B- (MANZUM MUKADDİME)

1 ugan bir bayat ol kamugda oza öküş hamd u ögdi angar ok sera
2 ulugluk idisi ugan zü 'l-celal yaratgan törütgen me kadir kemal
3 ay yir kök idisi halayık bile ruzinı anutmış yigil sen küle
4 sakışsız birigli kamugka ruzi yitürür kamugnı ma yimez özi 

5 açın kodmaz hergiz kamug tınlıgıg yitürür içürür tözü sanlıgıg 

6 neteg kim tiledi me boldı kamug kimi kim tilese kılur ol ulug 

7 dürud ol ödürmiş resülka selam yine işleringe selam hem ulam 

8 muhammed yalavaç halayık başı kamug barçalarka ol ol köz kaşı 

9 yime bu kitab ol idi ök aziz biligligke bolgay biligdin tengiz 

10 bezenmiş agırlıg biligler bile kalı kim şükür kıl kanaat tile 

11 kamug barçasınga bügüler sözi tizip yinçüleyü kamug tüp tüzi 

12 bu meşrik meliki maçinlar begi biliglig ukuşlug ajunda yigi 

13 kamug bu kitabnı alıp özlemiş hazine içinde urup kizlemiş 

14 birindin birilige miraslar kalıp adınlarka birmez özinge alıp 

15 asıglıg turur bu yok ol hiç yası öküş türkler ukmaz munıng ma’nisi 

16 kitabdın eşitgen bilür uş anı okıgan bitigen ukumaz munı 

17 elig köz tutar kör kitab sözleri ikigün ajunda iter işleri 

18 maçinlar hakimi bu çin yumgısı tözü barça aymış munıng yakşısı 

19 bu meşrik ilinde kamug türk ü çin munı teg kitab yok ajunda adın 

20 kitab kadrini me biliglig bilir ukuşsuz kişidin adın ne kelir 

21 ay tegme kişike kitab birmegü apang dostung erse imin bolmagu 

22 neteg kirn biligsiz bilümez munı ukuşlug ukupan küzetür anı 

23 bu bugra han vakıtı içre anı yime han tilinçe bu aymış munı 

24 munı teg kitabnı kim aymış oza kidin me kim aygay munı teg uza 

25 kim erse munı teg itermü kanı itigli bar erse öger men anı 

26 kayu kend ulus ordu karşı yire kitabka öngin at atamışlara 

27 ol ilning bügüsi hakimi turup at urmış ol ilning törüçe körüp 

28 çiniler edebü 'l-müluk tip ayar maçinlar enisü '1-memalik atar 

29 bu meşrik ilinde uluglar munı zinetü '1-ümera tiyürler köni 

30 iranlıglar şahname tirler mungar turanlıg kutadgu bilig tip ukar 

 31 ne türlüg bu sözler öngin tildeki kigürmiş mungar kör kamug ildeki 

32 yime bu kitabka at urmış ulug bayat yarlıkasu ol edgü kulug 

33 ay ol bu kitabka kabul boldukı bu türkler tilinde aceb kördüki 

34 yine bu kitab kör kamugka yarar meliklerke artuk ilig kend tutar 

35 kim ol ma bu mülkni tutuglı kayu kereklig angar ba hakimler ayu 

36 melikler korugı ma esbab tüze bu tertib-ü şartı emaret öze 

37 bu mülkning harabı bekası nedin ya mülket kalurı barurı adın 

38 yime bu çerig sü er at ma kamug negü teg tirilgü yir bulgu yolug 

39 munıng tertibin me kitabda aça adırmış ödürmiş kamugnı seçe 

40 yana berk bu mülkni tutuglı kişi yaraglıg erenke buyurdı işi 

41 kereklig ukuşlug birisi ongay yulaka negü teg açıg kıldı ay 

42 budunnıng hakı bar melikler öze melikning hakı ma budundın tüze 

43 yine bu raiyyet küdezgü anı melik me küzetse teni me canı 

