XVIII. HÜKÜMDAR KÜN-TOĞDI AY-TOLDI'YA ADALET VASFININ NASIL OLDUĞUNU SÖYLER [KÜN TOGDI İLİG AY TOLDIKA ADİL SIFATI NETEG ERDÜKİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
792	ilig aydı uktum sözüng belgülep açayın sözümni sanga ülgülep	Hükümdar dedi : — Ne demek istediğini anladım; bunların ne demek olduğunu sana anlatayım.
793	sini men okıdım eng aşnukı kün agırlık bile birdim ol kün orun	Geçen gün ben seni çağırdım, sana gösterdim ve yer verdim.
794	bu tang tangsuk işler manga körkitip buşurdung mini sen işing berkitip	O acayip işleri bana göstererek, beni hiddetlendirdin; fakat kendini iyi müdâfaa ettin.
795	körüp buştum erse ilendi özüng serildim sanga men tügüldi yüzüng	Sana hiddetlenince, beni tekdir ettin; buna tahammül ettim, fakat tekrar yüzünü buruşturdun.
796	sen aydıng manga kut men bilgil mini sanga ukturu kıldım ukgıl munı	Sen bana : —Ben saadetim, beni tanı; sana anlatmak için, böyle yaptım, bunu anla — dedin.
797	negü kılmışıngnı sen adra seçe y ora birdirtg uktum kamugnı aça	Niçin yaptığını sen birer-birer izah ettin; ben de her şeyini açıkça anladım.
798	keçürdüm men anda sening ‘uzrüngi agırladım ötrü ol erdem tengi	O zaman ben senin kusurunu affettim ve sana meziyetin nisbetinde saygı gösterdim.
799	bu kün me mening bu özüm kılkların sanga körkitür barça erdemlerin	Bugün de ben kendi tabiatimi ve bütün meziyetlerimi sana gösteriyorum.
800	munu men me körgil könılik törü törü kılkları bu baka tur körü	işte bak, ben de doğruluk ve kanunum; kanunum vasıfları bunlardır, dikkat et.
801	bu kürsi özele öz oldurdukı adakı üç ol kör ay könglüm tokı	Bak, bu üzerinde oturduğum tahtın üç ayağı vardır; ey gönlümü doyuran.
802	kamug üç adaklıg emitmez bolur üçegü turur tüz kamıtmaz bolur	Üç ayak üzerinde olan hiç bir şey bir tarafa meyletmez; her üçü düz durdukça, taht sallanmaz.
803	kalı üç adakta emitse biri ikisi kamıtar uçar ol eri	Eğer üç ayaktan biri yana yatarsa, diğer ikisi de kayar ve üzerinde oturan yuvarlanır.
804	kamug üç adaklıg köni tüz turur kalı bolsa tört kör bir egri bolur	Üç ayaklı olan her şey doğru ve düz durur; eğer dört ayaklı olursa, biri eğri olabilir.
805	kayu neng tüz erse kamugı uz ol kamug uz körü barsa kılkı tüz ol	Düz olan bir şeyin her tarafı, iyidir; her iyinin, dikkat edersen, tavır ve hareketi düzgündür.
806	kayu neng emitse kör egri bolur kamug egriler isiz urgı bulur	Hangi şey yana yatarsa, eğri olur; her eğrilikte bir kötülüğün tohumu vardır.
807	kayu tüz emitse turumaz tüşer kayu neng köni bolsa tüşmez serer	Düz olan yana yatarsa, duramaz, düşer; hangi şey doğru ise, düşmez, yerinde durur.
808	mening kılkım ol kör emitmez köni köni egri bolsa könilik küni	Bak, benim tabiatim de yana yatmaz, doğrudur; eğer doğru eğrilirse, kıyamet kopar.
809	könilik özele keser men işig adırmaz men begsig ya kulsıg kişig	Ben işleri doğruluk ile hallederim; insanları, bey veya kul olarak, ayırmam.
810	bu bögde biçek kim eligde turur bıçıglı kesigli turur ay unur	Ey becerikli insan, elimdeki bu bıçak biçen ve kesen bir âlettir.
811	biçek teg bıçar men keser men işig uzatmaz men da'vi kılıglı kişig	Ben işleri bıçak gibi keser, atarım; hak arayan kimsenin işini uzatmam.
