XLIV. ODGURMIŞ'IN HÜKÜMDARA MEKTUP YAZIP GÖNDERDİĞİNİ SÖYLER [ODGURMIŞ İLİGKE BİTİG BİTİP IDMIŞIN AYUR]

No Kutadgu Bilig Türkiye Türkçesi
3713 yanut birdi odgurmış aydı bitig
bitiyin kör anca ay bilge tetig
Odgurmuş cevap verdi:— Bir az bekle, mektup yazayım, ey zeki âlim — dedi.
3714 devat koldı kagaz kötürdi kalem
iligke bitig başladı söz ulam
Hokka ve kâğıt istedi, eline kalem aldı ve hükümdara mektup yazmağa başladı.
3715 bayat atı birle sözüg başladı
törügken igidgen keçürgen tidi
Tanrı adı ile söze başladı: — Yaratan, besleyen ve göçüren odur — dedi —
3716 öküş ögdi sansız sena bu tilin
kılur men bayatka ayın hem yılın
Bu dilimle Tanrıya aylar ve yıllarca sonsuz hamd ve sayısız sena etmekteyim.
3717 yagız yir yaşıl kök yarattı kün ay
karaŋku yarukluk çıgay tut ya bay
Kara toprağı, mavi göğü, güneşi ve ayı, karanlığı ve aydınlığı, fakiri veya zengini hep o yarattı.
3718 törütti kalın bod bu sansız tirig
tirilgü birür kodmaz açın birig
Sonsuz varlıkları ve sayısız canlıları o halketti; o bunların hepsine rızkını verir ve hiç birini aç bırakmaz.
3719 bir ol bir idi kim törütti iki
sakışka katılmaz anıŋ birliki
Kendisi birdir, fakat yarattığı ikidir; onun birliği hesaba girmez.
3720 bir ol bar siziksiz kalı kançasız
köŋülde yırak tutgu okşag meŋiz
O bir ve vardır; şüphesiz, nasılsız ve nicesizdir; onu düşünürken, ona bir benzer ve şerik tasavvur etmemelidir.
3721 ulugluk aŋar ol bedüklük aŋar
ugan erklig ol bir kamugdın sıŋar
Ululuk ona ve büyüklük ona mahsustur; kadir ve hâkimdir ve her hususta tektir.
3722 yarattı kalın barça sansız kulug
tilemişke birdi agırlık kamug
Bütün bu sonsuz ve sayısız kulları o yarattı; dilediğine her türlü izzeti ihsan etti.
3723 karaŋku titigsig bu börk ev içi
yaruttı yaşık birle erklig küçi
Bu kubbe evin içi balçıktan yapılmıştır ve karanlıktır; onun hâkim kudreti bunu güneş ile aydınlattı.
3724 yaşıl kök törütti kötürdi ediz
kün ay birle yulduz bezedi bediz
Mavi göğü yarattı ve yükseklere çıkardı; güneş, ay ve yıldızlar ile üzerini süsledi.
3725 kodısı yagız yir yaşıl suv bile
örüsi süzük yil öze ot ula
Altı kara toprak ile mavi' sudur; üstü süzülmüş yel ile âteştir.
3726 isig tumlıgıg hem kurug ya ölüg
yaraşturdı halkka tegürdi ülüg
Sıcak ile soğuğu, kuru ile yaşı birbirine yaraştırdı ve halka kısmetini verdi.
3727 törütti tilek teg tilemiş tilek
kerek bolmadı anda arka yülek
Dilediğini istediği gibi yarattı, bu işte onun yardımcıya ihtiyâcı olmadı.
3728 tilese agırlar tapugsuz kulug
tilese ucuzlar tusulmaz tapug
İsterse, ona kulluk etmeyen bir kulu aziz kılar; isterse, kulluk edeni zelîl eder ve onun kulluğu hiç bir şeye yaramaz.
3729 tilemiş tileki bolur bol tise
yorıtur kazasın ne erse kese
Ol ! —derse, dilediği olur; her işte, karar verdiği gibi, hukümünü yürütür.
3730 öküş miŋ selamım sevüg savçıka
ol edgü kulavuz köni yolçıka
Sevgili resule, o doğru rehber ve iyi kılavuza binlerce selâm.
3731 iligke du’açı bitidim bitig
selamın esenlik öze ay tetig
Hükümdara duacı sıfatıyle mektup yazdım; ey zeki, sana selâm eder ve sağlık dilerim.
3732 ilig yarlıkamış bitig birle söz
okıdım bitigin yaruk boldı köz
Hükümdar mektup yazmak lutfunda bulunmuş; mektubu okudum, gözüm sevinçle parladı.
3733 öküş edgü yarlıg tümen öt erig
maŋa yarlıkamış kamug sözlerig
Bu pek güzel fermanda bana bir çok öğüt ve nasihat lütfetmiştir.
3734 yime va’de kılmış öküş edgülük
agırlık açıglar yigü kedgülük
Bir de mevki, ihsan, yiyecek ve giyecek hususunda bir çok lutuflar vadinde bulunmuşlar.
3735 yorıglı bu yalŋuk bu arzu öze
yorırlar tileyü ajunug keze
Bütün insanlar bunu isterler ve bunu elde etmek için, dünyayı gezip dolaşırlar.