44 kayu ol melik kim tokış kılgunı uruşlar ödinde çerig tüzgüni 

45 ayur kör negü teg itingü hile. bu düşman çerigin sıguka tile 

46 melikke negü teg itingü kerek özi teg budunlar könülgü kerek 

47 bu yanglıg melikni budunlar sever yüzini körey tip adınlar iver 

48 kutı bar yakın tip tapug kılguka kimini yagutup yırak kovguka 

49 bir anca bekitip yakın tutgunı bu kutsuz yavuz tip yırak salgunı 

50 yana bir siyaset başın kesgüke ikinci firaset köngül birgüke 

51 ukuşlug biliglig tonga alp yürek hazine tolulap akıtgu kerek 

52 raiyyetka bolsa öküş takati kamug iş içinde bulur rahati 

53 bu kaç harfkına men kumanı sanga kodundum unıtma du’a kıl manga 

54 baka kör kitabnı bu tirgen kişi hünerlig er ermiş kişiler başı 

55 bu türlüg fazayil ukuşlar bile araste ol ermiş yorımış küle 

56 bütünlük me hürmet bu zühdlıg öze sakınuk biliglig arıglıg oza 

57 bu tengi turuglag kuz ordu ili tüp aslı nesebdin yorımış tili 

58 bu togmış ilindin çıkıp bargam kitabnı koşupan tükel kılganı 

59 barusın bitimiş yetürmiş nizam bu kaşgar ilinde koşulmış temam 

60 melikning önginde okımış munı bu tavgaç kara bugra hanlar hanı 

61 agırlamış artuk öküş hil’ati kalemning hakı tip ukuş hürmeti 

62 bu haş hacib atın tegürmiş munga munı bu özinge yagutmış yana 

63 bu ma’ni üçün kör agırlar anı yusuf haş hacib tip ayurlar köni 

64 yana bu kitabnıng beyanın ayur bu tört nik şerifler özele kılur 

65 birisi me ‘adl ol könilik öze ikinci bu devlet kut ikbal tüze 

66 üçünçi hired ol ulugluk bile törtünçi kanaat ve afyet bile 

67 bu tegme biringe at urmış öngin bu yanglıg atını atamış kidin 

68 adilka kün togdı ilig tip atar anı kör meliklik kurınga tutar 

69 bu ay toldı devlet atanur köni vezirlik yiringe tutar kör munı 

70 hiredka atadı bu ol ögdülmiş munı ma vezirning oglı tip timiş 

71 kanaatka odgurmış atı birür mungar ma vezirning yagukı tiyür 

72 munıng hikmeti kör bu tört neng öze kitabnı tüketmiş bularnı tüze 

73 arabça tejikçe kitablar öküş bizing tilimizçe bu yumgı ukuş 

74 biliglig bilür ol munıng hurmetli ukuşlug ukar ol bilig kıymeti 

75 bu türkçe koşuglar tüzettim sanga okırda unıtma du’a kıl manga 

76 barur men ajundın eşit sen özüng öküş ibret algıl ma açgıl közüng 

77 ilahi sen ök sen tözü yarlıka ruzi kıl kamug mü’minlarka lika

Türkiye Türkçesi

1 Her şeyden önce kadir ve bir olan Tanrı gelir, sonsuz hamd ve sena da ancak ona lâyıktır.

2 Büyüklük sahibi, kadir, zü'l-celâl; yaratan, türeten ve kudretin kemâline sahip olan Tanrıdır.

3 Yer, gök ve mahlûkların rabbi her kesin rızkını hazırlamıştır; sen güle-güle ye.

4 Her kese saymadan rızkını verir; her kese yedirir, fakat kendisi yemez.

5 Bütün canlıları hiç bir zaman aç bırakmaz, var ettiklerinin hepsine yedirir ve içirir.

6 Nasıl ki, diledi ve her şey oldu; böylece o kimi isterse, onu yüceltir.

7 O seçkin resule salât ve selâm, yine arkadaşlarına selâm ve ihtiram.

