XXVI. ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDAR KÜN-TOĞDI'NIN HİZMETİNE GİRDİĞİNİ SÖYLER [ÖGDÜLMİŞ KÜN TOGDI İLİG TAPUGIŊA KİRMİŞİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
1591	ilig aydı munda naru ay ogul maŋa tapnu turgıl çökürme köŋül	Hükümdar:— Ey oğlum —dedi— bundan sonra benim hizmetimde bulun; artık gönlünü ferah tut.
1592	ataŋ tapgı bar erdi artuk telim öteyümedim bardı kaldı birim	Senin babanın çok büyük hizmeti vardı; hakkını ödeyememiş ve ona borçlu kalmıştım.
1593	ötegü kerek men bu haklar saŋa kişiler tili bolmasa bir maŋa	Töhmet altında kalmamak için, bu borcu şimdi sana ödemem gerektir.
1594	negü tir eşitgil uç ordu begi bilip sözlemiş sözke yetrüp ögi	Sözü bilerek ve anlayarak söylemiş olan Uç-Ordu beyi ne der, dinle.
1595	kişi emgek ıdsa saŋa belgülüg unıtma ol emgekni bolma ölüg	Sana bir kimsenin gerçekten emeği geçmiş ise, bu emeği unutma ve ona karşı, ölü gibi hareketsiz kalma.
1596	kişilikni kodma ay aslı kişi kişilik kılu tur kişike tuşı	Ey asîl insan, insanlığı bırakma; insanlara karşı dâima insaniyet ile muamele et.
1597	kimiŋ emgeki kirse kimke birer yanutın öküş kıl sen ötrü aŋar	Kimin sana bir az emeği geçerse, sen ona karşılık daha fazlasını yapmalısın.
1598	kişi emgekini bilümez kişi tükel ud bolur bu ay ilci başı	Başkasının emeğini takdir etmeyen kimse, tam mânası ile, bir öküz olur; ey devlet adamı.
1599	yorı ud atanma kişilik kıla kişike kişi bol kişilik bile	Yürü, adın öküze çıkmasın, insanlık yap; insanlara karşı insaniyetle hareket ederek, insan ol.
1600	kişilik üçün at urundı kişi kişilik bile at kötürdi kişi	insana insanlığından dolayı bu ad verilmiştir; insan insanlık ile adını yükseltir.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1601	yir öpti kör ögdülmiş aydı ilig ilig köz yarutsa maŋa boldı ig	Öğdülmiş yer öptü ve dedi:—Ey hükümdar, hükümdarın memnuniyeti bana her şeyden üstündür.
1602	tapugçı kuluŋ men begim sen ulug ulug beg agırlar tapugçı kulug	Ben hizmetkâr kulunum, sen benim büyük beyimsin; büyük bey hizmetkâr kulunu değerlendirir.
1603	tilese agır tut tilese ucuz yulug kıldım emdi saŋa men bu öz	İstersen değer ver, istersen değersiz bul, ben kendimi artık senin hizmetine vakfettim.
1604	turup çıktı akru kapugka kelip bir anca yorıp bardı evke tegip	Kalktı, kapıya gelip, yavaşça çıktı; bir az dolaştıktan sonra, evine döndü.
1605	kurın badı ögdülmiş anda naru kıyıksız tapug kıldı ilde turu	Bundan sonra Öğdülmiş kollarını sıvadı; kapıdan ayrılmayarak, saadetle hizmete başladı.
1606	tapındı kiçe taıngda tepremedi tünin yattı yatgak aş anda yidi	Sabah-akşam aralıksız hizmet etti; yemeğini orada yedi ve geceleyin de muhafızlık etti.
1607	ilig köŋliŋe sıgdı erse tapug elig birdi devlet açıldı kapug	Hükümdar hizmetinden memnun kaldıkça, saadet ona el verdi ve kapılar açıldı.
1608	negü tir eşit bu tapug kılguçı tapug birle devlet atın mingüçi	Hizmet eden ve hizmetinden dolayı saadet atına binen insan ne der, dinle.
1609	ay begler sevinci tilegli kişi kamug beg tileki öze kıl işi	Ey beyleri memnun etmek isteyen kimse, her işi beylerin arzusuna göre yap.
1610	begi taplamaz işni kılsa kulı ilenç özke kılgu serilse kalı	Kul beyinin hoşuna gitmeyen bir işi yapar da nikbete uğrarsa, kabahati kendinde aramalıdır.