3736 tapugsuz özüm bulsa edgü açıg
kalı taplamaz men bu devlet yaşıg
Ben hiç uğraşmadan, böyle bir lütuf ve ihsana nail olursam, bu saadeti ve bu hayatı nasıl beğenmeyebilirim.
3737 velikin bu bir kaç müni bar adın
özüm barsa yası ma kelgey kidin
Fakat bunun bir kaç kusuru da vardır; eğer ben oraya gidersem, bu iyilikleri zararlar takip edecektir.
3738 olarda biri bu tapug bilmez öz
barıp tapnumasa yarumaga yüz
Bunlardan biri — ben şahsan bu hizmetleri bilmiyorum; gidip de hizmet edemezsem, benden hiç kimse memnun kalmaz.
3739 törü yok toku yok yime kılk kılınç
törüsüz tapugçı yaramaz erinç
Bende usûl erkân, bu işlere lâyık tavır-hareket ve vukuf yoktur; âdâb ve erkânı bilmeyen hizmetkâr hiç bir işe yaramaz.
3740 ikinci cefaçı bu dünyag bilip
cefa kıldım aşnu cefa kılga tip
ikincisi — bu cefâcı dünyanın bana da cefâ edeceğini bildiğim için, ben ondan evvel davranıp, ona cefâ ettim.
3741 bayatka sıgındım özüg bekledim
bu din birle iman küdezsü idim
Tanrıya sığındım, nefsime hâkim oldum; rabbim bu din ve imanımı korusun.
3742 boguzka eginke barım yetgey ök
nerek anda naru maŋa bolga yük
Şimdi elimde olan şeyler, yiyecek ve giyecek bana kâfidir; ondan fazlasının ne lüzumu var, o bana ancak yük olur.
3743 boguzka yiyim hem eginke kedim
maŋa kılmaz eksük törütgen idim
Boğazım için yiyeceği ve sırtım için giyeceği yaratan Tanrım bana eksik etmez.
3744 törütti igidti bu ödke tegi
takı ma igidgey ay dünya begi
Beni o yarattı ve bugüne kadar besledi; ey dünya beyi, o beni ileride de besleyecektir.
3745 saŋa birdi dünya esirkemedi
maŋa birmegeymü birigli idi
O sana, hiç esirgemeden, dünya nimetlerini verdi; vergili rabbim bana da vermezmi.
3746 kamug edgü isiz çıgay baylıkım
bayattın körür men ay ersig akım
Ey cömerd yığitirri, bütün iyilik ve kötülüğü, fakirlik ve zenginliği Tanrı'dan bilirim.
3747 bayat kapgı tuttum kılur men tapug
kamug halk yumıtgu bu ol çın kapug
Ben Tanrı kapısını tuttum, ona kulluk ediyorum; bütün halkın toplanacağı hakikî kapı budur.
3748 saŋa ya seniŋ kapgıŋa men barıp
negüni tileyin tiriglik ıdıp
Sana yahut senin kapına gidip, hayatımı vakfetmeme mukabil, ben senden ne bekleyebilirim.
3749 ikigü bayat kullarımız biz ök
bu kulluk içinde kurunuz tüz ök
Biz ikimiz de Tanrı kullarıyız; bu kulluk husuûsunda ikimiz de aynı mertebedeyiz,
3750 bu kul kulka kulluk yaragsız bolur
tapugçıka tapsa ucuzluk bulur
Kulun kula kulluk etmesi yakışmaz; hizmetkâra hizmet eden kimsenin kıymeti kalmaz.
3751 kişi himmeti bolsa mundag kerek
bayat tapgı kusa urunsa yürek
İnsan himmet sahibi ise, böyle olmalıdır; Tanrıya kulluk etmeli ve bu yolda metaneti elden bırakmamalıdır.
3752 idi yakşı aymış süzülmiş köŋül
eşitgil ay bilge ukuşlug amul
Âlım, akıllı, durmuş-oturmuş ve temiz kalpli insan çok güzel söylemiş, dinle.
3753 açıglı toduglıka kılma tapug
negüke kılur sen tapugka butug
Kendisinde acıkma ve doyma vasıfları bulunan bir kimseye kulluk etme; kulluk için neye bir put ararsın.
3754 tapın bir bayatka tuşı tınmadın
tünün kunduzun bul açıglıg kapug
Durup dinlenmeden bir Tanrıya tapın; gece-gündüz açık olan bu kapıdan şaşma.
3755 ay Mg bu tört hacetim kıl reva
saŋa tapnayın men elig yüz ova
Ey hükümdar, şu dört hacetimi yerine getir; ben de el ve yüz öperek, sana kulluk edeyim.
3756 tiriglik kolur men özüm ölgüsüz
yigitlik tiler men karı bolgusuz
Ben ölümsüz bir hayat isterim, ihtiyarlığı olmayan bir gençlik dilerim.
3757 esen tut mini sen tuçı igrizin
bayutgıl çıgay kılmagıl neŋsizin
Sen beni dâima sıhhat içinde ve sağ tut; zenginleştir ve hiç bir vakit fakir ve malsız bırakma.
