XXVII. ÖĞDÜLMİŞ HÜKÜMDARA AKLIN TARİFİNİ SÖYLER [ÖGDÜLMİŞ İLİGKE UKUŞ SURETİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
1850	yanut birdi ögdülmiş aydı ukuş kılınçı köni kör küvençi öküş	Ögdilmiş cevap verdi ve: — Aklın hareketi doğru ve itibarı büyüktür — dedi —
1851	yüzi körki körklüg ne yaşı kiçig kamug edgülükke anıŋdın keçig	Yüzü, şekli güzel ve dâima genç ve dinçtir; her türlü iyiliğe geçit veren odur.
1852	örüg hem silig ol ne kılkı amul kamug teprenürke bagırsak köŋül	Halîm, selîm ve sakin tabiatlıdır; o bütün canlılar için şefkat dolu bir gönüldür.
1853	a elig ursa itlü barır kayuka sözi tegse yetlü barır	Nereye eli dokunursa, orası düzelir; sözü nereye erişirse, orası o söze uyar.
1854	isig yüzlüg ol kör kamugka sevüg kişilerke andın asıglar ülüg	Sıcak yüzlü, her kes için sevimlidir; insanlar ondan fayda görürler.
1855	yiti közlüg ol kör bakışı yırak kayu işke tegse bekitür adak	Keskin gözlü ve uzak görüşlüdür; hangi işe el uzatırsa, ayağını sağlam basar.
1856	neçe bulganuk işke tegse süzer neçe ters tügün erse baksa yazar	El sürdüğü iş ne kadar bulanık olursa-olsun, süzülmüş, sâf bir hâle gelir; ne kadar ters düğüm varsa, bir bakışla onu çözer.
1857	bakar soldın oŋdın hem öngdün kidin kamug iş yaragın bilir hem ödin	İşlere sağdan, soldan, önden, arkadan, her cephesinden bakar; hall çâresini ve zamanını bilir.
1858	kaçıglıg yeter ol uçuglıg tutar sınukug sapar ol buzukug iter	Kaçana yetişir, uçanı yakalar, kırığı sarar ve bozuğu düzeltir.
1859	ukuşsuz ökündi ayur ay ukuş seniŋsiz muŋadur men artuk öküş	Akılsız hayıflandı ve dedi:— Ey akıl, sensiz ben çok bunalıyorum.
1860	maŋa tegmedi bir seniŋdin ülüg seniŋsiz kişi köŋli boldı ölüg	Bana senden bir parça nasip olmadı; sensiz insanın gönülü ölü sayılır.
1861	yula ol ukuş kör karaguka köz ölüg tenke can ol agın tilke söz	Akıl bir meş'aledir, kör için gözdür; ölü vücût için can, dilsiz için sözdür.
1862	ukuşlug ukuşka ayur ay işim ne edgü işim sen itigli işim	Akıllı akıla der:— Ey arkadaşım, sen benim işlerimi düzelten ne iyi bir arkadaşsın.
1863	kılınç oŋ tutar hiç soh yok ukuş bütün çın turur hiç alı yok ukuş	Akıl dâima sağdan hareket eder, onun hiç solu yoktur; o doğru ve dürüsttür, hiç bir hilesi yoktur.
1864	ukuş kimde bolsa bu ol belgüsi bu belgü bile ol ukuş bilgüsi	Akıl kimde ise, belirtileri şöyle olur ve akıl bu belirtilerden anlaşılır.
1865	ukuşnurig erig1 aşnu kılıkı origay könilik bile ol yorıkı yıl ay	Her şeyden önce aklın tavır ve hareketi mâkuldür; aylar ve yıllar geçse dahi, gidişi aynı doğru yoldan taşmaz.
1866	ukuşlug köni hem silig til sözi bütünlük bile boldı kılkı tözi	Akıllı doğrudur, dili ve sözü yumuşaktır; hareketinin esâsı doğruluk üzerine kurulmuştur.
