XIX. AY TOLDI İLİGKE TİL ERDEMİN SÖZ ASIGLARIN AYUR
955 ilig bir kün ay toldını ündedi
orun birdi oldur tiyü imledi
956 bu ay toldı oldurdı akru silig
közin yirke tikti bekütti tilig
İLİG SU’ALİ AY TOLDIKA
957 İlig aydı ay toldı sözle sözüng
nelük şük turur sen ne boldı özüng
AY TOLDI CEVABI İLİGKE
958 bu ay toldı aydı ay beglerbegi
kulı beg yüzin körse yitrür ögi
959 ilig yarlıkamaz negü sözleyin
ayıtmazda aşnu negü ötneyin
960 biliglig sözin sen eşit özneme
ayıtmazda aşnu sözüng sözleme
961 kişig kim okısa kereklep tilep
ol ok sözlegü aşnu sözni ulap
962 ayıtmazda aşnu sözüg sözlese
köni sözledi kim ay yılkı tise
963 takı tilve munduz kişi bu bilin
ayıtmadı beglerke açsa tilin
964 kızıl til kılur kısga yaşlıg sini
esenlik tilese katıg ba anı
965 negü tir eşitgil özin kısgan er
esen tirlür incin özin basgan er
966 kara baş yagısı kızıl til turur
neçe baş yidi bu takı ma yiyür
967 başıngnı tilese tilingni küdez
tiling tegme künde başıngnı yanur
İLİG CEVABI AY TOLDIKA
968 ilig aydı uktum sözüngni tükel
tirig sözlemese idi ök muhal
969 meger iki türlüg kişi ol bilin
birisi biligsiz birisi agın
970 agın kendü berklig tili sözlemez
biligsiz tili ol sözin kizlemez
971 biligsiz tili tutçı berklig kerek
biliglig kişi tilke erklig kerek
972 biliglig sözi yirke suv teg turur
akıtsa suvug yirde nimet önür
973 biliglig kişining savı eksümez
akıglı süzük yul suvı eksümez
974 üyük çim osuglug bolur bilgeler
çıkar suv kayuda adak tepseler
975 biligsiz kişi köngli kum teg turur
ögüz kirse tolmaz ap ot yem önür
AY TOLDI CEVABI iLlGKE
976 yana aydı ay toldı ilig ukar
bu til yası tegse tiriglik tüker
977 tirig bolsa yalnguk kalı sözlemez
kerekligni sözler kişi kizlemez
978 ayıtgu kerek söz kişi sözlese
ayıtmasa sözni katıg kizlese
979 ayıtmaklık erkek turur ay ilig
cevabı tisi ol yetürse bilig
980 tişike bir erkek bolur kör eri
anıngdın togar togsa iki un
İLİG SIP ALİ AY TOLDIKA
981 ilig aydı uktum sözüng barça çın
ayıtgu sözüm bar takı bir adın
982 bu til yasın aydıng eşittim anı
anıng asgı barmu ayu bir köni
983 bu til yasınga korksa emdi özüng
yatu kalga barça asıglıg sözüng
AY TOLDI CEVABI İLİGKE
984 bu ay toldi aydı söz asgı telim
kali sözleyü bilse uş bu tilim
985 yava söz biligsiz tilindin çıkar
biligsiz kişig bilge yılkı atar
986 kara kılkı tengsiz yava sözlegen
yava söz turur bu kara baş yigen
987 yava sözlese söz neçe yas kılur
eger sözleyü bilse asgı bolur
988 kara karnı todsa kör ud teg yatur
yava sözke avnur özin semritür
989 yise todsa yatsa bu yılkı turur
bu yılkı tidüküm bu kılkı turur
990 biliglig kişiler et öz yavrıtur
bilig birle avnur canın semritür
991 et öz ülgi barça boguzdın kirür
bu can ülgi çın söz kulaktın kirür
992 bilig belgüsi kör iki neng turur
bu iki bile er kızıl eng urur
993 biri til turur kör birisi boguz
bu iki basa tutsa asgı ögüz
994 biliglig boguz tilke erklig kerek
boguz til küdezgen biliglig kerek
İLİG SU’ALİ AY TOLDIKA