3758 bu tört neŋ maŋa bir saŋa tapnayın
sevüg can yuluglap özüm itneyin
Bu dört şeyi bana te'min et, sana kulluk edeyim; sevgili canımı feda ederek, kendimi emrine hâzır bulundurayım.
3759 bu neŋler maŋa birse sen ay ilig
özüm kul kılayın bireyin elig
Ey hükümdar, bana bu şeyleri te'min edersen, ben de kendimi kul ederek, sana bağlanırım.
3760 munı birgüke bir küçüŋ yetmese
ne artuklukuŋ bar maŋa ay kese
Eğer bunları te'mine kudretin yetmezse, benden ne üstünlüğün var, bana açık söyle.
3761 yigü kedgü erse yigüm bar kedim
takı ma kerek bolsa birgey idim
Bu yemek, içmek ise, yiyeceğim ve giyeceğim var; daha da lâzım olursa, bunu da rabbim verecektir.
3762 agırlık ucuzluk bayattın turur
ölüm ya tiriglik hem andın erür
îzzet bulmak veya zelîl olmak Tanrıdandır; ölüm ve hayat da ondandır.
3763 munı çın biligli ukuşlug kişi
adınsıg bolurmu ay ilci başı
Bunu gerçek bilen akıllı insan başka türlü davranırını, ey büyük hükümdar.
3764 mini bir bayatım küdezmişi teg
küdezümegey sen aya aslı beg
Ey asîl bey, beni Tanrımın koruduğu gibi, sen beni koruyamazsın.
3765 sini men küdcigü kerek men kiçe
mini ol küdezür söz aydım aça
Geceleri seni benim korumam lâzımdır; beni koruyan ise, odur; sözümü açıkça söyledim.
3766 özüŋ todmagınça maŋa tegmez aş
mini todrur öŋdün özi yimez aş
Sen doymadan, bana yemek gelmez; Tanrı ise, kendisi yemek yemekten münezzeh .olduğu hâlde, beni doyuruyor.
3767 ötügçi kereksiz.muŋadsa özüm
tilim tepremedin eşitür sözüm
Başım darda kalırsa, aracıya lüzum yoktur; dilim daha hareket etmeden, sözümü işitiyor.
3768 kapugçı tıdumaz ya yol kılguçı.
tegürmez maŋa bir küvez kür küçi
Kapıcı veya yol-gösterici bana mâni olamaz; hiç bir kibir ve azamet taslayan bana kafa tutamaz.
3769 saŋa yazsa men sen keçürmege sen
keçürgey idim miŋ yazuk kılsa men
Sana karşı bir kusur işlersem, sen beni affetmeyeceksin; rabbim beni, bin kusur işlesem dahi, affeder.
3770 negü tir eşitgil yazuklug kulı
köŋül sırrı açtı kör ötnür tili
Dinle, günahkâr kul ne der; bak, gönül sırrını açarak, ne söyler.
3771 aya çın vefalıg bagırsak idim
seniŋde bagırsak adın bulmadım
Ey gerçek vefalı, merhametli rabbim, senden daha merhametli başka birini bulmadım.
3772 muŋadmış özümke birür sen tilek
yavuz arkasızka sen arka yülek
Başım darda kalırsa, istediğimi verirsin; hiç bir desteği olmayanlara sen destek ve yardımcısın.
3773 igimke şifa sen sakınçka sevinç
muŋumka tayançım irikse avınç
Sen hastalığıma şifâsın, kederime sevinçsin, derdime dermansın; sıkıntılı zamanımda da beni teselli eden sensin.
3774 küvençim avınçım sevincim kamug
sevinçiŋ içinde turur ay ulug
Güvencim, avuncum ve sevincim hepsi senin rızan içindedir, ey ulu.
3775 öküş kıldım emdi saŋa men yazuk
seniŋ rahmetiŋde bu yazuk az ok
Ben sana karşı çok günah işledim; senin rahmetin karşısında bu günah çok azdır.
3776 keçürgil yazukum saŋa yası yok
kınama mini sen saŋa asgı yok
Günahımı bağışla; senin için bunun bir zararı olmadığı gibi, beni cezalandırmanın da sana bir faydası yoktur.
3777 yazukum telim erse rahmet me bar
anı kıl meniŋ birle sindin yarar
Günahım çok ise, senin'rahmetin de var; bana karşı rahîm ol; sana bu yakışır.
3778 eger kınasa sen yaraglıg ma men
keçürsev keçür sen yaraglıg ma sen
Eğer cezalandırırsan, ben buna da lâyıkım; bağışlarsan-bağışla, sen de buna lâyıksın.
3779 bilir sen bilir men sini bir idim
bilir men bilir sen sini bir tidim
Bilirsin ki, seni bir rabbim bilirim; bilirim, ki, sana bir dediğimi bilirsin.
3780 otun men otunluk bile öz ulır
tüzün sen tüzünlük me sindin kelir
Ben küstahım, küstahlığımdan dolayı azap çekiyorum; sen halimsin, hilm de senden sâdir olur.
