XXXIII. ÖĞDÜLMİŞ HÜKÜMDARA ELÇİ GÖNDERMEK İÇİN NASIL BİR İNSAN LÂZIM OLDUĞUNU SÖYLER [ÖGDÜLMİŞ İLİGKE YALAVAÇ IDGUKA NEGÜ TEG ER KEREKİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
2596	yanut birdi ögdülmiş aydı ilig bu işke idi ked yetürsü bilig	Öğdülmiş cevap verdi ve — Hükümdar bu meseleyi çok iyi düşünmelidir — dedi —
2597	kamug erde ödrüm yalavaç kerek biliglig ukuşlug talu ked yürek	Elçi insanlar arasında mümtaz, akıllı, bilgili, seçkin ve çok cesur bir kimse olmalıdır.
2598	bayat kullarında eıŋ ödründüsi yalavaçlar erdi kişi edgüsi	Tanrının kulları arasında en seçkinleri ve insanların en iyileri onun elçileri idi.
2599	yalavaçtın itlür telim türlüg iş yalavaçtın ötrü kelür körklüg iş	Pek çok işler elçiler ile görülür; iyi neticeler elçiler vâsıtası ile elde edilir.
2600	ukuşlug kerek ked yalavaç örüg biliglig kerek sözke bilse yörüg	Elçi çok akıllı, temkinli ve sözünü ifâde edebilmesi için de bilgili olmalıdır.
2601	yana bilse söznüŋ içi hem taşı itilse anıŋ ötrü tüzmiş işi	Vazifesinde muvaffak olabilmesi için, elçinin bir de sözün içini ve dışını bilmesi lâzımdır.
2602	negü tir eşitgil ajunçı beg er budun başlaguçı biliglig yig er	Dünya beyi, halkı idare eden, bilgili ve iyi insan ne der, dinle.
2603	öküşte talu er ukuşlugnı bil budunda bedüki biligligni kıl	insanların en seçkini, akıllı ve tam bilgili insanı halka âmir tâyin et.
2604	kayu işte aşnu aşunsa ukuş ol iş başka bardı sınadım öküş	Hangi işte akıl ön-ayak olursa o iş başarı ile neticelenir; bunu çok tecrübe ettim.
2605	kayu işke bilge yetürdi bilig anı yetti tutti tegürdi elig	Alim hangi işte bilgisini kullanırsa, ona ulaşır; onu tutar ve elde eder.
2606	ukuş işke tutsa bilig başlasa öküş işler itlür kişi işlese	insan aklını kullanır ve işine bilgi ile başlarsa, giriştiği her işte muvaffak olur.
2607	bagırsak kerek hem közi köŋli tok bütün çın kılıkı köni bolsa ok	Elçi gözü, gönülü tok, içten bağlı, itimat edilir, doğru ve dürüst tabiatlı bir insan olmalıdır.
2608	bagırsak tapugçı beg asgın tiler beg asgın tilegli begin çın sever	Candan bağlı olan hizmetkâr beyin faydasını ister, beyin faydasını isteyen — beyini gerçekten sever.
2609	begiŋe asıgçı bagırsaknı bil bagırsaknı bulsa özüŋ bagrı kıl	Bil ki, beyine faydalı olan, ona gönülden bağlı kimsedir; içten bağlı birini bulursan, onu bağrına bas.
2610	bagırsak tapugçı bagır sanı teg bagırda yakınrak yürek kanı teg	içten bağlı hizmetkâr insanın bağırı gibidir; belki de bağırından daha yakın, yürek kanı gibidir.
2611	közi suk kişi özke erksiz bolur bu suklar yalavaçka teŋsiz bolur	Aç gözlü adam kendisine hâkim olamaz; haris olanlar elçiliğe lâyık değildirler.
2612	közi tok çıgay erse bayka sanur serinse kişi tegme işte unur	Gözü tok insan, fakir olsa dahi, zengin sayılır; insan sebat ederse, her işte muvaffak olur.
2613	suk er umduçı ol yavuz umduçı kişi umduçısı atı koltguçı	Haris kimse tamahkâr olur, tamahkârlık fenadır; tamahkâr insanlara dilenci derler.