995 ilig aydı uktum bu söz belgülüg
söz aslı neçe ol negü ol ülüg
996 kayudın çıkar söz kayuka barır
munı ma ayu bir manga ay bilir
997 neçe sözlemegü neçe sözlegü
negü tir biliglig ukuşlug bügü
AY TOLDI CEVABI İLİGKE
998 bu ay toldı aydı söz ornı sır ol
söz ülgi on ol sözlegüsi bir ol
999 biri sözlegü ol tokuzı tıdıg
tıdıg söz tüpi aslı barça yıdıg
İLİG SU’ALİ AY TOLDIKA
1000 yana aydı ilig söz asgı neçe
yası ma neçe ol manga ay aça
AY TOLDI CEVABI İLİGKE
1001 bu ay toldı aydı söz asgı ulug
yirinçe tüşürse bedütür kulug
1002 söz asgı bile kör yagız yirdeki
yaşıl kökke yoklar bolur tördeki
1003 kalı sözleyü bilmese til sözüg
yaşıl kökte erse kör indrür özüg
İLİG SU’ALİ AY TOLDIKA
1004 yana aydı söznüng öküşi nece
azı ma neçe ol manga ay aça
AY TOLDI CEVABI İLİGKE
1005 bu ay toldı aydı öküş söz ol ol
ayıtmadı sözlep irikse köngül
1006 bu az söz ol ol kim ayıtmışka öz
cevab birse sözke yanut kılsa söz
1007 mungar mengzetü aydı şa’ir sözin
tilin söz bile tüzdi açtı yüzin
1008 sözüg yakşı sözle idi saknu öz
ayıttukta sözle yana terkin üz
1009 öküş söz eşitgil telim sözleme
ukuş birle sözle bilig birle tüz
İLİG SU’ALİ AY TOLDIKA
1010 ilig aydı uktum bu sözni yime
takı bir sözüm bar sen ay kizleme
1011 kimingdin eşitgü kerek söz çını
sözüg kimke aygu manga ay munı
AY TOLDI CEVABI İLİGKE
1012 bu ay toldı aydı sözüg bilgedin
eşitgü biligsizke aysa kidin
1013 ulugdın eşitgü kereklig sözüg
kiçigke ayu birgü tutsa özüg
1014 öküş tınglagu söz birer sözlegü
manga mundag aydı biliglig bügü
1015 öküş sezleyü bilge bolmaz kişi
öküş eştü bilge bulur tör başı
1016 agın bolsa yalnguk bilir hem bilig
tungu bolsa tegmez biligke elig
İLİG SU’ALI AY TOLDIKA
1017 yana aydı ilig ukuldı bu söz
takı bir sözüm bar anı aysun öz
1018 tilig şükmü tutgu azu sözlese
sözüg açsamu yig azu kizlese
AY TOLDI CEVABI İLİGKE
1019 agın bolsa yalnguk bilir hem bilig
tungu bolsa tegmez biligke elig
1020 tilig sökse bolmaz telim öggüsi
sözüg öggüsi bar yime sökgüsi
1021 kamug teprenigli bu sansız kalın
tanukluk birür bir bayatıg tilin
1022 törütti tümen ming halayıklarıg
tili birle tengrig ögerler arıg
1023 et özlüg kişike kereki bu ol
birisi tilin söz birisi köngül
1024 köngül til törütti köni söz üçün
sözi egri bolsa küyer ol küçün
1025 köni sözlese söz kör asgı öküş
kalı sözlese egri barça söküş
1026 köni sözler erse tiling tepresü
sözüng egri erse özüng kizlesü
1027 tilin sözlemese agın tir kişi
öküş sözlese atı yangşak başı
1028 kişide uçuzı kişi yangşakı
kişide agırı kişi ol akı
1029 bu sözler eşitti sevindi ilig
közin kökke tikti kötürdi elig
1030 bayatka şükür kıldı ögdi öküş
ayur ay idim sen bagırsak küsüş
1031 kamug edgülük tegdi sindin manga
tapugsuz kulurig men yazuklug sanga
1032 tilekimni birding kamug arzular
erej dünya devlet öküş edgüler
1033 bu şükrüg negü teg ötey öz özün
munıng şükri sen kıl sanga ay tüzün
1034 sözin kesti açtı agı kaznakı
üledi öküş neng çıgaylar hakı
1035 agırladı ilig bu ay toldını