3781 orunçak turur bu sevüg can revan
orunçak yana bir kötürmez bu can
Bu gidecek olan sevgili can emânettir; emânet olan bir şey başkasına emânet olarak bırakılamaz.
3782 ay ilig bu dünya keçimlig turur
tiriglik küniŋe tüker alkınur
Ey hükümdar, bu dünya geçicidir; gün geçtikçe hayat eksilir ve tükenir.
3783 negüke inanıp sakıngu uzun
negüke süçinip avıngu özün
Neye güvenerek, uzun emeller besleyeceksin; neye sevinerek, kendini avutacaksın.
3784 ata bardı iş tuş içi ya ini
ana bardı ogluŋ kızıŋ kör kanı
Anneni, babanı kaybettin; eş-dost, büyük veya küçük kardeş ortadan silindi gitti; bir bak, oğlun, kızın nerede.
3785 ölüglig körür sen ölüg sen tirig
sizik tutma bir kün eşüngey yirig
Ölümlüleri görüyorsun, sen de öleceksin; her diri olan, şüphesiz, bir gün toprak ile örtülecektir.
3786 usanma ay ilig udıma odun
özüŋde kidin edgü atıŋ kodun
Gafil olma, ey hükümdar, uyuma, uyan; kendinden sonra iyi ad bırak.
3787 yava kıldıŋ erse keçürmiş künüŋ
yava kılma emdi keligli tünüŋ
Geçmiş gününü heder ettin ise, bari gelecek geceni heder etme.
3788 keçer kün içinde kerekiŋ alın
köçütçi kelirke itigin kılın
Geçer gün içinden gerek olan şeylerini al; senin hayattan göçürecek olanın her ân gelebileceğini düşün ve ona göre hazırlıklı bulun.
3789 bu halıg körürde meniŋ bu közüm
negü teg barugay saŋa bu özüm
Ben gözüm ile bu hâli görürken, nasıl senin yanına gelebilirim.
3790 cefalıg ajundın kötürdüm köŋül
vefalıg idimke sıgındım amul
Bu cefalı dünyadan gönlümü çektim; huzur içinde vefalı rabbime sığındım.
3791 kodu bir ay ilig mini sen maŋa
du’açı bolayın bu yirde saŋa
Ey hükümdar, sen beni kendi hâlime bırak; burada ben sana duacı olayım.
3792 negüke tusulgay saŋa bu özüm
özüŋke özüŋ ök tusul tut sözüm
Ben senin neyine faydalı olabilirim; sözümü dinle, sen kendin kendine faydalı ol.
3793 kişidin töŋüldüm töŋül sen yime
kişidin asıg yoksa ilga ya maŋa
Ben insanlardan elimi-eteğimi çektim, sen de vaz geç; sana ve bana insanlardan fayda yoktur.
3794 men emdi bu kalmış tiriglik ıdıp
bayatım sevincin tiler men tapıp
Ben imdi bu geri kalan günlerimi ibâdetle ve Tanrımın rızasını taleple geçirmek istiyorum.
3795 barı tap kereksiz adın artukum
bu dünya tüpi ked üyük ol sukum
Olanım bana yeter, bundan fazlası lüzumsuzdur; ey tamahkâr, bu dünyanın dibi kurutulması imkânsız bir bataklıktır.
3796 tüpi yil keçer teg tiriglik keçip
odundum men emdi küyer men açıp
Tipi geçer gibi, hayat geçince, ben artık uyandım ve şimdi ona içim yanıyor.
3797 egin bütti bogzum yime boldı tok
töbün barsu dünya adın asgı yok
Sırtım pek, karnım da tok oldu; dünya yere batsın, onun başka ne faydası vardır.
3798 negü tir eşit bogzı egni bütün
barım tap tise er bolur beg kutun
Karnı tok, sırtı pek olan ne der, dinle: — Bu bana yeter — diyen insan mes'ûd bir bey olur.
3799 idi yakşı aymış tapı bolmış er
tapılık içinde kutı tolmış er
Olanı ile yetinen ve bu kanâati ile tam bir saadete kavuşmuş olan insan çok güzel söylemiş.
3800 boguzka yiyimçe ajunda yidim tap
eginke kedimçe eginde kedim tap
Dünyada açlığımı giderecek kadar yedim; sırtımı örtecek kadar elbisem de var.
3801 tiriglik bolurça yigümni bulur men
kerek bolsa birgey maŋa bir idim tap
Hayat devam ettikçe, yiyeceğimi bulurum; lâzım olunca, bana bir rabbim yetecek kadar verecektir.
3802 tusulmak üçün ünder erse ilig
meniŋde tusulgu ukuş yok bilig
Hükümdar beni kendisine faydam dokunması için çağırıyorsa, bende istifâde edilecek kadar bilgi ve akıl yoktur.
3803 kalı il işiŋe tusulsu tise
tusulgu yiri yok söz aydım kese
Eğer memleket işinde faydalı olmam isteniliyorsa, ka'î söylüyorum, benim istifâde edilecek bir tarafım yoktur.
3804 kalı iş küdügdin tir erse maŋa
miŋ er işi kılgay kadaşım saŋa
Eğer bana iş-güçten bahsedıliyorsa, kardeşim sana bm kişinin işini yapacaktır.