2614	negü tir eşitgil közi tok kişi közi tok kişi boldı baylar başı	Gözü tok insan ne der, dinle; gözü tok insan en zengin insandır.
2615	çıgay kılsa kimni közi suklukı bayutmaz anı bu ájun toklukı	Aç gözlülük kimi fakir yapmış ise, bu dünya onu ne kadar doyursa, yine zenginleştiremez.
2616	kimi erse umdu kılur erse kul anıŋ boşlukı kör ölüm birle ol	Kim tamahkârlığın esiri olur ise, ondan ancak ölümle kurtulabilir.
2617	takı yakşı aymış bilig birgüçi közi sukka öt sav erig birgüçi	Bilgi veren, aç gözlü olana öğüt ve nasihat veren insan çok güzel söylemiş.
2618	tükel bay bolayın tise belgülüg köŋül baylıkı kol ay ersig külüg	Tam mânası ile zengin olmak istersen, hiç şüphesiz, gönül zenginliği dile, ey şanlı yiğit.
2619	neçe me kul erse közi tok beg ol suk öz beglikindin bu kulluk yig ol	Gözü tok olan, kul olsa bile, beydir; haris kimsenin beyliğinden bu kulluk daha iyidir.
2620	kayu beg suk erse çıgay ol çıgay. kayu kul közi tok beg ol korali bay	Hangi bey haris ise, o fakirdir, fakir; hangi kulun gözü tok ise, o gönülü zengin bir beydir.
2621	uvutlug kerek ked amul hem silig siliglik bile bilse türlüg bilig	Elçi haya sahibi, çok sakin ve nâzik bir insan olmalı; hilm ile beraber, her türlü bilgiye de sahip bulunmalıdır.
2622	uvut bolmasa er otun il bolur uvut birle yalŋuk bütünlük kılur	Haya olmazsa, insan küstah ve âdi olur; haya sahibi insan dürüst hareket eder.
2623	amul bolsa ötrü atanur tüzün silig bolsa kılkı sevitür özün	insan sakin tabiatlı olursa, ona halım denilir; nâzik kimse, kendisini her kese sevdirir.
2624	tetiglik bile bolsa erke bilig tözü işke tegrür bu bilgi elig	İnsanda zekâ ile birlikte bilgi de bulunursa, o bu bilgisi ile her işte muvaffak olur.
2625	bu beytig okıgıl negü tir eşit bilig birle başlap özüŋke iş it	Şu beyti oku, ne der, dinle; her işe bilgi, ile başla ve ona göre hareket et.
2626	ukuş birle uk iş bilig birle bil künüŋ bolsu kutlug kutadsum yıl	İşi akıl ile anla, bilgi ile bil; günün kutlu olsun, hayatın mesûd geçsin.
2627	tetiglik bile er tilekke tegir bilig bil ukuş uk işiŋ ötrü kıl	İnsan dileğine zekâ ile ulaşır; önce bilgi edin, iyice kavra, sonra işe giriş.
2628	tetiglik bile bilse türlügi bitig bitig bilse ötrü bolur er tetig	Elçi zekâ ile birlikte bir de inşanın nev'ine vâkıf olmalı; inşa bilen insan zâten zeki olur.
2629	bitişe okısa eşitse sözüg anın ötrü bilge kılur er özüg	Yazmalı, okumalı ve başkalarının sözünden de istifâde etmelidir; insan bu suretle âlim olur.
2630	kamug türlüg erdem bu bilse tükel bu erdem bile er meŋiz kılsa al	O her türlü faziletleri tam olarak bilmelidir; bu faziletler ile insan yüzünü ağartır.
2631	kitablar okır hem bilir erse söz ukar erse şiir hem koşar erse öz	Çok kitap okumalı, söz söylemesini bilmeli; şiirden anlamalı ve kendisi de şiir yazmalıdır.
2632	nücum bilse tıb hem yora bilse tüş anıŋ yormışı teg sözi kelse tuş	Hey'et ilminden ve tıptan anlamalı; rüya yormasını bilmeli ve sözü yorduğu gibi çıkmalıdır.
2633	bilir erse sakış yime hendese caded cezri kılsa mesahat basa	Hesaba, bir de hendeseye vâkıf olmalı; cezir ile mesaha ilmini de bilmelidir.