812	şeker ol kişi bir angar küç tegip törü bulsa mindin kapugka kelip	Şekere gelince, o zulüme uğrayarak, benim kapıma gelen ve adaleti bende bulan insan içindir.
813	şeker teg süçiyü barır ol kişi sevinçlig bolur anda yazlur kaşı	O insan benden şeker gibi tatlı-tatlı ayrılır; sevinir ve yüzü güler.
814	uragun yime ol kişiler içer özi küçkey erse könidin kaçar	Zehir gibi acı olan bu Hind otunu ise, zorbalar ve doğruluktan kaçan kimseler içer.
815	manga kelse tütsü törü birse men uragun içer teg acır körse men	Bunlar kavga edip, bana gelirler ve ben hüküm verince, bakarsın, acı Hind ilâcı içmiş gibi, yüzlerini ekşitirler.
816	bu kaşım tügüki bu körksüzlüküm küçemçi kelirke bu yüzsüzlüküm	Benim bu sertliğim, kaşlarımın bu çatıklığı ve bu asık suratım bana gelen zâlimler içindir.
817	kerek oglum erse yakın ya yaguk kerek barkın erse keçigli konuk	ister oğlum, ister yakınım veya hısımım olsun; ister yolcu, geçici, ister misafir olsun;
818	törüde ikigü maınga bir sanı keserde adın bulmagay ol mini	Kanun karşısında benim için bunların hepsi birdir; hüküm verirken, hiç biri beni farklı bulmaz.
819	bu beglik ulı kör könilik turur köni bolsa begler tiriglik bolur	Bu beyliğin temeli doğruluktur; beyler doğru olursa, dünya huzura kavuşur.
820	mungar mengzetü sözler ög\üg kişi kim öglüg sözin tutsa itlür işi	Akıllı insan buna benzer bir söz söylemiştir; kim akıllı insanın sözünü tutarsa, iş yoluna girer.
821	könilik öze boldı beglik ulı bu beglik köki ol könilik yolı	Beyliğin temeli doğruluk üzerine kurulmuştur; doğruluk yolu beyliğin esâsıdır.
822	törü kılsa ilke köni bolsa beg tilek arzu bulgay bu kolsa kalı	Bey doğru olur ve ülkeye böyle hüküm ederse, bütün dileklerine kavuşur.
	AY TOLDI SU’ALİ İLİGKE	AY-TOLIDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
823	yana aydı ay toldı ilig kutı nelük boldı kün togdı ilig atı	Ay-Toldı şöyle dedi : — Ey devletli hükümdar, efendimizin adı niçin Kün-Toğdı olmuştur.
	İLİG CEVABI AY TOLDIKA	HÜKÜMDARIN AY-TOLIDI'YA CEVABI
824	ilig aydı bilge mening kılkımı körüp mengzetü urdı bu atımı	Hükümdar cevap verdi : — Alim benim tabiatimi güneşe benzeterek, bu adı verdi.
825	künüg kör irilmez tolu ok turur yaruklukı bir teg talu ok turur	Güneşe bak, küçülmez, bütünlüğünü dâima muhafaza eder; parlaklığı hep aynı şekilde kuvvetlidir.
826	mening me kılınçım angar okşadı könilik bile toldı eksümedi	Benim tabiatim de ona benzer, doğruluk ile doludur ve hiç bir vakit eksilmez.
827	ikinci togar kün yarur bu ajun tözü halkka tegrür yokalmaz özün	ikincisi — güneş doğar ve bu dünya aydınlanır; aydınlığını bütün halka eriştirir, kendinden bir şey eksilmez.
828	mening me törüm bu yokalmaz özüm kamug halkka bir teg ne kılkım sözüm	Benim de hükmüm böyledir, ben ortadan kaybolmam: hareketim ve sözüm bütün halk için aynıdır.
829	üçünçi bu kün togsa yirke isig çiçek yazlur anda tümen ming tüsig	Üçüncüsü — bu güneş doğunca, yere sıcaklık gelir; o zaman binlerce renkli çiçekler açılır.
830	kayu ilke tegse mening bu törüm ol il barça itlür taş erse korum	Benim bu kanunum hangi memlekete erişirse, o memleket baştan başa taşlık ve kayalık dahi olsa, hep düzene girer.
831	togar kün arıg ya arıgsız timez kamugka yarukluk birür eksümez	Güneş doğar, temiz veya kirli demeden, her, şeye aydınlık verir; kendisinden bir şey eksilmez.
