B- (MANZUM MUKADDİME)

Mısra (Kutadgu Bilig)	Tercüme (Türkiye Türkçesi)
1. ugan bir bayat ol kamugda oza öküş hamd u ögdi angar ok senâ	Her şeyden önce kadir ve bir olan Tanrı gelir, sonsuz hamd ve sena da ancak ona lâyıktır.
2. ulugluk idisi ugan zü 'l-celal yaratgan törütgen me kadir kemal	Büyüklük sahibi, kadir, zü'l-celâl; yaratan, türeten ve kudretin kemâline sahip olan Tanrıdır.
3. ay yir kök idisi halayık bile ruzinı anutmış yigil sen küle	Yer, gök ve mahlûkların rabbi her kesin rızkını hazırlamıştır; sen güle-güle ye.
4. sakışsız birigli kamugka ruzi yitürür kamugnı ma yimez özi	Her kese saymadan rızkını verir; her kese yedirir, fakat kendisi yemez.
5. açın kodmaz hergiz kamug tınlıgıg yitürür içürür tözü sanlıgıg	Bütün canlıları hiç bir zaman aç bırakmaz, var ettiklerinin hepsine yedirir ve içirir.
6. neteg kim tiledi me boldı kamug kimi kim tilese kılur ol ulug	Nasıl ki, diledi ve her şey oldu; böylece o kimi isterse, onu yüceltir.
7. dürud ol ödürmüş resülka selam yine işleringe selam hem ulam	O seçkin resule salât ve selâm, yine arkadaşlarına selâm ve ihtiram.
8. muhammed yalavaç halayık başı kamug barçalarka ol ol köz kaşı	Muhammed peygamber mahlûkların başıdır, o bütün bunların göz üstünde kaşıdır.
9. yime bu kitab ol idi ök aziz biligligke bolgay biligdin tengiz	Yine bu kitap çok aziz bir kitaptır; bilen için bir bilgi denizidir.
10. bezenmiş agırlıg biligler bile kalı kim şükür kıl kanaat tile	Değerli bilgiler ile süslenmiştir; artık sen şükret ve kanaatkâr ol.
11. kamug barçasınga bügüler sözi tizip yinçüleyü kamug tüp tüzi	Bunların her birine bir çok hakimlerin sözlerini inciler dizer gibi sıralamıştır.
12. bu meşrik meliki maçinlar begi biliglig ukuşlug ajunda yigi	Meşrik hükümdarı, maçinliler beyi, bilgili, anlayışlı, dünyanın ileri gelenleri.
13. kamug bu kitabnı alıp özlemiş hazine içinde urup kizlemiş	Hepsi bu kitabı benimsemişler ve hazînelerine koyup, saklamışlardır.
14. birindin birilige miraslar kalıp adınlarka birmez özinge alıp	Birinden birine miras olarak kalır, bunlar da kendilerine alıp, başkalarına vermezlermiş.
15. asıglıg turur bu yok ol hiç yası öküş türkler ukmaz munıng ma’nisi	Bu faydalı bir kitaptır ve hiç bir zararı yoktur; fakat bir çok Türkler bunun mânasını anlamazlar.
16. kitabdın eşitgen bilür uş anı okıgan bitigen ukumaz munı	Her okuyan, yazan bunu anlayamaz; bunu ancak kitabın izahını duyan bilir.
17. elig köz tutar kör kitab sözleri ikigün ajunda iter işleri	Bu kitabın sözleri insana yardım eder ve yol gösterir; her iki dünyadaki işleri düzenler.
18. maçinlar hakimi bu çin yumgısı tözü barça aymış munıng yakşısı	Çin ve Maçin hakimlerinin hepsi hep bunun güzelliğini öğmüşlerdir.
19. bu meşrik ilinde kamug türk ü çin munı teg kitab yok ajunda adın	Türk, çin ve bütün maşrik illerinde, dünyada bunun gibi başka bir kitap yoktur.