8 Muhammed peygamber mahlûkların başıdır, o bütün bunların göz üstünde kaşıdır.

9 Yine bu kitap çok aziz bir kitaptır ; bilen için bir bilgi denizidir,

10 Değerli bilgiler ile süslenmiştir; artık sen şükret ve kanaatkâr ol.

11 Bunların her birine bir çok hakimlerin sözlerini inciler dizer gibi sıralamıştır.

12 Meşrik hükümdarı, maçinliler beyi, bilgili, anlayışlı, dünyanın ileri gelenleri,

13 Hepsi bu kitabı benimsemişler ve hazînelerine koyup, saklamışlardır.

14 Birinden birine miras olarak kalır, bunlar da kendilerine alıp, başkalarına vermezlermiş.

15 Bu faydalı bir kitaptır ve hiç bir zararı yoktur ; fakat bir çok Türkler bunun mânasını anlamazlar.

16 Her okuyan, yazan bunu anlayamaz; bunu ancak kitabın izahını duyan bilir.

17 Bu kitabın sözleri insana yardım eder ve yol gösterir; her iki dünyadaki işleri düzenler.

18 Çin ve Maçin hakimlerinin hepsi hep bunun güzelliğini öğmüşlerdir.

19 Türk, çin ve bütün maşrik illerinde, dünyada bunun gibi başka bir kitap yoktur.

20 Kitabın kadrini de ancak bilgili bilir, akılsız kimseden zâten ne beklenir.

21 Kitabı her kese vermemeli, ; dostun olsa bile, emin olmamalı.

22 Çünkü bilgisiz bunu takdir edemez, anlayışlı anlar ve onu muhafaza eder.

23 Müellif bunu Buğra Han zamanında ve han dili ile söylemiştir.

24 Böyle bir eseri daha önce kim söylemiştir, bundan sonra da bu kadar ustalıkla kim söyleyebilir.

25 Bunun gibi bir eser vücuda getirecek kimse nerede; yapan varsa, ben onu da öğerim.

26 Her memleket, şehir ve sarayda bu kitaba ayrı-ayrı adlar verilmiştir.

27 Her memleketin hakimleri, o diyarın usûlüne göre, buna ayrı ayrı adlar takmışlardır.

28 Çinliler ona Edebü'l-mülûk derler, maçinliler onu Enisü'l-memâlik diye adlandırırlar.

29 Bu maşrik ilinin büyükleri buna doğruca Zînetü'l-ümerâ derler.

30 iranlılar buna Şehnâme derler, turanlılar Kutadgu Bilig diye anarlar.

31 Bak, muhtelif memleketlerin çeşitli dillerinde bunun için ne türlü adlar kullanılmıştır.

32 Bu kitaba ad koymuş olan o büyük ve iyi kulları Tanrı yarlıgasın.

33 Ey bu kitabı makbul bulan ve bu türkçe esere hayretle bakan kimse,

34 Yine bil ki, bu kitap her kese yarar, fakat memleket ve şehirleri idare için, hükümdarlara daha çok faydalı olur.

35 Bir memleketi idare edenlerin kimler olduğunu ve onlara nelerin lâzım geldiğini hakimler söylemişlerdir.

36 Hükümdarların korunmaları ve bunun için gereken şeyler ile hâkimiyetin icap ve şartlarını;

37 Devletin harap olması veya beka bulmasının neden ileri geldiğini, bu hâkimiyetin nasıl devam ettiğini ve nasıl elden çıktığını;

38 Bir de bu ordu ve askerin nasıl toplanacağını, konak yerinin ve sefer yolunun nasıl seçileceğini;

39 Bütün bunların tertibini bu kitapta açıklamış, her şeyi bir-bir ayırmış ve tâyin etmiştir.

40 Memleketi kuvvetle elinde tutan kimse, işini ehliyetli kimselere gördürmüştür.

41 Çerağ olarak, nasıl ay ihsan edildi ise, bu işler işin de anlayışlı ve uygun kimseler lâzımdır.