3805 apaŋ edgü tir erse ilig mini
özüŋ edgü bolsu yarutgay sini
Eğer sen beni iyiliğimden dolayı istiyorsan, kendin iyi ol, bu iyilik seni kâfi derecede sevindirir.
3806 miŋ edgüg adakını tutgınça sen
yakaŋnı bir ök yolı tutgıl esen
Sen bin iyinin ayağına yapışacağına, bir defacık olsun, sağlamca kendi yakana yapış.
3807 ajunda çavıkmış ne türlüg eren
iligke yumıtmış turur miŋ tümen
Dünyaya ün salmış bin bir çeşit insan hükümdarın etrafına toplanmıştır.
3808 negü bolga mindin iligke asıg
asıgsız işig kılsa bolmaz tatıg
Hükümdara benden ne gibi bir fayda gelebilir; faydasız işi yapmakta ise, bir zevk yoktur.
3809 özüm ‘uzri koldum men emdi saŋa
kodu bir mini sen sarılma maŋa
Şimdi ben senden özür dili yorum; bana sarılma, beni kendi hâlime bırak.
3810 takı ma negü söz yorımış alın
kadaşım eşitti ötüngey tilin
Başka ne gibi söz ve çâre konuşulmuş ise, onları da kardeşim duydu ve size arzedecektir.
3811 tüketti sözin türdi badı bitig
sunup birdi aldı kadaşı tetig
Sözünü tamamladı; mektubu katlayıp, bağladı; uzattı ve zeki kardeşi aldı.
3812 ayur men bitidim tilekim sözüm
tilin sözlemiş söz eşittiŋ tüzüm
Sonra: — Ben arzumu ve sözümü yazdım; ağızdan söylenen sözleri de kendin duydun — dedi —
3813 tilin me ötüngil eşitsün ilig
kodu birsü mindin kötürsü elig
Bunları şifahen de arzet, hükümdar işitsin; beni kendi hâlime bıraksın ve benden elini çeksin.
3814 yalavaç söz iltür yanutı kolur
yanut söz eşittiŋ tegür ay unur
Elçi söz iletir ve cevabını ister; cevabını duydun, ey kudretli insan, onu götür.
3815 negü tir eşitgil uç ordu hanı
tözü ilke yaŋzap söz aymış köni
Birer hakikat olan sözleri her tarafa yayılan Uç-Ordu ham ne der, dinle.
3816 yalavaçka mün yok sözin kıymasa
tutuzmış sözüg çın tükel sözlese
Elçi sözünde hilaf etmez ve kendisine emânet edilen sözü doğru ve tam olarak söylerse, ona zeval yoktur.
3817 takı munda yigrek ayur türk hanı
kınama yalavaç söz aysa köni
Türk hanı bundan daha güzel söyler: kendisine emânet edilen sözü aynen tekrar eden elçiye gazap etme.
3818 yalavaçka bolmaz ölüm ya kıyın
eşitmiş sözin çın tegürse tilin
Elçi işittiği sözü aynen ulaştırırsa, ona ölüm veya ceza yoktur.
3819 yalavaç tidüküm bu ilci turur
bu ilci sözin aysa ölmez kalıır
işte elçi dediğim böyle olan elçidir; bu elçi ne söylerse-söylesin, ona zeval yoktur.
3820 yalavaç tutuzmış sözin sözlese
açıg bir tilin ög söz aydım kese
Elçi kendisine emânet edilen sözü söyleyince, ona ihsanda bulun, onu medh et; işte bu kadar.
ÖGDÜLMİŞ CEVABI ODGURMIŞKA ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3821 yanut birdi ögdülmiş aydı sözüŋ
eşittim negü sözledi söz özüŋ
Öğdülmiş cevap verdi: — Söylediğin sözlerin hepsini dinledim— dedi.
3822 bitidiŋ bitigke yanutı bitig
maŋa bir bireyin ay bilge tetig
Mektuba karşı cevap yazdın; şimdi izin ver, onu götüreyim, ey zeki âlim.
3823 velikin sizikim bu ol ay kadaş
ilig kılmagay kör sini özde taş
Fakat, ey kardeş, benim şüphem şudur: hükümdar seni kendisinden uzak bırakmayacaktır.
3824 yanamu mini ıdgay erki ilig
okıgalı yandru ay kılkı silig
Ey temiz kalpli insan, seni tekrar davet etmek için, hükümdar, hiç şüphesiz, beni yine gönderecektir.
3825 yana yandru terkin mini ıdga ol
eger barmasa sen koŋül kodga ol
Çok geçmez, o beni buraya gönderecektir; sen ona gitmedikçe, o ısrar etmekte devam edecektir.
ODGURMIŞ CEVABI ÖGDÜLMİŞKE ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3826 yanut birdi odgurmış aydı kadaş
bu söz sözlemegil koŋül bolga baş
Odgurmış cevap verdi: — Kardeşim, böyle söyleme; kalbim kırılır — dedi —
3827 özüm bargu ermez bu yirdin naru
özüŋ emgetip kelme yandru berü
Ben buradan kalkıp, oraya gidecek değilim; kendini zahmete sokup, tekrar buraya gelme.