20. kitab kadrini me biliglig bilir ukuşsuz kişidin adın ne kelir	Kitabın kadrini de ancak bilgili bilir, akılsız kimseden zâten ne beklenir.
21. ay tegme kişike kitab birmegü apang dostung erse imin bolmagu	Kitabı her kese vermemeli; dostun olsa bile, emin olmamalı.
22. neteg kirn biligsiz bilümez munı ukuşlug ukupan küzetür anı	Çünkü bilgisiz bunu takdir edemez, anlayışlı anlar ve onu muhafaza eder.
23. bu bugra han vakıtı içre anı yime han tilinçe bu aymış munı	Müellif bunu Buğra Han zamanında ve han dili ile söylemiştir.
24. munı teg kitabnı kim aymış oza kidin me kim aygay munı teg uza	Böyle bir eseri daha önce kim söylemiştir, bundan sonra da bu kadar ustalıkla kim söyleyebilir.
25. kim erse munı teg itermü kanı itigli bar erse öger men anı	Bunun gibi bir eser vücuda getirecek kimse nerede; yapan varsa, ben onu da öğerim.
26. kayü kend ulus ordu karşı yire kitabka öngin at atamışlara	Her memleket, şehir ve sarayda bu kitaba ayrı-ayrı adlar verilmiştir.
27. ol ilning bügüsi hakimi turup at urmış ol ilning törüçe körüp	Her memleketin hakimleri, o diyarın usûlüne göre, buna ayrı ayrı adlar takmışlardır.
28. çiniler edebü 'l-müluk tip ayar maçinlar enisü '1-memalik atar	Çinliler ona Edebü'l-mülûk derler, maçinliler onu Enisü'l-memalik diye adlandırırlar.
29. bu meşrik ilinde uluglar munı zinetü 'l-ümera tiyürler köni	Bu maşrik ilinin büyükleri, zengin ve görkemli olan bu kitabı güzelce örnek alırlar.
30. asıggı sinıf kişin bilse tarık bunı içün bilmez kimden kimdir yârik	Her biri bu kitabın içindekileri bilselerdi, bambaşka bir bakış açısına sahip olurlardı.
31. bu kitab içre işit yücelik kim bu sözü kılur anın yereklik	Bu kitapta yüksek bir ahlâk vardır; kimin buna uygun düşeceği ise ayrı bir meseledir.
32. her kişin akılsız oldukça başı kim bu kelamı itse yücelir yası	Her kişi akıllı oldukça kendi başı, bu sözleri dinleyince yükselebilir.
33. sözü aymış ol ulus dağ kılınır kim bu halkı itse ulus hal kılınır	Bu kitap ile halk arasında dağ gibi bir bağ oluşur; halk bu kitabı kabul ederse bir bütün olur.
34. bular çin üç mülkün ile sözlerinde künçe bu ögü tığar kimnin özlerinde	Bu üç milletin menziline dair söylenenler, bunları kabul edenlerin özlerinde yer eder.
35. ikinçide başka söz kılınır ölmedi zemin kurdın bu kılınır	İkinci bir konuda başka bir söz söylenir, yer yüzünde ölmeyen bir miras bırakılır.
36. buna bakıp bunı mu kılınır yine okar aklıma bu yolun kıyısı	Bu sözleri göz önünde bulundurup, tekrar aklıma bu yolun kıyısı geliyor.
37. çin otuz beş aklını çıkışları kim bu sözleri bilse çok iş görür	Otuz beş çin aklını bu yolla bulur; bu sözleri bilen çok iş yapar, çok iş görür.
38. dırıldıkça bular işin çıksın bilmedim niçin bu sözler yarına açsın	Bu konularda düşündükçe işim açılsın; bilmiyorum neden bu sözler yarına dek uzansın.
39. bu kitab kadrini me biliglig bilir ukuşsuz kişidin adın ne kelir	Bu kitabın kıymetini ancak bilgili bilir, akılsızdan bir şey beklenmez.