1611	kalı kılsa begler tapışız tapug yava kıldı tapmış tiriglik kamug	Eğer beylerin beğenmeyeceği şekilde hizmet ederse, o hizmette geçirdiği bütün hayatını boşuna harcamış olur.
1612	yakın tuttı ilig kör ögdülmişig törüçe ayu birdi tegme işig	Hükümdar Öğdülmiş'i günden-güne kendisine yakın tuttu, her işin nasıl yapılacağını ona anlattı.
1613	yana bir kün oldrup muŋadtı ilig ayur ay diriga yitürdüm erig	Yine bir gün hükümdar üzüntü içinde kendi-kendine: — Ne yazık, o mükemmel insanı kaybettim — dedi —
1614	kapugda kalın bod tirildi tolu kanı bir işimke yaraglı talu	Hizmetimde bir çok insanlar var, fakat hani işime yarayan, seçkin biri.
1615	işim barça sındı yok ol bildeçi kanı bir bagırsak işim kıldaçı	Bütün işlerim bozuldu, iş bilen yok; bana yardım edecek, candan bağlı bir insan nerede?
1616	negü tir eşitgil sınamış kişi sınap edgü isizni bilmiş kişi	Tecrübeli ve tecrübesi ile iyiyi ve kötüyü tefrik eden insan ne der, dinle.
1617	tilese bulur barça arzu kişi tilek teg kişi bulmaz edgü başı	İsterse, insan bütün arzularına kavuşur, fakat istediği gibi ve iyilerin başı olan bir insan bulamaz.
1618	bu bod sın yorıglı kara baş kalın kişi tip ınangu kişi yok bilin	Bu insan kılığında dolaşan hizmetkâr takımı kalabalıktır; fakat bil ki, içlerinde insan diye güvenilecek kimse yoktur.
1619	kişide kereki yaraglısı ol yarap hem tusulup yorıglısı ol	Lâzım olan insan, işe yarayan insandır; işe yarayan insan da, faydalı olan insandır.
1620	negü tir eşitgil bu şi‘r ayguçı sözüg ma’ni birle tizip kodguçı	Şiir söyleyen ve sözü mâna ile birlikte dizip, bize bırakan insan ne der, dinle.
1621	yorıglı körür-men yaraglısı yok yaraglı bulunsa yorıglısı yok	Etrafımda dolaşanları görüyorum, fakat işe yarayanı yok; işe yarayanı da bulunursa, benim etrafımda dolaşmaz.
1622	kalın bod kara baş yorıglı telim telimde tilese tusuglısı yok	Hizmetkâr kılığında dolaşan kalabalık çok; bu kalabalık arasında, istediğim zaman, bir faydalısı bulunmaz.
1623	yana aydı ilig meselde kelir uruglug kişi ölse urgı kalır	Hükümdar devam etti: — Şöyle bir mesel vardır, asîl insan ölse dahi soyu kalır — dedi —
1624	negü ekse yirke yana ol önür ogul togsa kılkı ataka yanur	Yere ne ekilirse, yine o biter; oğlunun tabiatı da babasına çeker.
1625	bu ay toldi oglı ata yurnı ol ata barsa ornı ogul ornı ol	Ay-Toldı'nın oğlu da babasından bir parçadır; baba giderse, yerine oğlu kalır.
1626	ata bardı ornı kurug hem kokuz kokuz tolguka kördüm oglın ked uz	Baba gitti, yeri boş ve açık kaldı; bu boşluğu doldurmak için, oğlunu çok elverişli gördüm.
1627	munı edleyin men bu bolsun kişi kişi bolmış asgın tusulgay tuşı	Ben onu yetiştireyim, adam olsun; adam olan her vakit faydalı olur.
1628	boluglug körür men yaragu munı kiçiglikte taştın adın yok müni	Ben onun işe yarayacağını ve yetişeceğini görüyorum; yaşının küçüklüğünden başka bir kusuru yoktur.
1629	idi yakşı aymış ila atlıgı budunda bedüki kişi kutlugı	İnsanların büyüğü ve kutlusu olan, Han'ın mâruf şahsiyeti çok yerinde söylemiş.
1630	elig ursa begler kimi edlese yakur baş bolur bu beginde basa	Beyler kime el uzatıp, yetiştirirlerse, sonunda beye yakın olur ve sırada beyden sonra o gelir.
1631	kimi tutsa begler öziŋe yakın yagudı tileki kereki bakın	Beyler kimi kendilerine yakın tutarlarsa, onun dilek ve arzusu eli altında bulunur.