3828 tilep bulmagu neŋ tilese yavuz
yorımagu söz sozlese sen ucuz
istemekle elde edilemeyecek olan şeyi istemek fenadır; te'sir etmeyen bir sözü söylesen, sözün kıymeti kalmaz.
3829 negü tir eşit emdi bilgi koyug
sınap bilgüçi edgü isiz kamug
Derin bilgili, bütün iyi ve kötüyü tecrübe ile bilen insan ne der, dinle.
3830 kolup birmegü neŋni kolma küçün
tilep bulmagu neŋ tileme küçün
istemekle alınamayacak şeyi zorla isteme; aramakla bulunamayacak şeyi zorla arama.
3831 yorıp tegmegü yirke barma yadag
kalı bardıŋ erse öz emger küçün
Yürümekle erişilemeyecek yere yaya gitme; eğer gidersen, kendi kendine eziyet vermiş olursun.
3832 yana aydı odgurmış emdi yorı
yana evre kelme ay ersig urı
Odgurmış bir de ilâve etti: — Şimdi yürü, bir daha buraya gelme, ey merd yiğit.
ÖGDÜLMİŞ CEVABI ODGURMIŞKA ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3833 örü turdı ögdülmiş aydı sözüm
kesildi seniŋdin barayın özüm
Öğdülmiş ayağa kalktı: — Sana söyleyecek sözüm kalmadı, artık ben gideyim — dedi.
3834 kadaşı uzattı kör ögdülmişig
tutuzdı takı söz ömiş bilmişig
Kardeşi Öğdülmiş'i uğurladı, şifahen beyan ettiği fikirlerini de ona emanet etti
3835 atın mindi ögdülmiş evre yanıp
eviŋe kelip tüşti yattı tınıp
Öğdülmiş atına bindi; geri dönerek, evine gelip, indi; yatıp, biraz dinlendi.
3836 yaşık yirke yandı yüzin kizledi
kalık meŋzi kiş teg bolup örledi
Güneş yere indi, yüzünü gizledi; gök yüzü parlak bir samur kürke büründü.
3837 ajun türtti yüzke kömür teg bodug
körür köz yumuldı udıdı odug
Dünya yüzüne kömür renginde bir boya sürdü; görür gözler kapandı, uyanık olanlar uyudu.
3838 töşek koldı yattı kör ögdülmişe
udıp bardı anca kötürdi başa
Öğdülmiş döşek istedi, yattı; bir az uykuya daldı, tekrar başını kaldırdı.
3839 togardın butıklandı ot teg yalın
yarudı yaŋı yüz açar teg kelin
Doğudan ateş gibi alev dallandı ve gelin yüzünü yeni açmış gibi, dünya aydınlandı.
3840 kopa keldi örlep sıta kalkanı
ajun meŋzi boldı örüŋ erdini
Mızrak ve kalkanı kalkarak, yükselmeğe başladı; dünya yüzü beyaz cevher gibi oldu.
3841 çıkıp karşıka bardı evdin turup
iligke köründi özi yol kolup
Öğdülmiş kalkıp, evinden çıktı ve saraya gitti; yol isteyerek, hükümdarın huzuruna çıktı.
İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
3842 ayıttı ilig aşnu odgurmışıg
ayur sözle keltür sözüŋ ni bışıg
Hükümdar önce Odgurmış'ı sordu, sonra: — Söyle neye karar verdiniz — dedi —
3843 negü söz yorıdı ne boldı işiŋ
tilekiŋ ne boldı kelürmü işiŋ
Neler konuştunuz, arzu edilen iş ne oldu; arkadaşın geliyor mu?
3844 bitig birdi ögdülmiş aşnu türup
ilig aldı açtı okıdı korup
Öğdülmiş ilk önce mektubu verdi; hükümdar aldı, açtı ve dikkatle okudu.
3845 yüzi kızdı oŋdı yana külçirip
sakındı bir anca uzun kiç irip
Yüzünde gâh sevinç belirdi, gâh keder; sonra tekrar gülümsedi; bir müddet teessürle düşünceye daldı.
3846 ayur bu kadaşıŋ irig sözlemiş
aŋar torku ıdtım tiken çiknemiş
Kardeşin çok haşin cevap vermiş; ben ona ipek gönderdim, o ise, diken işlemiş — dedi —
3847 müni yok bu sözke köni sözlemiş
köni söz irig ol irig çoglamış
Ne ise, zararı yok, doğru söylemiş; doğru söz haşin olur; o da haşin söylemiş.
3848 negü erdi sözler tilin sözlemiş
maŋa aygıl emdi eşitmiş ömiş
Ağızdan söylediği sözleri nedir; işittiklerini ve düşündüklerini şimdi bana söyle.
ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
3849 ötündi iligke eşitmiş sözin
ne yaŋlıg yorıtmış sözin tüp tözin
Öğdülmiş dinlemiş olduğu sözleri, nasıl konuştuğunu, olduğu gibi, hükümdara arz etti.