1867	örüg ol amul ked serimlig sabur körüp işni yetrü ol akru tegür	O halım, sakin, çok mütehammil ve sabırlıdır; işe dikkatle bakar ve sükûn ile ele alır.
1868	kılınçı karı körse yaşı yigit aŋar muŋlug arzun öge ya tigit	Tavır ve hareketi ihtiyarlara benzer; fakat dikkat edilirse, yaşı gençtir; ister hükümdarın has müşaviri, ister en âdî bir köle olsun, onu iştiyakla ararlar.
1869	muŋar meŋzer emdi bu sözni okı uka tursa ma’ni açılgay takı	Şimdi buna benzer şu sözü oku; nufûz edersen, mânası da aydınlanır.
1870	kılınçı karı oglan özlüg ukuş ukuş kayda bolsa aıigar bar yapuş	Akim hareketi ihtiyardır, fakat kendisi gençtir; akıl nerede ise, ona git, yapış.
1871	kiçigi seviglig karısı amul özi tüzün alçak kör asgı öküş	Küçüklüğü sevimli, ihtiyarlığı sakin, kendisi halîm, alçak gönüllü ve çok faydalıdır.
	İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
1872	bu sözler eşitti sevindi ilig ayur ay odunmış sözi ög bilig	Hükümdar bu sözleri işitti, sevindi ve şöyle dedi: — Ey sözü akıl ve bilgiden ibaret olan, uyanık adam.
1873	bayat birdi barça tükel edgülük bayattın ‘ata sen maŋa belgülük	Tanrı bana her nimeti eksiksiz ihsan etti; şüphesiz, sen de bana Tanrının bir ihsanısın.
1874	bu emgek yük ol bir agır yüdgüke anı yüdse ötrü tegir edgüke	Bu zahmet, yüklenmesi güç olan bir yüktür, fakat insan bunu yüklenmekle iyiliğe erişebilir.
1875	kim edgü tilese agır yük yüder agır yük yüdügli tilekin küder	Kim iyilik dilerse, ağır yük yüklenir; ağır yük yüklenen dileğine ulaşmak ister.
1876	yükümni yüder sen tilek iş yorır mini tındurur sen saŋa yük tegir	Yükümü yükleniyorsun, dilek ve iş oluyor; beni rahat ettiriyorsun, fakat sana zahmet oluyor.
1877	bayat birsü tevfik maŋa emdi küç hakıŋnı öteyin yanut birke üç	Tanrı bana şimdi tevfik ve kudret versin, senin hakkını bire karşı üç olarak ödeyeyim.
1878	bilir men bu yaŋlıg tapug kıldukuŋ bagırsaklık ol bu mini koldukuŋ	Senin nasıl hizmet ettiğini biliyorum; beni düşünmen, senin bana candan bağlılığından ileri geliyor.
1879	bagırsak tapugçı tükel ol bolur öz asgın kodup kör beg asgın kolur	Sâdık ve tam hizmetkâr kendi nefsini değil, beyin menfaatini gözetendir.
1880	negü tir eşit bu tapugçı tili begin inçke tegrür tapugsak kulı	Hizmetkârın dili ne der, dinle; severek hizmet eden kul beyini huzura kavuşturur.
1881	meŋilig bolur beg tükel kut başı bagırsak kulı bolsa kılsa işi	Kulu candan bağlı olur ve işini yaparsa, bey memnun olur ve tam bir saadete kavuşur.
1882	tapugçı bile beg kötürdi egin tilek teg tapug kılsa tındrur begin	Bey hizmetkârı sayesinde göğüsünü kabartır; o arzu edildiği şekilde hizmet ederse, beyini rahat ettirir.
1883	baş agrıg yük emgek kötürse kulı begiŋe aça birse arzu yolı	Kul sıkıntı, yük ve zahmetleri ortadan kaldırmalı, beyine arzu ettiği yolları açmalıdır.