832	mening me kılınçım bu ol belgülüg tözüke tegir barça mindin ülüg	Benim de hareketim tıpkı böyledir; her kes benden nasibini alır.
833	yana ma bu kün burcı sabit turur bu sabit tidüküm tüpi berk bolur	Bir de güneşin burcu sabittir; bu sabit dediğim, temeli sağlam olduğu içindir.
834	bu kün burci arslan bu bure tepremez evi tepremezi üçün artamaz	Güneşin burcu Arslan'dır ve bu burç yerinden kımıldamaz; yerinden kımıldamadığı için de evi bozulmaz.
835	mening kılkımı kör yime bir yangın özüm tegşürülmez yarukta ongin	Benim tavır ve hareketime bir bak, benim de parlaklığım katiyen değişmez.
	AY TOLDI SU’ALİ İLİGKE	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
836	bu ay toldı aydı ay ilig kutı aşasu ajun il yadılsu atı	Ay-Toldı dedi : — Ey devletli hükümdar, ülkelere hâkim ol, iyi adın dünyaya yayılsın.
837	mening me özüm bu uzun yol yorıp sanga keldi emgep hem artuk anp	Ben de bu uzun yolu yürüyüp ve çok zahmet çekip, yorularak, sana geldim.
838	bu kılkıng bu erdemlering bar üçün küsep keldim emdi tapugka küçün	Bu tabiat ve faziletlerinden dolayı, büyük bir arzu ile senin hizmetine geldim.
839	ayu bir manga sen neteg tapnaym sevincing kayu ol anı tutnayın	Sen bana söyle, nasıl hizmet edeyim; seni memnun etmek için, nasıl davranayım.
840	tapug beg tapısı öze bolmasa yaramaz bu tapgı neçe emgese	Hizmet beyin arzusuna göre olmadıkça, ne kadar zahmet çekilmiş olursa-olsun, makbule geçmez.
841	negü tir eşitgil ila atlıgı tapugun bedümiş kişi kutlugı	ila ülkesinin hizmet ederek, ikbâle ermiş şöhret kazanmış kudretli şahsiyeti ne der, dinle.
842	tapmsa tapugçı beginge kalı katıg tutgu begler sevinci yolı	Hizmetkâr hizmet ederken, dâima beyleri memnun edecek yoldan yürümelidir.
843	bu begler tapısı öze kıl tapug begi taplasa tapgı açtı kapug	Beyleri memnun edecek şekilde hizmet et; bey memnun olursa, bu hizmet ikbâl kapılarını açar.
844	tapugçı tapug bilse törke tegir tapug bilmese tördin ilke kelir	Hizmetkâr hizmet etmesini bilirse, baş-köşeye erişir; hizmet etmesini bilmezse, baş-köşeden eşiğe düşer.
845	begin keçi sevindürse tapnur kulı açıldı bu kulka agırlık yolı	Hizmet eden kul beyini çok memnun ederse, bu kul için itibar ve ihsan kapıları açılmış olur.
	İLİG CEVABI AY TOLDIKA	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
846	ilig aydı uktum men emdi sözüng sevincim tile ked küdezgil özüng	Hükümdar dedi : — Söylediklerini anladım; beni memnun etmeğe çalış ve çok dikkatli hareket et.
847	sanga men ayayın yaragsızlarıg yaragsızka yakma yorıgıl arıg	Ben hoşlaşmadığım şeyleri sana söyleyeyim; sen onlara yaklaşma, temiz olmağa çalış.
848	özüm taplamaz neng biri yalgan ol munıngda basası bu küç kılgan ol	Benim beğenmediğim şeylerden biri — yalandır; ondan sonra zulüm edenler gelir.
849	suk erse kılınçı yig erse özi ivek erse kılkı uvutsuz közi	Sonra da haris tabiatli ve olgun olmayan insanlar ile aceleci huylu ve gözü doymaz olanlar.
850	buşı erse işte yime övkelig yava erse borçı ya kıygan elig	Her işte hiddet gösterenler, içkiye düşkünler veya çalıp-çırpanlar.
851	bu yanglıg kişiler yaramaz manga ayu birdim emdi açuklug sanga	Bu gibi insanlar bana yaramaz; işte saha bunları açıkça döküp-saydım.
852	yarayın tise sen manga belgülüg bu kaç neng özüngdin yırat ay külüg	Sen benim gerçekten işime yaramak istiyorsan, bu bir kaç şeyi kendinden uzak tut; ey namlı insan.