40. yana berk bu mülkni tutuglı kişi yaraglıg erenke buyurdı işi	Memleketi kuvvetle elinde tutan kimse, işini ehliyetli kimselere gördürmüştür.
41. kereklig ukuşlug birisi ongay yulaka negü teg açıg kıldı ay	Çerağ olarak, nasıl ay ihsan edildi ise, bu işler işin de anlayışlı ve uygun kimseler lâzımdır.
42. budunnıng hakı bar melikler öze melikning hakı ma budundın tüze	Hükümdarların halk üzerinde hakları olduğu, gibi, halkın da aynı derecede, hükümdarlar üzerinde hakkı vardır.
43. yine bu raiyyet küdezgü anı melik me küzetse teni me canı	Raiyyet onun bu hakkını gözetmeli, hükümdar da onun ten ve canını korumalıdır.
44. kayu ol melik kim tokış kılgunı uruşlar ödinde çerig tüzgüni	Hükümdarların nasıl muharebe edeceklerini ve harp zamanında ordularını nasıl tanzim eyleyeceklerini;
45. ayur kör negü teg itingü hile bu düşman çerigin sıguka tile	Düşman ordusunu mağlûp etmek için, ne gibi çârelere başvurulacağını söyler.
46. melikke negü teg itingü kerek özi teg budunlar könülgü kerek	Hükümdar nasıl hareket etmelidir ki, halk da ona o şekilde itaat etsin.
47. bu yanglıg melikni budunlar sever yüzini körey tip adınlar iver	Böyle bir hükümdarı halk sever ve yüzünü göreyim diye, her kes ona koşar.
48. kutı bar yakın tip tapug kılguka kimini yagutup yırak kovguka	O kimleri, uğurlu diye, hizmetine almalı ve yakın tutmalı; kimleri uğursuz ve kötü diye, kendisinden uzaklaştırmalı.
49. bir anca bekitip yakın tutgunı bu kutsuz yavuz tip yırak salgunı	Kimleri kendisine bağlamalı ve yakın tutmalı; kimleri uğursuz ve kötü diye, kendisinden uzaklaştırmalı,
50. yana bir siyaset başın kesgüke ikinci firaset köngül birgüke	Bir de nasıl baş kesmeli, siyâset etmeli, ceza vermeli; ikincisi gönüller almak için, nasıl feraset göstermeli.
51. ukuşlug biliglig tonga alp yürek hazine tolulap akıtgu kerek	Hükümdarlar nasıl anlayışlı, bilgili, cesur ve kahraman olmalı, nasıl hazineyi doldurup, tekrar akıtmalıdır.
52. raiyyetka bolsa öküş takati kamug iş içinde bulur rahati	Hükümdar raiyyet üzerinde ne kadar çok kudretli olursa, bütün işlerinde o kadar rahat ve huzur bulur.
53. bu kaç harfkına men kumanı sanga kodundum unıtma du’a kıl manga	Ben de bu bir kaç harfciği sana vasiyet olarak bıraktım; bana da duâ etmeği unutma.
54. baka kör kitabnı bu tirgen kişi hünerlig er ermiş kişiler başı	Dikkatle bak, bu kitabı te'lif eden insan insanlar arasında ileri gelen, hünerli bir kimse imiş.
55. bu türlüg fazayil ukuşlar bile araste ol ermiş yorımış küle	Bu türlü faziletler ve meziyetler ile kendilerini süslemiş ve bahtiyar bir hayat sürmüştür.
56. bütünlük me hürmet bu zühdlıg öze sakınuk biliglig arıglıg oza	Doğruluk, hürmet ve zühde sahip olduğu gibi, bir de takva sahibi, bilgili ve temiz bir insan imiş.
57. bu tengi turuglag kuz ordu ili tüp aslı nesebdin yorımış tili	Yaşadığı yer Kuz-Ordu memleketi imiş, kendisi asîl bir aileden olup, dili de buna göredir.
58. bu togmış ilindin çıkıp bargam kitabnı koşupan tükel kılgam	O bir kitabını nazma çekip, tamamlamış ve doğduğu memleketten ayrılmıştır.