3850 ayur söz yorıdı neçe türlügün
ol aydı men aydım ukuşun ögün
Aramızda kaç türlü söz geçti; onun akıl ve idrâk dâiresinde söylediği sözlere ben de öylece cevap verdim — dedi —
3851 meniŋ sözce barça yanut kıldı söz
takı tuttum erse katıg yumdı köz
Benim her sözüme bir söz ile karşılık verdi; yakaladığım zaman, gözünü sımsıkı kapadı.
3852 negü kıldım erse berü kelmedi
kese sözledi söz köŋül birmedi
Ne kadar ısrar ettim, fakat buraya gelmedi; kat'î konuştu, razı olmadı.
3853 eşitti anıŋ sözlerin kör ilig
sözi erdi barça ukuş ög bilig
Hükümdar onun sözlerini dinledi; dediklerinin hepsi anlayış, akıl ve bilgi ile dolu idi.
3854 takı arzuladı komıdı köŋül
komısa köŋül kör kişike muŋ ol
Onu tekrar görmek istedi, gönülü heyecanlandı; günül coşarsa, insana derd olur.
3855 körü barsa yakşı ayur er başı
köŋül bulnasa boldı erksiz kişi
Dikkat edersen, yiğitlerin-başı güzel söylemiş: insan gönülünün esiri olursa, kendisine hâkim olamaz.
3856 beg ol bu koŋül kör kamug öz kulı
begi kanca barsa udu kul yolı
Gönül beydir, bütün vücût onun kuludur; bey nereye giderse, kul onu takip eder.
3857 komısa köŋül kör tilese tilek
tilek bolmagınça bu bulmaz yölek
Gönül heyecanlanır ve bir dilekte bulunursa, dileğini elde etmeden, o sükûnet bulmaz.
İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3858 yana aydı ilig ay ögdülmişe
kadaşıŋ tükel ök kişi ermişe
Hükümdar: — Ey Öğdülmiş —dedi—kardeşin gerçekten kâmil bir insan imiş.
3859 eşitmegüm erdi anıŋ sözlerin
ne kılkı kılınçı ne bilgi barın
Kâşki onun sözlerini duymamış; ne tabiatı ve tavrını, ne de bilgisini, hiç birini bilmemiş olsa idim.
3860 eşittim köŋülke sıgurdum anı
katıglan tilekke tegürgil mini
Fakat duydum ve ona gönlümde yer verdim; gayret et, beni bu dileğime kavuştur.
3861 meniŋ öz ilimde tilekim bolup
yaragsız bolur bulmasa men kolup
Benim hâkim olduğum bu memlekette bir dileğim olur da, ben onu ister ve bulamazsam, bu yakışık almaz.
ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
3862 yanut birdi ögdülmiş aydı ilig
budunda talu beg ay kılkı silig
Öğdülmiş cevap verdi: — Ey hükümdar, ey halkın seçkin beyi, ey yumuşak huylu insan — dedi —
3863 yanarda kadaşımka aydım bu söz
yana ıdgay ilig saŋa kelgey öz
Dönerken kardeşime: — Hükümdar tekrar beni sana gönderecek ve ben de geleceğim.
3864 kodu birmegey ahır iltgey sini
bu kün bar tidim men agırlap anı
Nasılsa seni bırakmayacak ve sonunda kendi yanına alacaktır; ona hürmet göster, şimdiden gel— dedim.
3865 töŋüldürdi aydı yana kelme tip
özüm bargu ermez küçün kolma tip
Ümidimi kırdı ve: — Bir daha gelme, ben gidecek değilim; ısrar etme, beni zorlama — dedi.
İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3866 ilig aydı uktum eşittim sözüŋ
bu söz işke kirmez yobatma özüŋ
Hükümdar: — Anladım, söylediklerini duydum — dedi — fakat bu sözlerin faydası yoktur; kendini avutma.
3867 negü beg bolur ol tilekin tilep
anı bulmasa ol tuçı arzulap
Bu kadar arzu ettiği hâlde, dileğini elde edemeyen bey nasıl bir bey olur.
3868 ne erklig bolur ol budunka ulug
yorıtmasa ilde bu yarlıg kamug
Kendi memleketinde fermanını yürütemeyen kimse, nasıl halkın büyüğü ve hâkimi olur.
3869 bedüklük nişanı bu ol belgülüg
tilemiş tilektin bu bulsa ülüg
Hakikî büyüklüğün nişanı, şüphesiz, arzuladığı şeyi elde etmektir.
3870 köŋül arzu kolsa negü erseni
emi ol tilekke tegürse anı
Gönül herhangi bir şeyi arzu ederse, bunun tek çâresi onu dileğine kavuşturmaktır.
3871 yana ma bu arzu maŋa boldı ig
munı emlemese özüm bargu yig
Bu arzu benim için artık bir hastalık oldu; bunun burada tedavisine imkân yoksa, benim oraya gitmem gerekir.
3872 negü tir eşitgil bu beytig okı
anıŋ ma’nisi uk ay köŋlüm tokı
Bu beyti oku, ne der, dinle; bunun mânasını anla, ey gönlümü doyuran insan.
3873 kamug igke ot ol emi belgülüg
ol ig emlegüçi kamı belgülüg
Her hastalığın bir ilâcı ve çâresi vardır; bu hastalığı tedavi eden kam da bulunur.