853	yakın bolga sen künde ötrü manga agırlık açıg artga mindin sanga	Böylece sen her gün bana daha yakın olacaksın ve benden sana karşı itibar ve ihsan artacaktır.
	AY TOLDI SU'ALİ İLİGKE	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
854	bu ay toldı aydı eşittim munı takı bir sözüm bar ayu bir anı	Ay-Toldı dedi : — Bunları işittim; bir suâlim daha var, onu da arz edeyim.
855	bu edgü kayu ol neteg ol özi negü teg bolur edgü kılkı tözi	İyilik nasıl ve ne gibi bir şeydir; iyinin hâli tavrı ve tıyneti nasıl olur.
	İLİG CEVABI AY TOLDIKA	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
856	ilig aydı edgü bu kılkı tusulur bolur halkka asgı örigi	Hükümdar dedi: — iyinin vasfı faydalı olmaktır; onun halka çok faydaları dokunur.
857	tözü halkka barça kılur edgülük yana minnet urmaz kişike külük	O bütün halka hep iyilik eder, fakat yaptığını insanın başına kakmaz.
858	öz asgın tilemez kişike asıg birür ol asıgdın bu kolmaz yanıg	Kendi istifâdesini düşünmez, başkasına fayda temin eder ve buna mukabil, bir karşılık beklemez.
	AY TOLDI SU’ALİ İLİGKE	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
859	yana aydı ay toldı uktum bu söz takı bir tilekimni aytur bu öz	Ay-Toldı tekrar dedi : —Bu sözü anladım; bir şey daha sormak istiyorum.
860	manga ay könilik kayu ol köni anıng birle yalnguk yarutsa küni	Bana doğruluğu anlat, hangi şey doğrudur; insan onunla gününü nasıl aydınlatır.
861	kayunı ayurlar könilik yolı negü teg bolur bu könilik ulı	Hangi yola doğruluk yolu derler; bu doğruluğun mâhiyeti nedir.
	İLİG CEVABI AY TOLDIKA	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
862	ilig aydı körgil köni er özi tili köngli birle biriker sözi	Hükümdar : — Bak, kimin düşündüğü ile söylediği bir olursa, işte doğru insan odur — dedi—
863	taşı teg içi ol içi teg taşı bu yanglıg bolur ol köni çın kişi	Onun içi dışı gibi, dışı da içi gibidir; doğru ve dürüst insan böyle olur.
864	köngülin çıkarsa ayada urup yorısa uyadmasa yalnguk körüp	insan gönlünü çıkarıp, avucuna koyarak, başkaları önünde, mahcup olmadan, dolaşabilmelidir.
865	könilik kerek erke kopsa kutun könilik atı ol kişilik bütün	Saaâdette yükselmek için, insana doğruluk lâzımdır; insanlık doğruluğun adıdır, inan.
866	kız ermez bu yalnguk kişilik kız ol az ermez bu yalnguk könilik az ol	İnsan nâdir değil, insanlık nâdirdir; insan az değil, doğruluk azdır.
867	mundar mengzetü aydı şair bu söz sangra sözledi emdi körgil bu öz	Bak, şimdi benim sana söylediğim söze benzer bir sözü de şâir söylemiştir.
868	yonglı bu yalnguk idi ök öküş köni çın bütün er manga ked küsüş	Gezip-dolaşan insan pek çoktur; fakat benim için aziz olan doğru, dürüst ve güvenilebilecek bir insandır.
869	kız ermez kişi kör kişilik kız ol köni çın kişilerni ögdi ukuş	insan nâdir değil, insanlık nâdirdir; akıl doğru ve dürüst insanları öğmüştür.
	AY TOLDI SU’ALİ İLİGKE	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
870	yana aydı ay toldı ilig kutı manga açsu emdi bu söz bük katı	Ay-Toldı tekrar dedi : — Devletli hükümdar şimdi bana şu sözün sırrını çözsün.
871	bu edgü kişiler bolurmu isiz isiz me ururmu kör edgüke iz	Bu iyi insanlar kötü olabilirlerini ve kötü insan da bir gün iyilik yoluna girebilir mi?
	İLİG CEVABI AY TOLDIKA	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
872	ilig aydı edgü iki türlüg ol munıngda biri çın tutar edgü yol	Hükümdar : — iyi insan iki türlü olur — dedi-; bunlardan biri doğrudan doğruya iyilik yolunu tutar.