açıg birdi elgin tilin ögdini
1036 vezirlik angar birdi tamga ayag
tugı kövrügi birle birdi kuyag
1037 kamug ilke kıldı kör elgi uzun
boyun egdi düşman kiterdi özün
1038 bu ay toldı sordı kamug iş küdüg
küvenç kıldı özke bu bulmış ödüg
1039 bayudı budun hem itildi
ili iligke dua kıldı budnı tili
1040 kutuldı budun kitti emgekleri
kuzı birle katlıp yorıdı böri
1041 itildi ili hem tüzüldi törü
ilig devleti boldı künde örü
1042 yorıdı bir anca bu yanglıg kutun
tüzüldi ili budnı barça bütün
1043 telim arttı ilde yangı kend uluş
ilig kaznakı toldı altun kümüş
1044 sevindi ilig inçke tegdi özi
ajunda yadıldı kör atı sözi
GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİ
XIX. AY-TOLDI HÜKÜMDARA DİLlN FAZÎLETİNİ VE SÖZÜN FAYDALARINI SÖYLER
956 Ay-Toldı yavaşça ve edeple oturdu; gözlerini yere dikti, sesini çıkarmadı.
HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ
957 Hükümdar dedi : — Ay-Toldı, konuş; niçin susuyorsun, sana ne oldu?
AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
958 Ay-Toldı dedi : — Ey beylerin beyi, kul beyin yüzünü görünce, ne diyeceğini şaşırır.
959 Hükümdar ne "söyleyeceğimi henüz buyurmadı; sormadan, neyi arzedeyim.
960 Bilgilinin sözünü dinle, itiraz etme; sana sorulmadan da söz söyleme.
961 Birini kim, lüzum görerek, ister ve çağırırsa, söze de ilk önce o başlar.
962 Kendisine bir şey sorulmadan, söze başlayana biri "hayvan" derse, doğru söylemiş olur.
963 Yine bil ki, kendisine bir şey sorulmadan, beylerin huzurunda konuşan adam da deli ve ahmaktır.
964 Kırmızı dil senin ömrünü kısaltır; selâmet dilersen, onu sıkı tut.
965 Diline hâkim olan insan ne der, dinle; kendisine hâkim olan insan rahat ve huzur içinde yaşar.
966 Kara başın düşmanı kırmızı dildir; o ne kadar baş yemiştir ve yine de yemektedir.
967 Başını kurtarmak istersen, dilini gözet; dilin her gün senin başını tehdit eder.
HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
968 Hükümdar dedi : — Sözünü tamamen anladım, fakat yaşa yan birinin hiç konuşmaması imkânsızdır.
969 Bil ki, ancak iki türlü insan konuşmaz : biri — bilgisiz, biri de — dilsiz.
970 Dilsizin dili konuşmaz, bilgisizin dili de sözünü saklayamaz.
971 Bilgisizin dili dâima kilitli olmalı ve bilgili insan da diline hâkim bulunmalıdır.
972 Bilgilinin sözü toprak için su gibidir; su verilince, yerden nimet çıkar.
973 Bilgili insanın sözü eksilmez; akan duru pınarın suyu kesilmez.
974 Alimler sulak yerlere benzerler; nereye ayak vururlarsa, oradan su çıkar.
975 Bilgisiz insanın gönlü kumsal gibidir; nehir aksa, dolmaz; orada ot ve yem bitmez.
AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
976 Ay-Toldı yine dedi : — Hükümdar bilir ki, bu dilin zararı insanın hayatına bile mal olur.
977 insan, yaşadığı müddetçe, söz söylemez olurmu; lâkin gerekeni söyler, saklamaz.
978 insanın konuşması için kendisine bir şey sorulmuş olmalı; sorulmadığı takdirde, ağzını açmamalıdır.