2634	yana nerd ü şairane bilir erse ked harifleri andın ulır erse ked	Bundan başka, bir de çok iyi tavla ve satranç oynamasını bilmeli ve rakiplerini iyice sıkıştırmalıdır.
2635	çögenke ked erse atar erse ok yime kuşçı avcı ajunda ozuk	Cirit oyununda mahir olmalı ve ok atmasını iyi bilmeli; kuşçuluk ve avcılıkta da başkalarına üstün gelmelidir.
2636	kamug til bilir erse açsa tilig kamug haini bilse bitişe elig	Konuşurken, bütün dilleri konuşmalı; yazarken, bütün yazıları, yazmalıdır.
2637	bu yaŋlıg kerek barça erdem bilir bu yaŋlıg yalavaç tilekke tegir	Elçilik için bütün bu faziletleri bilen bir insan lâzımdır; böyle elçi işinde muvaffak olur.
2638	yalavaç tetig bolsa bilge odug beg asgı bolur anda tutnur bodug	Elçi zeki, âlim ve uyanık olursa, her yerde hoş karşılanır ve beyine faydalı olur.
2639	yalavaç yavuz bolsa kıvçak kovı siziksiz tüker anda begler suvı	Elçi kötü, kof ve boş olursa, onun gittiği yerde, şüphesiz, beylerin itibârı kaybolur.
2640	yalavaç barır er idi ked kerek kamug türlüg işke bu tutsa yürek	Her işte emniyetle hareket edebilmesi için, elçi olarak gidecek kimsenin çok iyi bir insan olması lâzımdır.
2641	kayu türlüg erdem aŋar satsalar anı utsa ötrü agır tutsalar	Karşısına ne gibi meziyetler ile çıkarlarsa-çıksınlar, o rakiplerini yenmeli ve kendisini saydırmalıdır.
2642	kayu türlüg er me sözin sözlese anı uksa bilse yana kizlese	O her çeşit insanın sözünü dinlemeli, anlayıp bilmeli, fakat bunu açığa vurmamalıdır.
2643	yalavaç bilir bolsa erdem kamug bedüyür begi atı ilde ulug	Elçi her türlü fazilete sahip olursa, beyi büyür ve adı o memlekette yükselir.
2644	negü tir eşitgil bilir kök ayuk bu söz ukmasa er anıŋ ögi yok	Bu işleri bilen kök-ayuk ne der, dinle; bu sözü anlamayan insanın aklı yoktur.
2645	kimiŋ erdemi bolsa atı yorır kalı bolmasa erdem atsız karır	Kim faziletli ise, onun adı her tarafa yayılır; eğer bir kimsenin fazileti yoksa, adı anılmadan, ihtiyarlar, gider.
2646	kişi erdemi birle erdin keçer öküş bolsa erdem er örlep uçar	İnsan fazileti ile başkalarına üstün olur; kimin fazileti çok ise, o uçar gibi yükselir.
2647	elig sunsa erdem bile er tegip ulug tag başın yirke ildrür egip	Kim fazilet ile elini uzatırsa, yüce dağların başını eğerek, yere indirir.
2648	söz ukgan kerek bolsa hazır cevab cevab kılsa birmiş söziŋe savab	Sorulan suâle doğru cevap verebilmesi için, onun sözden anlar ve hazır cevap bir kimse olması lâzımdır.
2649	bor içmez kerek ked özin tutguçı özin tutguçı er bulur kut küçi	O şarap içmemeli ve nefsine çok hâkim olmalıdır; nefsine hâkim olan insan, kendisini saadete erdirecek kudrete sahip olur.
2650	biliglig bor içse biligsiz bolur bilgsiz esürse adın ne kalur	Bilgili kimse içki içerse, bilgisiz olur; bilgisiz sarhoş olursa, geriye ne kalır.
2651	bor ol bu biligke ukuşka yagı bor atı hakikat tütüş ol çogı	içki bilginin ve aklın düşmanıdır; içkinin adı, hakikatte, kavga ve gürültüdür.
2652	neçe me biliglig ukuşlug kişi başın borka soksa buzar öz işi	Ne kadar bilgili ve akıllı insan olursa-olsun, kendisini içkiye verirse, işini bozar.