873	bir edgü bolur kör anadın togup yorır ol köni çın kör edgü bolup	Biri anadan doğma iyi olur; iyi bir insan doğru ve dürüst bir hayat sürer.
874	takı biri edgü kör ötgünç bolur isizke katılsa ol isiz kılur	Biri de taklit yolu ile iyi olur; kötüye uyarsa, kötülük yapar.
875	iki türlüg ol kör bu isiz yime ikigüni bir tip isizke sama	Kötü insan da iki türlü olur; bunların ikisini de aynı derecede kötü sayma.
876	toga isiz ol kör munıngda biri bu er ölmeginçe anmaz kiri	Bunlardan biri doğuştan kötüdür; bu insanın lekesi ölünceye kadar temizlenmez.
877	takı biri ötgünç bolur bu isiz işi edgü bolsa tüzer bu ma iz	Diğeri ise, taklit yolu ile kötü olur; arkadaşı iyi olursa, o da iyi yola gider.
878	toga edgüdin tutçı edgü kelir ajun budnı andın asıglar alır	Doğuştan iyi olandan dâima iyilik gelir; dünya halkı ondan istifâde eder.
879	toga isiz erse angar yok otı ajunka bçla ol budunka yutı	Doğuştan kötü olanın ıslâhına çâre yoktur; o dünya için belâ ve halk için felâkettir.
880	mungar mengzetü aydı türkçe mesel eşitgil munı sen ukup özke al	Buna benzer türkçe bir ata-sözü vardır; bunu dinle ve sırrına ererek, ona göre hareket et.
881	örüng süt bile kirse edgü kılık ölüm tutmagınça evürmez yorık	Eğer iyilik ananın ak sütü ile insanın ruhuna girerse, o ölünceye kadar doğru yoldan çıkmaz.
882	tadu birle katlıp törümiş kılınç ölüm buzmagınça buzulmaz erinç	İnsanın tıynetine sinmiş olan ahlâk, ölüm bozmadıkça, katiyyen bozulmaz.
883	karında törümiş kılınç ögretig yagız yir katında kiter ay tetig	Ana karnında teşekkül eden tabiat ve terbiye ancak kara toprak altında insanı terk edip gider; ey zeki insan.
884	kalı edgüke bolsa isiz işi isiz boldı kılkı ol isiz tuşı	Eğer iyiye kötü biri arkadaş olursa, onun tabiatı de, arkadaşınınki gibi, kötü olur.
885	isiz me katılsa kör edgü bile kamug edgülükke bu buldı yula	Kötü de iyi ile düşüp-kalkarsa, bütün iyiliklere ulaşmak için, bir meşale bulmuş olur.
886	takı bir sebeb kör bu edgü isiz yakınlık yolındın tüzer tüzse iz	İyi veya kötü insanların bu yollara girmelerinin sebeplerinden biri iyi veya kötü arkadaş edinmiş olmalarıdır.
887	begi edgü bolsa budun barça tüz bolur kılkı edgü yorıklan uz	Bey iyi olursa, halk da dâimâ ona itaat eder, iyi ve güzel tavır ve harekete sahip olur.
888	yakın tutsa begler kör edgü kişig isiz barça edgü kılur ol işig	Beyler iyi insanları kendilerine yakın tutarlarsa, kötüler de işlerinde iyi hareket etmeğe mecbur olurlar.
889	isizler yakın bolsa begler tapa uzadı isiz elgi ilke tüpe	Beylerin etrafını kötüler çevirirse, memlekete tamamen kötüler hâkim olur.
890	isiz baş kötürse kör edgü yiter bu edgü elig bulsa isiz kiter	Kötü serbest kalırsa, iyi ortadan kaybolur; iyi hâkim vaziyette olursa, kötü ortadan kalkar.
891	kalı edgü bolsa bu begler kutun kamug edgü boldı karası bütün	Eğer beyler, bir talih eseri olarak, iyi olurlarsa, onların halkı da, şüphesiz, iyi olur.
892	bu begler isiz bolmagınça isiz ol ilde sevincin kızartmaz merigiz	Beyler kötü olmadıkça, o memlekette kötülerin yüzü sevinçle parlamaz.
893	ne edgü törü urdı begler begi isizke bu kın berge zindan yigi	Beylerin beyi ne iyi bir kanun vaz'etmiş; kötü için en iyi çâre sopa ve zindandır.