979 Ey hükümdar, iyice düşünürsen, sormak — erkektir; cevap vermekde — dişidir.
980 Dişi için bir erkek koca olur; eğer doğarsa, bunlardan iki çocuk doğar.
HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ
981 Hükümdar:—Anladım —dedi—sözlerinin hepsi doğru; yine soracağım bir başka sözüm daha var.
982 Dilin zararını söyledin, işittim; onun faydası varmı?, bunu da doğruca söyle.
983 Şimdi sen sâaece dilin zararından korkar ve konuşmazsan, bütün faydalı sözlerin olduğu yerde kalır ve bir fayda temin etmez.
AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
984 Ay-Toldı dedi : — Eğer bu dilim dönerse, söyleyeyim; sözün faydası çoktur.
985 Boş söz bilgisizin ağzından çıkar; bilgisiz adama âlim hayvan der.
986 Boş ve densiz konuşan — ayak takımıdır; onun başını yiyen de bu boş sözlerdir.
987 Söz boş yere söylenirse, çok zarar getirir; söz yerinde söylenirse, faydalı olur.
988 Avamın karnı doyarsa, bak, öküz gibi yatar; boş sözler ile avunur ve vücûdunu besler.
989 Sâdece yiyen, doyan ve yatan — hayvandır; bu hayvan dediğim, onun tabiatidir.
990 Bilgili insanlar vücûtlarını yıpratırlar; bilgi ile avunurlar ve ruhlarını beslerler.
991 Vücûdun nasibi hep ağızdan girer; ruhun nasibi ise, doğru sözdür ve kulaktan girer.
992 Bak, bilginin iki alâmeti vardır; bu iki şey ile insan bahtiyar olur.
993 Bunlardan biri dildir, biri boğazdır; insan bu ikisine hâkim olursa, çok fayda görür.
994 Bilgilinin boğazına ve diline hâkim olması lâzımdır; boğazını ve dilini gözeten bilgililere ihtiyaç vardır.
HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ
995 Hükümdar: —Anladım, bu böyledir—-dedi—sözün esâsı nedir ve söz kaç kısma ayrılır?
996 Söz nereden çıkar ve nereye varır; ey bilgili, bana bunu da izah et.
997 Sözün ne kadarını söylemeli, ne kadarını. söylememeli; bilgili ve akıllı hakîm bu hususta ne der?
AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
988 Ay-Toldı cevap verdi : — Sözün yeri sırdır; söz ondur, fakat biri söylenmelidir.
999 Biri söylenebilir, dokuzunun söylenmesi yasaktır; yasak sözler aslında esâsında hep fenadır.
HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ
1000 Hükümdar tekrar dedi: — Sözün ne kadar faydası ve ne kadar zararı vardır; bana izah et.
AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
1001 Ay-Toldı dedi : — Sözün faydası büyüktür; söz yerinde kullanılırsa, kulu yükseltir.
1002 Söz sayesinde kara yerdeki mavi göğe yükselir ve baş-köşeye geçenlerden olur.
1003 Eğer dil söz söylemesini bilmezse, mavi gökte olanı yere indirir.
HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ
1004 Hükümdar yine dedi : — Söz ne zaman çok ve ne zaman az addedilir; bunu da bana izah et.
AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
1005 Ay-Toldı dedi:—Fazla söz, sormadan söylenip, insanı usandıran sözdür.
1006 Az söz ise, sorulduğu zaman söylenen ve bir ihtiyâcı karşılayan sözdür.
1007 Dilini güzel sözle süsleyen ve onun yüzünü açan şâir bu vadide şöyle bir söz söylemiştir:
1008 Sözü güzel ve iyice düşünerek söyle; ancak sorulduğu zaman söyle ve kısa kes.
1009 Çok dinle, fakat az konuş; sözü akıl ile söyle ve bilgi ile süsle.
HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ
1010 Hükümdar dedi:— Bu sözü de anladım; bir suâlim daha var, onu da saklama, söyle.
1011 Sözün doğrusunu kimden dinlemeli ve sözü kime söylemeli; bunu bana anlat.
AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
1012 Ay-Toldı dedi:—Sözü bilenden dinlemeliye sonra bilmeyene söylemelidir.
1013 Lüzumlu sözü büyüklerden dinlemeli ve ona göre hareket etmeleri için, küçüklere söylemelidir.
1014 Çok dinlemeli, fakat sözü birer-birer söylemeli; bilgili hakîm bana böyle dedi.
1015 Çok söylemekle insan âlim olmaz; çok dinlemekle âlim baş-köşeyi bulur.
1016 insan, dilsiz de olsa, bilgili olabilir; fakat sağır olursa, bilgiyi elde edemez.
HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ
1017 Hükümdar tekrar dedi:—Bu da anlaşıldı; bir suâlim daha var, onu da sorayım.
1018 Dili susturmalımı, yoksa söyletmelimi; sözü açmakmı daha iyi, yoksa saklamak mı?
AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
1019 Ay-Toldı dedi : — Hükümdara arzedeyim; dil ile söylenmezse, bilgi öylece kalır.
1020 Dile yalnız söğmek olmaz, öğülecek tarafı da çoktur; sözün de öğülecek ve söğülecek tarafları vardır.
1021 Bütün canlılar, bütün bu sayısız mevcudat Tanrının birliğine dil ile şehâdet getirir.
1022 Tanrı yüz binlerce mahlûku yarattı; onların hepsi Tanrıyı dilleri ile öğerler.
1023 Vücût sahibi insana lâzım olan şeylerden biri — dil ve söz, biri de — gönüldür.
1024 Tanrı gönülü ve dili doğru söz için yarattı; sözü eğri olanları zorla âteşe atarlar.
1025 Söz doğru söylenirse, faydası çoktur; eğri söz dâima mezmûmdur.
1026 Doğru söyleyecekse, dilin kımıldasın; sözün eğri ise, onu saklamalısın.
1027 Konuşmayan kimseye dilsiz derler; çok söyleyenin adı ise, gevezebaşıdır.
1028 insanların itibarsızı geveze olanıdır; insanların itibarlısı cömert olanıdır.
1029 Hükümdar bu sözleri işitti ve sevindi; gözlerini göğe dikti, elini kaldırdı.
1030 Tanrıya şükür etti, onu çok öğdü ve dedi:— Ey rabbim, sen merhametli ve azizsin.
1031 Bana bütün iyilik senden geldi; ben senin günahkâr ve kusurlu bir kulunum.
1032 Huzur, dünya, devlet ve her türlü iyilikleri, hâsılı bütün dileklerimi verdin.
1033 Bu ihsanlara şükürden ben âcizim; ey asıl, bunun şükürünü sana karşı yine sen edâ et.
1034 Sözlerini burada kesti, hazinelerini açtı; fakir-fukaraya çok mal dağıttı.
1035 Hükümdar Ay-Toldı'yı taltif etti; ona karşı dili ile medihte ve eli ile ihsanda bulundu.
1036 Ona vezirlik, unvan ve mührü ile tuğ, davul ve zırh verdi.
1037 Bütün memleket üzerinde ona nüfuz verdi; düşmanı boynunu büküp, ordadan kayboldu.
1038 Ay-Toldı bütün işleri yoluna koydu; bu ikbâl devresinden istifâde ederek, bir çok işler yaptı.
1039 Halk zenginleşti ve memleket nizâma girdi; halk hükümdara dualar etti.
1040 Halk kurtuldu ve zahmet denilen şey ortadan kalktı; kuzu ile kurt birlikte yaşamağa başladı.
1041 Memleketi tanzim edildi, idaresi düzeldi; hükümdarın saadeti günden-güne arttı.
1042 Bir müddet böyle huzur ve âsâyiş içinde geçti; halkın ve memleketin her işi yoluna girdi.
1043 Memlekette yeni şehir ve kasabalar çoğaldı; hükümdarın hazinesi altın ve gümüş ile doldu.
1044 Hükümdar rahat etti ve huzura kavuştu; şöhreti ve nüfuzu dünyaya yayıldı.
Yorumlar
Yorum Gönder