1884	kayu beg bulur erse mundag kulug bayattın ‘ata ol aŋar ked ulug	Hangi bey böyle bir kulu bulursa, bu ona Tanrının büyük bir ihsanıdır.
1885	ajun begleri öldi bizde oza öküşreki bardı bu arzu öze	Bizden önce ölen dünya hâkimlerinden büyük bir kısmı da bunun hasreti ile ölüp gitmiştir.
1886	ajun budnı tındı avınçın kutun iligke du’a kıldı budnı bütün	Dünya halkı huzur ve saadet içinde rahata kavuştu; bütün halk hükümdara duâ etti.
1887	adın il kişisi eşitti munı yüzin körgüke arzuladı anı	Başka memleketlerin halkı da bunu işitti ve onun yüzünü görmeği arzu etti.
1888	keçürdi yıl ay kün bu arzu öze ilin itti edgü törüsin tüze	Böylece aylar ve yıllar geçti; hükümdar iyi kanunlar vaz' ederek memleketini idare etti.
	İLİG SUALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1889	ilig bir kün ündedi ögdülmişig ayur aytayın söz sen ay bilmişig	Hükümdar bir gün Öğdülmiş'i yanına çağırdı ve: — Sana bir şey soracağım, bu hususta bildiğini söyle — dedi —
1890	et öz yiti endamka baksa kör er tatıg buldı barça öz ülgin tirer	İnsan kendi vücûduna, yedi endama bakarsa, bunlarda zevk bulur; bunların her biri kendi kısmetini toplar.
1891	köŋül tatgı ne ol bu köz tatgı ne bu iki tatıgdm özüm ülgi ne	Gönül zevki nedir, göz zevki ne; bu iki zevkten benim kısmetim nedir?
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1892	yanut birdi ögdülmiş aydı tatıg köŋül arzu kolsa bekürtse katıg	Öğdülmiş cevap verdi ve:— Gönlün arzu ettiği ve kuvvetle özlediği şey zevktir — dedi —
1893	sevitmiş yüzin körse közke tatıg köŋül arzusın bulsa özke tatıg	Göz için, sevdiği yüzü görmek zevktir; gönül için arzusuna kavuşmak zevktir.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1894	yana aydı ilig ay ögdülmiş ay seviglig nişanı negü ermiş ay	Hükümdar tekrar sordu: — Ey Öğdülmiş, söyle; sevgilinin nişanesi nedir?
1895	sever men tiyü barça da’vi kılur bu da’vika ma’ni negü teg bolur	Her kes sevdiğini iddia eder; bu iddianın mânası nedir?
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1396	yanut birdi ögdülmiş aydı bolur sevüg yüzke baksa severin bilür	Öğdülmiş cevap verdi ve: — Baş-üstüne; insan sevgilinin yüzüne bakınca, sevdiğini anlar — dedi —
1897	kamug neŋke örtüg bolur baksa köz köŋülke yok örtüg munı bilgü öz	Göz için, bakarken, her şey örtülü olabilir; fakat gönül için örtü yoktur; bunu bilmelisin.
1898	sever sevmezin öz bileyin tise köŋülke baka körgü bilgey basa	Sevip-sevmediğini anlamak isterse, insan gönüle bakmalı; bu gönülden anlaşılır.
1899	sevügler yüzinde bolur belgü neŋ közin közke tikse anı bilgü teŋ	Sevgililerin yüzünde bunu belirten bir alâmet bulunur; göz-göze gelince, onlar birbirlerini anlarlar.
1900	muŋar meŋzetü aydı şair sözi ukup tınglayu al kişi arbuzı	Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; dinleyip, anlamağa çalış; ey insanların karpuzu.
1901	sevigli kişiniŋ yüzi belgülüg tili açsa ma’ni sözi belgülüg	Seven insan yüzünden bellidir; ağzını açsa, sözünün mânasında sevgi kendisini gösterir.