59. barusın bitimiş yetürmiş nizam bu kaşgar ilinde koşulmış temam	Esâsını yazmış ve tertibe koymuş; fakat bu manzume son şeklini Kâşgar ilinde almıştır.
60. melikning önginde okımış munı bu tavgaç kara bugra hanlar hanı	Bu hanlar hanı, Tavgaç Kara Buğra Han'ın huzurunda eserini okumuştur.
61. agırlamış artuk öküş hil’ati kalemning hakı tip ukuş hürmeti	Akıla karşı hürmet ve kalemin hakkıdır diye, hükümdar ona çok itibar etmiş ve çok ihsanlarda bulunmuşdur.
62. bu haş hacib atın tegürmüş munga munı bu özinge yagutmış yana	Ona bu Has-Hâcib unvanını tevcih etmiş ve onu kendi yakınları arasına almıştır.
63. bu ma’ni üçün kör agırlar anı yusuf haş hacib tip ayurlar köni	Bundan dolayı ona hürmet ederler ve kendisine doğruca Yusuf Has Hâcib derler.
64. yana bu kitabnıng beyanın ayur bu tört nik şerifler özele kılur	Yine bu kitabın içindekileri söyler; bunu şu dört iyi temel üzerine kurar.
65. birisi me ‘adl ol könilik öze ikinci bu devlet kut ikbal tüze	Bunlardan biri— adalet olup, doğruluk üzerinedir; ikincisi— devlet olup, saadet ve ikbâl demektir.
66. üçünçi hired ol ulugluk bile dörtünçi kanaat ve afyet bile	Üçüncüsü— akıl olup, ululuk ifâde eder; dördüncüsü ise— kanâat ve afiyettir.
67. bu tegme biringe at urmış öngin bu yanglıg atını atamış kidin	Bunların her birine ayrı-ayrı adlar vermiş ve bundan böyle bunları bu adlar ile zikretmiştir.
68. adilka kün togdı ilig tip atar anı kör meliklik kurınga tutar	Adâlete Kün-Toğdı adını verir ve onu hükümdar yerine koyar.
69. bu ay toldı devlet atanur köni vezirlik yiringe tutar kör munı	Devleti Ay-Toldı ismi ile zikreder ve bunu onun veziri sayar.
70. hiredka atadı bu ol ögdülmüş munı ma vezirning oglı tip timiş	Akıla Öğdülmüş adını vermiş ve buna da vezirin oğlu demiş.
71. kanaatka odgurmış atı birür mungar ma vezirning yagukı tiyür	Kanâate Odgurmış adını verir ve buna da vezirin akrabası der.
72. munıng hikmeti kör bu tört neng öze kitabnı tüketmiş bularnı tüze	Bunun hikmeti, bak, bu dört temel üzerinedir; bunları tanzim ile kitabı tamamlamıştır.
73. arabça tejikçe kitablar öküş bizing tilimizçe bu yumgı ukuş	Arapça ve farsça kitaplar çoktur; bizim dilimizde bütün hikmetleri toplayan yalnız budur.
74. biliglig bilür ol munıng hurmetli ukuşlug ukar ol bilig kıymeti	Bunun kadrini ancak bilgili bilir ; bilgi kıymetini de ancak anlayışlı takdir eder.
75. bu türkçe koşuglar tüzettim sanga okırda unıtma du’a kıl manga	Bu türkçe beyitleri senin için tanzim ettim; ey okuyucu, okurken unutma, bana duâ et.
76. barur men ajundın eşit sen özüng öküş ibret algıl ma açgıl közüng	Ben dünyadan gidiyorum, sen beni dinle, bundan çok ibret al ve gözünü aç.
77. ilahi sen ök sen tözü yarlıka ruzi kıl kamug mü’minlarka lika	Tanrım, rabbim ancak sensin, hepimizi yarlığa; bütün mü'minlere didârını nasip et.