894	kalı edgü bolsa budun başçısı kamug edgü boldı anıng işçisi	Eğer halkın başında bulunan kimse iyi olursa, onun bütün memurları da iyi olur.
895	apang edgü bolsa bu begler özün bayur budnı barça kör itlür ajun	Eğer bu beylerin kendileri iyi olurlarsa, onların halkı da zenginleşir ve dünya düzelir.
	AY TOLDI SU’ALI İLİGKE	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
896	yana aydı ay toldı uktum munı ilig yarlıkadı bu sözler köni	Ay-Toldı tekrar dedi : — Bunları anladım, hükümdar bu sözleri doğru buyurdu.
897	bu edgüg bilir ol kişi edgü tip asıglıg erürin munı kılgu tip	Bu iyiyi insan iyi olarak tanır ve faydalı olduğu için, yapılmasını ister.
898	sever barça yalınguk tiler arzular anı koldaçılar nelük buldılar	Onu bütün insanlar sever, diler ve arzularlar; fakat isteyenler bu iyiyi nasıl elde ederler?
	İLİG CEVABI AY TOLDIKA	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
899	ilig aydı edgü talu neng turur talu neneni tutçı talular kolur	Hükümdar : — iyi mümtaz bir şeydir — dedi — mümtaz bir şeyi ise, dâima bü vasfı hâiz olanlar ister.
900	kayu neng talu bolsa ödrüm agır anıng kılmakı barça özke agır	Hangi şey mümtaz, nâdir ve değerli ise, onu gerçekleştirmek de hiç kolay değildir.
901	isizlik ucuz ol anı kıldaçı yavuz iş ucuz ol isiz boldaçı	Kötülük değersiz bir şey olduğu için, onu yapan da değersizdir; fena iş değersizdir ve dâima- kötü olacaktır.
902	kayu neng ucuz bolsa yirde yatur agı çuz agır boldı törde yatur	Hangi şey değersiz ise, ona kimse bakmaz bile; ipekli ve ağır çin kumaşları, değerli olduğu için, baş-köşede yer alır.
903	bu edgü agış teg agır agguka yavuz neng iniş ol ucuz bulguka	İyi — yokuş tırmanmak gibidir, güçtür; kötü şey — iniş gibidir, kolayca elde edilir.
904	mungar mengzetü sözledi kör ukuş ukuşlug sözi tutsa asgı öküş	Bak, akıl buna benzer bir söz söylemiştir; akıllının sözü tutulursa faydası çoktur.
905	agış teg bu edgü agumaz kişi tegip tegme yalnguk kılumaz işi	iyi — yokuşa çıkmak gibidir, her kes yükselemez; uğraşmakla değme insan bu işi yapamaz.
906	agır neng kamugı agır kılguka kılumaz bu işni biligsiz buşı	Değerli olan her şeyin yapılması güçtür; bilgisiz ve değersiz kimse bu işi yapamaz.
	AY TOLDI SU’ALİ İLİGKE	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLl
907	bu ay toldi aydı ay ilig kuti bu ögdi bile munça edgü atı	Ay-Toldı :— Ey devletli hükümdar — dedi— iyi bu derece nâm ve şöhret kazanmıştır.
908	müni barmu yalnguk anı sözlegü ukuşlug ukarmu bilirmü negü	Onda insanların bulabileceği bir kusur varmı; akıllı bunu anlar ve ne olduğunu bilir mi?
	İLİG CEVABI AY TOLDIKA	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
909	ilig aydı edgü tuçı ögdilür müni bu isizler ara savlanur	Hükümdar dedi : — iyi dâima öğülür; kötüler onda şu kusurları bulurlar.
910	yakınlık kılur er kişike tuşı yavuz bolmasa kılmaz edgü işi	insan insana dâima yakın yaşar; kötü olmasa, iyi yapacak iş bulmaz.
911	bu satgag basınçak üçün edgüni isizler yorıp kör yarutmaz küni	Bu çatışmada zayıf kaldıklarından dolayı, kötüler her yerde iyinin gününü gölgelemek isterler.
912	kim edgü tiler erse edgü kılur basınçak ya satgagka bakmaz bolur	Kim iyilik dilerse, iyilik eder; çatışmaya veya zayıflığa bakmaz.