3874 köŋül arzu birle kalı iglese
tilek bulsa oŋlar kemi belgülüg
Eğer gönül bir şeyi arzular ve bu arzu onda hastalık derecesine varırsa, o ancak dileğini bulmakla şifa bulur.
ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
3875 yana aydı ögdülmiş ilig kutı
ajunda negü bar aŋa yok otı
Öğdülmiş cevap verdi: — Ey devletli hükümdar, dünyada çâresi olmayan ne var — dedi —
3876 ilig inç esenin tirilsün uzun
saŋa men bolayın yulug bu özün
Hükümdar sağlık ve sıhhat içinde çok yaşasın, ben senin uğruna feda olayım.
3877 bu söz men ötündüm iligke tilin
asıg yok bu kün öz ökünse yılın
Hükümdara arzettiğim bu sözlerden dolayı yıllarca peşimanlık duyacağım, fakat bunun bugün bir faydası yoktur.
3878 negü tir eşitgil ukuşlug saŋa
sözüg saknu sözle ay ersig toŋa
Dinle, akıllı insan sana ne der: - Sözü düşünerek söyle, ey merd yiğit.
3879 tilin sözlemese söz asgı telim
ökündürdi sözlep mini bu tilim
Sözü söylememenin faydası çoktur; bu dilim beni söylemekle peşiman etti.
3880 sözüg sözlemese saŋa kul bolur
kalı sözlese sen sini kul kılur
Sözü söylemezsen, o söz sana kul olur; eğer söylersen, o seni kendisine kul eder.
3881 sözüg saknu sözle sen ivme serin
ive sözlemiş söz ökünçi yarın
Sözü düşünerek söyle, acele etme, sabırlı ol; acele söylenen sözden yarın peşimanlık gelir.
3882 sizinmedim erdi kör odgurmışıg
okıp kelmegüsin er erdi bışıg
Odgurmış'in davet edilince, geleceğinden hiç şüphe etmemiştim; o olgun bir insan idi.
3883 ilig bir tilese özüm miŋ tiler
tusulgay maŋa tegme künde onar
Hükümdar bir isterse, ben bin isterim; o bana her gün on misli faydalı olacak idi.
3884 tilekim bu ok men bile bolsa men
elig bir kılıp ked tapug kılsa men
Benim arzum onun ile birlikte çalışmak ve el-birliği ile daha iyi hizmet etmek idi.
3885 neçe tuttum erse anı men katıg
ol anca tirendi iletti tatıg
Ben ona ne kadar şiddetle ısrar ettimse, o da o kadar direndi ve tadını kaçırdı.
3886 yana bargu erse barayın özüm
negü aygu erse ayayın sözüm
Tekrar gitmem icap ederse, ben giderim; ne söylemek lazımsa, ona söylerim.
3887 ilig me yana bir bitig birsüni
okısun bitig ol maŋa bütsüni
Hükümdar tekrar bir mektup yazıp versin ki, o mektubu okusun ve bana itimat etsin.
İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE HÜKÜMDAR'İN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3888 ilig aydı ıdtım bitig bir yolı
bitigke yanut kıldı taş teg tolı
Hükümdar dedi: — Bir defa mektup gönderdim, bu mektuba taş ve dolu gibi cevap verdi —
3889 yana ok negü teg bitiyin bitig
bitig ornıŋa sen bitig sen tetig
Ona tekrar nasıl mektup yazayım, ey zeki; mektup yerine işte sen gidiyorsun.
ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE ÖĞDÜLMİŞ'IN HÜKÜMDARA CEVABI
3890 yanut birdi ögdülmiş ilig kutı
neçe andag erse bitig me biti
Öğdülmiş cevap verdi: — Ey devletli hükümdar, bu her ne kadar böyle ise de, bir de mektup yaz.
3891 yalavaç neçe çın ked erse amul
bitig bolmasa sözke bütmez köŋül
Elçi ne kadar dürüst, mahir ve temkinli olursa-olsun, mektup olmazsa, kalbinde şüphe kalır.
3892 tanıglı kişike tanuk ol bitig
tanuk bolsa hile yorımaz itig
İnanmayan kimse için, mektup bir delildir; delîl bulunursa, hîle ve düzene yer kalmaz.
İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE HÜKÜMDAR'İN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3893 ilig aydı arzuŋ bu erse kalı
bitig me bitiyin açıp söz yolı
Hükümdar: — Eğer arzun bu ise, söze yol açmak üzere, mektup da yazayım — dedi —
3894 bitig me bitiyin munukı sözün
bitigke ışanma katıglan özün
İşte bu sözleri mektuba da yazayım, fakat sen yalnız mektuba güvenme, kendin de gayret et.
3895 negü sözlegü erse sözle tilin
anı ündegil sen maŋa bir alın
Ne söylemek lazımsa, söyle; her çâreye baş vurarak, sen onu buraya setir.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Popüler Başlıklar

C - BÂBLARIN FİHRİSTİ [FİHRİSTU’L-EBVAB]

Kutadgu Bilig Tercüme (Türkiye Türkçesi) 1. bab: tengri ‘azze ve cellening ögdisin ayur 01. bâb: Tanrı azze ve cellenin medhin...