1902	sever sevmezin öz bileyin tise saŋa tetrü baksa közi belgülüg	Birinin sevip-sevmediğini bilmek istersen, gözüne dikkat et; sana doğru bakınca, gözünden belli olur.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1903	ilig aydı uktum eşittim bu söz takı bir sözüm bar anı aysu öz	Hükümdar tekrar dedi: — Bu sözü dinledim, anladım; daha bir sözüm var, onu da bana söyle.
1904	kereklig söz aytur men emdi saŋa idi ked bakıp sözleyü bir maŋa	Şimdi sana çok mühim bir şey soracağım; bana iyice düşünerek, cevap ver.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1905	yanut birdi ögdülmiş ilig kutı bilig birle begler bedütti atı	Öğdülmiş cevap verdi:— Ey devletli hükümdar, beyler adlarını bilgi ile yükseltmişlerdir.
1906	bilig ordusı ol bu begler özi biligsiz bolur kul nerek kul sözi	Beylerin kendileri bilgi sarayıdır, kul bilgisiz olur; kul sözünün ne kıymeti var.
1907	ayıtmak oŋay boldı tersi cevab cevabka ilig bilgi bolgay savab	Sormak kolay, fakat cevabı güçtür; vereceğim cevap esasen hükümdarın bilgisi dahilindedir
1908	oŋayın ilig tuttı tersi maŋa kemişmegil emdi ay ersig toŋa	Kolayını hükümdar aldı; ey yiğit kahraman, güç olanı şimdi bana bırakma.
	İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
1909	ilig aydı aytıglı muŋlug bolur özi bilmedükin anıŋdın kolur	Hükümdar: — Soran muhtacdır; kendisi bilmediği için, bunu karşısındakine sorar — dedi —
1910	kali mundag erse sevingü kerek ayıtmış sözümni sen aygu kerek	Bu böyle olunca, senin buna sevinmen ve sorduğum söze cevap vermen gerekir.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1911	yanut birdi aydı ay edgü törü eşitmek ked ol sözlemekte körü	Öğdülmiş cevap verdi ve:—Ey iyi nizam sahibi, dinlemek söylemekten daha iyidir — dedi —
1912	sözüg sözlegüçi bu can yavrıtur eşitgüçi avnur et öz semritür	Söz söyleyen canını üzer; dinleyen ise, rahat eder ve vücûdunu semirtir.
1913	negü tir eşitgil sınamış bügü sözüg sözlemegü eşitgü ögü	Tecrübesi olan hakîm ne der, dinle; çok söz söylememeli, daha çok dinlemeli ve düşünmelidir.
1914	eşitmek bile boldı bilge kişi bu söz sözlemektin barır er başı	insan dinlemekle âlim olur: çok söz söylemekten insanın başı gider.
1915	eşitse bolur ol kulakka tatıg telim sözlemiş sözde bolmaz asıg	Dinlemek kulak için bir zevktir; çok söz söylemekte fayda yoktur.
1916	sözüg sözlemese sav altun sanı bakır boldı tildin çıkarsa anı	Söylenmeyen söz som altın sayılır; ağızdan çıkınca, bakır olur.
	İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
1917	ilig aydı emdi köni sözi ediŋ sen emdi özüŋke kutun kur badıŋ	Hükümdar şöyle dedi: — Şimdi doğru söyledin, sen kendine saadet kuşağını bağladın.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1918	yanut birdi ögdülmiş ilig kutı özüm yigledüki bu kulluk atı	Öğdülmiş cevap verdi:—Ey devletli hükümdar, ben kul olmağı tercih ettim — dedi —
1919	kulı can sızurgu avınsa begi kali yetlür erse bu kulnuŋ ögi	Eğer aklı eriyorsa, beyinin rahat etmesi için, kul kendi canını eritmelidir.
1920	eşitsü ayayın özüm bilmişin ilig me keçürsün hafa bolmışın	Ben kendi bildiğimi söylerim; hükümdar dinlesin ve yanlış bulduklarını affetsin.