913	kim erse bu künlük tilese sevinç isizlik kılur ol yarın yir sakınç	Kim sâdece bugünlük rahatını düşünürse, o kötülük yapar; fakat yarın kaygı çeker.
914	bu edgü tilegli negü tir eşit kamug edgülük kıl özüngke iş it	iyilik dileyen insan ne der, dinle; dâima iyilik et; o senden ayrılmayan bir arkadaşın olsun.
915	yas ermez bu edgü bu künlük sanga yarın bolga asging bu kün büt munga	iyiliğin sana bugün hiç bir zararı yoktur; fakat bugün inan ki, yarın onun faydasını göreceksin.
916	asıg körnür erse isizlik bu kün yarın yas kılur anda ukgıl ögün	Kötülük bugün faydalı görünse bile, yarın orada bunun zararını görürsün; bunu düşünüp, idrâk et.
917	bu edgü ong ol kör isizlik bu sol solungdın tamu ornı uştmah ong ol	iyilik sağ ve kötülük soldur; senin solunda cehennem vardır; cennet ise, sağdadır.
918	neçe me erejlense isiz bu kün ökünç birle emger yarınki künün	Bugün kötü ne kadar huzur içinde olursa-olsun, yarın peşiman olur, azap çeker.
919	neçe satgag erse bu edgü kişi ökünmez yarın anda itlür işi	iyi insan ne kadar mağdur olursa-olsun, yarın orada peşiman olmaz ve huzura erer.
920	hakikat munı bil ay ay toldı sen ökünesüz men edgü atın ölse men	Ey Ay-Toldı, sen bunu hakikat bil; dünyada iyi ad bırakıp da göçersem, peşiman olmam.
921	ne edgü söz aymış köni er tili köni er tili urdı sözke ulı	Doğru insan ne kadar güzel söz söylemiş; değerli söze temel atan doğru insanların dilidir.
992	kim edgüg yirer erse isiz bolup tiler men ay edgü sini men kolup	Ey iyi, kötü seni istediği kadar hakîr görsün, ben seni isteyerek ararım.
923	ay edgü sangar kim todar ay manga berü kelgil emdi men aç men sanga	Ey iyi, bana söyle, sana kim doyar; ben ise, tamamen açım, şimdi bana gel.
924	neçe satgag erse bu edgü kişi tapı men bolayın bu edgü işi	iyi insan ne kadar düşkün olursa-olsun, râziyim; yeter ki, ben bir iyinin arkadaşı olayım.
925	isizlik bile erse beglik manga kerekmez bu beglik kodur men sanga	Beylik bana kötülük ile birlikte gelecekse, istemem; o beylik senin olsun.
926	kişi kılkı isiz körür men közün ereji az ol kör ökünçi uzun	insanın tabiati kötüdür, bunu gözümle görüyorum; huzuru kısa fakat peşimanlığı uzun sürer.
927	mungar mengzetü aydı şair bu söz okısa açılgay yiti kıl bu köz	Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; okursan, mânası anlaşılır; görüşünü keskinleştir.
928	kayu edgü öknür kör edgü üçün ahkmış isiz ahır öknür küçün	Bak, hangi iyi iyiliğinden dolayı peşiman olmuştur; kötü ne kadar şöhret sahibi olursa-olsun, sonunda peşiman olur.
929	isiz kılsa isiz yanutı ökünç usa edgülük kıl isizke öcün	Kötülük edersen, kötülüğün karşılığı peşimanlıktır; elinden gelirse, kötülüğün ınâdma, iyilik yap.
930	negü teg ögeyin bu isiz kişig negü teg tileyin bu isiz işig	Kötü insanı nasıl öğeyim; bu kötü işi nasıl arzu edeyim.
931	otunluk bıvalık yavalık kamug isizler kılınçı bolur ay ulug	Küstahlık, kabalık, aksilik hep kötülerin harektidir; ey büyük!
932	bela mihnet emgek ökünçün sıgıt isizlik yanutı bolur ay yigit	Belâ, mihnet, zahmet, peşimanlık ve keder hep kötülüğün karşılığıdır, ey yiğit !
933	kalı sevmeyin kör bu edgü kişig kalı ögmeyin men bu edgü işig	Bu iyi insanı nasıl sevmeyeyim; bu iyi işi nasıl öğmeyeyım.
934	akılık kişilik a sıg edgülük bu edgü kişidin kelir belgülüg	Cömertlik, insanlık, fayda ve iyiliğin hep iyi insandan geldiği şüphesizdir.