2653	neçe me uvutlug silig kılkı uz bor içse otunluk kılur barça öz	Ne kadar haya sahibi, nâzik ve iyi tabiatlı olursa-olsunlar, içki içince, insanlar kabalık ederler.
2654	isizim uvut ya ukuş ög bilig arıgsız bu borka birür ay silig	Ey nâzik insan, ne yazık ki, insan hayasını ve aklını, idrâkini, bilgisini bu pis içkiye verir.
2655	bor içme bor içse barır er kutı bor içse bolur tilve munduz atı	İçki içme, içki içen insanın saadeti elden gider; içki içenin adı deli ve budalaya çıkar.
2656	karınka süçig kirse çıkrur sözüg bu çıkmış söz ök yandru örter özüg	Şarap mideye girerse, sözü dışarı çıkarır; bu çıkan söz de tekrar kendisini yakar.
2657	negü tir eşitgil bu beyt ayguçı okıgıl açılgay taşı hem içi	Şu beyti söyleyen ne der, dinle; okursan, onun içini ve dışını anlarsın.
2658	kalı içtiŋ erse esürgü süçig köŋül sırrı açtı çıkardı içig	Eğer sarhoş eden şarâbı içersen, gönülün sırrını açmış ve içindekileri dışarı dökmüş olursun.
2659	biliglig bor içse biligsiz bolur biligsiz bor içse bolur kenç kiçig	Bilgili, içki içerse, bilgisiz olur; bilgisiz kimse içki içerse, kimse küçük çocuğa döner.
2660	tili uz kerek hem köŋüllüg kerek sözi uz kerek hem ked öglüg kerek	Elçi fasîh dilli ve gönül sahibi bir kimse olmalı; sözde usta ve akılda üstün bulunmalıdır.
2661	siŋimlig bolur ol tili uz kişi sözi uz yorısa yarar er işi	Hoş-sohbet insanlar her yerde iyi kabûl görürler; sözde usta kimse işte de muvaffak olur.
2662	köŋüllüg kerek keçi unıtmasa söz negü söz eşitse katıg tutsa öz	O kuvvetli bir hafızaya sahip olmalı ve sözü unutmamalı; ne gibi söz duyarsa-duysun, onu sıkı tutmalıdır.
2663	yüzi körki körklüg kerek hem boçk yülüg bolsa bod sın kişide kedi	Yüzü güzel, kendisi yakışıklı ve saçı sakalı düzgün olmalı ve boy posça da insanlar arasında temayüz etmelidir.
2664	özi ersig erse bedük himmeti bu iki bile ol kişi kjymeti	Elçi büyük himmet sahibi ve merd bir insan olmalıdır; insanın kıymeti bu iki şey ile ölçülür.
2665	sözi bolsa yumşak şeker teg süçig süçig sözke yumşar ulug hem kiçig	Sözü yumuşak ve şeker gibi tatlı olmalı; tatlı söze karşı, büyük küçük, her kes yumuşar.
2666	yalavaç işi kör neçe söz bolur sözi yakşı bolsa tilekin bulur	Elçinin işi hep sözle olur; sözü iyi olursa, dileğine kavuşur.
2667	bu yaŋlıg kişi bulsa ilig kutı arçar birse bolgay yalavaç atı	Devletli hükümdar böyle bir insan bulursa, onu elçi olarak seçebilir.
2668	anı ıdsa bolgay yalavaçlıkın yırak erse yat baz öz erse yakın	İster uzakta yat-yabancılara, ister yakındaki kendi adamlarına olsun, onu elçilikle gönderebilir.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
2669	ilig aydı uktum eşittim munı takı bir sözüm bar ayu bir anı	Hükümdar: — Dinledim ve bunu anladım — dedi — bir sözüm daha var, onu da söyleyiver.
2670	seniŋdin ötelsün maŋa söz takı meniŋdin ötelsün saŋa söz hakı	Sen bana fikrini söyle, ben de sana sözünün hakkını ödeyeyim.
3671	bitigçi negü teg kerek ay tetig aŋar beg inanıp bititse bitig	Ey akıllı, kâtip nasıl olmalıdır, ki, bey ona itimat ederek, yazılarını yazdırabilsin.