bilgi ögüz bilig birle köŋli yarunmış kögüz	Bilgisi deniz gibi derin, bilgi ile gönülü ve göğüsü aydınlanmış olan insan ne der, dinle.
2244	begi edgü bolsa ne köŋli tili tutar işçileri könilik yolı	Beyin sözü ve gönülü iyi olursa, onun hizmetinde bulunanlar doğruluk yolunu tutarlar.
2245	kalı bolsa begler bu küçkey isiz anıŋ işçileri buzar edgü iz	Eğer beyler zâlim ve kötü olurlarsa, onların hizmetinde bulunanlar iyi izden ayrılırlar.
2246	begi edgü bolsa anıŋ işçisi bolur kılkı edgü tegürmez yası	Bey iyi olursa, onun hizmetinde bulunanların hareketi iyi olur ve zararları dokunmaz.
2247	isiz bolmagınça bu begler bakın isizig yakurmaz öziŋe yakın	Beyler kendileri kötü olmadıkça, dikkat et, kötü kimseleri yanlarına yaklaştırmazlar.
2248	isiz kayda bolsa isizler bile ay edgü yorı sen iş edgü tile	Kötülük nerede ise, kötüler de beraberdir; ey iyi insan, sen yürü ve iyi arkadaş ara.
2149	isiz edgü birle yaraşmaz bolur köni egri birle küreşmez bolur	Kötü iyi ile hiç bir zaman anlaşamaz; doğru eğri ile hiç bir zaman başa çıkamaz.
2250	kara tün yaruk künke yakmaz yaguk yaşıl suv kızıl otka bolmaz konuk	Karanlık gece aydınlık güne yaklaşmaz, yeşil su kırmızı ateşe konuk olmaz.
2251	bilişmez kişig sen bileyin tise bilişin ayıtgıl ukulgay basa	Tanımadığın adamı tanımak istersen, onun tanıdıklarını sor, o zaman anlarsın.
2252	kamug neŋ katıldı öz ügri bile köni tur katılma sen egri bile	Her şey kendisi gibi olanlar arasına katılır; sen doğrulukla yaşa, eğrilere katılma.
2253	bu sözke tanukı bu beyt ol okı bu beytig okı sen köŋülke tokı	Bu söze şahit olan şu beyti oku; bu beyti oku ve onu gönlüne yerleştir.
2254	yorıglı uçuglı kamug neneni kör tutar özke iş tuş özi terıgni kör	Yürüyen, uçan her şeye bak; her biri kendi dengini kendisine eş ve akran seçer.
2255	isiz edgü birle katılmaz kaçar kamug neŋke yaŋzag bu bir yaŋnı kör	Kötü iyiye katılmaz, kaçar; her şeye tatbik edilebilen bu kaideye dikkat et.
2256	vezir begke tutçı kiŋeşçi bolur kiŋeşçi kişiler teŋeşçi bolur	Vezir bey için dâima bir müşavirdir, müşavirler her işte kıyasla hareket ederler.
2257	isizke katılma kara edgüsi isiz boldı kılkı agır yüdgüsi	Kötüye katılma, onun işi kara ve tabiatı fena olur; bu ağır yükü kolay yüklenemezsin.
2258	bu begler yakın tutsa edgü kişi atı edgü kaldı hem il kün işi	Beyler iyi insanları kendilerine yakın tutarlarsa, memleketin işi yoluna girer ve iyi ad bırakırlar.
2259	yana beg yakın tutsa isiz kişi isiz kıldı atın hem il kün işi	Eğer bey kötü adamları kendisine yakın tutarsa, adını lekeler ve memleket işini bozar.
2260	bu yaŋlıg bolunsa ay ilig vezir begin inçke tegrür karası udır	Ey hükümdar, böyle bir vezir bulunursa, o beyini huzura kavuşturur ve halkı rahat uyur.
2261	bolur beg tileki anıŋdın tükel işi barça itlür kayu erse hal	Bey onun vâsıtası ile bütün arzularını elde eder; durum ne olursa olsun, bütün işi düzene girer.
2262	bayur ötrü budnı hem itlür ili hazine köpedür kutadur yılı	Halkı zenginleşir, memleketi de tanzim edilir; hazine çoğalır, beyin hayatı saadet içinde geçer.
2263	bolur atı meŋü karımaz bolup bolur ornı edgü karışa ulup	Adı, şöhreti tazeliğini hiç bir vakit kaybetmez, ebedî kalır; kendisi yıpranarak ihtiyarlasa bile, yeri sağlamlığını muhafaza eder.
2264	yidi bu ajunug yigey ol ajun tirilgey kutun tutçı meŋü uzun	O bu dünya saadetini elde ettiği gibi, öbür dünya saadetine de nail olur; uzun uzaman hep devlet ve ikbâl içinde yaşar.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
2265	ilig aydı uktum bu sözler ögün idi edgü sözler yorıdı bu kün	Hükümdar: —Bu sözleri iyice anladım — dedi— bugün çok güzel şeyler konuşuldu.
2266	maŋa aygıl emdi sü başlar kişi negü teg kerek kılsa begler işi	Şimdi bana söyle, beylerin işini iyi görmesi için, kumandan nasıl olmalıdır ki,
2267	süsin başlasa hem işin işlese işin başka iltse hata tuşmasa	Ordunun başına geçsin ve işini başarı ile yapsın ve hataya düşmesin.
2268	ayu bir maŋa sen kayusı yarar çerigin söküp ol yagısın tarar	Bana söyle, kim bu işe yarar ve düşmanın ordusunu bozarak, onu darmadağın eder?