935	bu edgü kişi barça iş edgüsi bu edgü iş ol barça iş edgüsi	İyi insan arkadaşların en iyisidir; iyi iş işlerin en iyisidir.
936	işing edgü bolsa negü kolsa kol iş edgü kerek ol özüng bulsa yol	Arkadaşın iyi ise, ne istersen iste; yolunun açık olması için iyi arkadaş lâzımdır.
937	erej arzu nimet küvençin avınç bu edgü yanutı bolur bu sevinç	Huzur, arzu, nimet, emniyet, rahat ve bu neş'e, sevinç, hep iyiliğin karşılığıdır.
938	ilig aydı ay toldı ukgıl bu söz ayıtmış sözüngke yanut kıldı öz	Hükümdar ilâve etti: — Ey Ay-Toldı, senin sorduğun suâle cevâbım işte bunlardır—dedi.
	AY TOLDI CEVABI İLİGKE	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
939	yir öpti kör ay toldı turdı örü ayur ay ıduk kut ay edgü törü	Ay-Toldı yer öptü, ayağa kalktı ve:— Ey aziz ikbâl, ey iyi kanun dedi.
940	ajun erki buldung uzun bolsu yaş erej edgü birle esen bolsu baş	Dünya kudretini elde ettin, ömrün uzun olsun; huzur ve iyilik içinde başın esen olsun.
941	buzulmasu beglik bedüklük bile avınçın tirilgil sevincin küle	Beyliğin ve ihtişamın zeval bulmasın; ömrün rahatlık ve sevinç içinde geçsin.
942	ulugluk bile bul öküş ilke erk bu erk birle beglik ulı bolsu berk	Kudret ve azametle bir çok illere hâkim ol; beyliğinin temeli, bu kuvvet sayesinde, sağlam olsun.
943	aka kelsü arzu kurımaz bolup kapug tutsu devlet karımaz bolup	Arzun, kurumayan ırmak gibi, akıp-gelsin; saadetin, ihtiyarlamayan bir hizmetkâr gibi, daimî kapında dursun.
944	sevinç barça yumgı sanga kelsüni sakmç birle düşman sızıp ölsüni	Bütün sevinçlerin hepsi sana gelsin; düşmanın endişe içinde, eriyip bitsin.
945	seza ol sanga kim tapınsa tapug sezaka tapınsa açar kut kapug	Sen her kesin hizmetine lâyıksın; lâyık olana hizmet edilirse, saadet kapısı açılır.
946	negü tir eşitgil tapug kılmış er tapug birle arzu tilek bulmış er	Hizmet etmiş ve hizmet ile arzu ve dileğine kavuşmuş olan insan ne der, dinle.
947	tapug kılma kılsa sezaka tapın seza beg bilir ol tapugçı hakın	Hizmet etme, edersen, lâyık olana hizmet et; lâyık olan bey hizmetkârın hakkını bilir.
948	tapınma tapınsa akı tapgı kıl akı evi altun kümüş kapgı bil	Hizmet etme, edersen, cömerd olana hizmet et; bil ki, cömerdin evi altın, kapısı gümüştür.
949	saranka tapınma ay tapnur kişi tiriglik yava bolga isiz başı	Hasise hizmet etme, ey hizmet eden insan; yoksa, hayatın boş geçmiş olur ve kendin de kötü olursun.
950	özinge esirker saran öz nengin kişike kaçan birge aygıl tengin	Hasîs kendi malını kendisinden esirger; nasıl olurda başkasının hakkını verir, söyle!
951	sözin kesti ay toldı çıktı turup evinge yüz urdı sevinçlig bolup	Ay-Toldı burada sözünü kesti, Halktı ve huzurdan çıktı; sevinç içinde evine yöneldi.
952	kıyıksız tapug kıldı anda naru tüni yattı yatgakta kündüz örü	O günden itibaren, gündüzleri oturmadan ve geceleri uyumadan, ona hizmette kusur etmedi.
953	hakikat tapındı bagırsaklıkın ilig tuttı künde özinge yakın	Doğruluk ve samimiyetle çalıştı; hükümdar da onu günden güne kendisine yaklaştırdı.
954	yime keçti ödler bir anca bu yang bu ay toldı tapgun kızıl kıldı eng	Böylece bir müddet geçti; Ay-Toldı hizmeti ile her keşi memnun etti.