42 Hükümdarların halk üzerinde hakları olduğu, gibi, halkın da aynı derecede, hükümdarlar üzerinde hakkı vardır.

43 Raiyyet onun bu hakkını gözetmeli, hükümdar da onun ten ve canını korumalıdır.

44 Hükümdarların nasıl muharebe edeceklerini ve harp zamanında ordularını nasıl tanzim eyleyeceklerini;

45 Düşman ordusunu mağlûp etmek için, ne gibi çârelere başvurulacağını söyler.

46 Hükümdar nasıl hareket etmelidir ki, halk da ona o şekilde itaat etsin.

47 Böyle bir hükümdarı halk sever ve yüzünü göreyim diye, her kes ona koşar.

48 O kimleri, uğurlu diye, hizmetine almalı ve yakın tutmalı; kimleri uğursuz ve kötü diye, kendisinden uzaklaştırmalı.

49 Kimleri kendisine bağlamalı ve yakın tutmalı; Kimleri uğursuz ve kötü diye, kendisinden uzaklaştırmalı,

50 Bir de nasıl baş kesmeli, siyâset etmeli, ceza vermeli; ikincisi gönüller almak için, nasıl feraset göstermeli.

51 Hükümdarlar nasıl anlayışlı, bilgili, cesur ve kahraman olmalı, nasıl hazineyi doldurup, tekrar akıtmalıdır.

52 Hükümdar raiyyet üzerinde ne kadar çok kudretli olursa, bütün işlerinde o kadar rahat ve huzur bulur.

53 Ben de bu bir kaç harfciği sana vasiyet olarak bıraktım; bana da duâ etmeği unutma.

54 Dikkatle bak, bu kitabı te'lif eden insan insanlar arasında ileri gelen, hünerli bir kimse imiş.

55 Bu türlü faziletler ve meziyetler ile kendilerini süslemiş ve bahtiyar bir hayat sürmüştür.

56 Doğruluk, hürmet ve zühde sahip olduğu gibi, bir de takva sahibi, bilgili ve temiz bir insan imiş.

57 Yaşadığı yer Kuz-Ordu memleketi imiş, kendisi asîl bir aileden olup, dili de buna göredir.

58 O bir kitabını nazma çekip, tamamlamış ve doğduğu memleketten ayrılmıştır.

59 Esâsını yazmış ve tertibe koymuş; fakat bu manzume son şeklini Kâşgar ilinde almıştır.

60 Bu hanlar hanı, Tavgaç Kara Buğra Han'ın huzurunda eserini okumuştur.

61 Akıla karşı hürmet ve kalemin hakkıdır diye, hükümdar ona çok itibar etmiş ve çok ihsanlarda bulunmuşdur.

62 Ona bu Has-Hâcib unvanını tevcih etmiş ve onu kendi yakınları arasına almıştır.

63 Bundan dolayı ona hürmet ederler ve kendisine doğruca Yusuf Has Hâcib derler.

64 Yine bu kitabın içindekileri söyler; bunu şu dört iyi temel üzerine kurar.

65 Bunlardan biri— adalet olup, doğruluk üzerinedir; ikincisi— devlet olup, saadet ve ikbâl demektir.

66 Üçüncüsü— akıl olup, ululuk ifâde eder; dördüncüsü ise— kanâat ve afiyettir.

67 Bunların her birine ayrı-ayrı adlar vermiş ve bundan böyle bunları bu adlar ile zikretmiştir.

68 Adâlete Kün-Toğdı adını verir ve onu hükümdar yerine koyar.

69 Devleti Ay-Toldı ismi ile zikreder ve bunu onun veziri sayar.

70 Akıla Öğdülmiş adını vermiş ve buna da vezirin oğlu demiş.

71 Kanâate Odgurmış adını verir ve buna da vezirin akrabası der.

72 Bunun hikmeti, bak, bu dört temel üzerinedir; bunları tanzim ile kitabı tamamlamıştır.

73 Arapça ve farsça kitaplar çoktur; bizim dilimizde bütün hikmetleri toplayan yalnız budur.

74 Bunun kadrini ancak bilgili bilir ; bilgi kıymetini de ancak anlayışlı takdir eder.

75 Bu türkçe beyitleri senin için tanzim ettim; ey okuyucu, okurken unutma, bana duâ et.

76 Ben dünyadan gidiyorum, sen beni dinle, bundan çok ibret al ve gözünü aç.

77 Tanrım, rabbim ancak sensin, hepimizi yarlığa; bütün mü'mmlere didârını nasip et.