1632	küle baksa begler kişike turup aıŋa yıglu tirlür er at yüz urup	Beyler kime güler yüz gösterirlerse, hükümdarın hizmetinde bulunanlar onun ağzına bakar ve onun etrafında toplanırlar.
1633	ilig aydı emdi maŋa çare yok munı ediese men kişi bolgu ok	Hükümdar devam etti: — Şimdi benim için başka bir çâre yok; onu yetiştirirsem, o muhakkak adam olur.
1634	ötemiş bolayın atası hakın kılayın kişilik bagırsaklıkın	Ona şefkatle insanlık göstereyim, böylece babasının hakkını da ödemiş olurum.
1635	bu ay toldı tapgı telim erdi kör kişilik kılayın anıŋ yaŋı kür	Ay-Toldı'nın hizmeti çok idi; ona karşılık merdce hareket edeyim ve insaniyet göstereyim.
1636	kişilik tidüküm bolur edgülük bu edgü bolur ol yigü kedgülük	İnsaniyet dediğim, iyiliktir; bu iyilik, başkalarını yedirmek ve giydirmektir.
1637	kişi aslı edgüg unıtmaz bolur kişi urgı koŋlin emitmez bolur	İnsanın asılı iyiliği unutmaz olur; insanın soylusu gönlünü başka tarafa kaydırmaz olur.
1638	negü tir eşitgil avıçga sözi avıçga sözin tut unıtma kozı	Atalar sözü ne der, dinle; atalar sözünü tut, ey kuzum, bunu unutma.
1639	bu edgü kılu tur ay edgü kişi karımaz bolur edgü meŋü yaşı	Ey iyi insan, iyilik yapmakta devam et; iyilik ihtiyarlamaz, onun ömrü ebedîdir.
1640	bu edgü kanmaz yime opramaz yaşı ked uzun ol atı artamaz	İyilik ihtiyarlamaz ve yıpranmaz; onun ömrü çok uzundur; iyiliğin kötü olmak ihtimâli yoktur.
1641	agırladı ilig kör ögdülmişig aŋar aydı edgü isiz öz işig	Hükümdar Öğdülmiş'i takdir etti; iyi ve kötü, bütün işlerini ona danıştı.
1642	açındı ilig kör kötürdi örü bolu birdi evren yumıttı törü	Hükümdar ona ihsanlarda bulundu ve onu yükseltti; bir gün geldi, devlet idaresine âit bütün kanunlara vâkıf oldu.
1643	oŋardı törü hem toku iç tapug açıldı tapugdın tilemiş kapug	Kanun, erkân ve iç-hizmeti muvaffakiyetle yerine getirdi; bu hizmetinden dolayı, kendisine arzu ettiği kapılar açıldı.
1644	müni boldı erdem sözi boldı söz ilig turdı erse aŋar açtı köz	Kusuru fazilet oldu, sözü söz oldu; hükümdar uyanır-uyanmaz, ilk defa onu görür idi.
1645	ilig aydı emdi tilemiş işim tözü itlü bargay içim hem taşım	Hükümdar: — içeride ve dışarıda arzu ettiğim işler şimdi yoluna girecektir — dedi —
1646	yüleki bar erdi munuŋ belgülüg anın edledim kıldım açıg ülüg	Bunun, belli ki, bir mayası vardı; onun için onu yetiştirdim ve ona ihsanlarda bulundum.
1647	munu boldı emdi tilek teg kişi takı bolgusı bar yetilse yaşı	İşte şimdi, arzu ettiğim gibi, bir adam oldu; yaşı büyüdükçe, daha da inkişaf edecektir.
1648	ulug bolgu oglan ne ersig togan kiçigde bolur barça belgü nişan	Doğuştan merd ve insan olup, yükselecek olan çocuğun daha küçükken bütün alâmetleri belirir.
1649	muŋar meŋzer emdi bu beytig okı uka barsa ma’ni açılgay takı	Şimdi buna benzeyen şu beyti oku; düşününce, mânası da anlaşılır.
1650	kamug bolgu neŋke bolur belgü teŋ kiçigde bedüginçe ol bolgu teŋ	Bütün olacak şeylerin olacağını gösteren bir belirtisi vardır; küçüklükten itibaren büyüyünceye kadar belirti hep kendisini gösterir.
1651	yimiş yigü nimet çiçekinde kör kamug neŋke yaŋzag munı bilgü teŋ	Meyveyi, yiyecek nimetleri, çiçekte iken, görmeli; her işte misâl olarak, bunu örnek tutmalı.
1652	tapındı bu ögdülmiş utru turup kıyılmadı tangda kiçe öd bolup	Öğdülmiş hükümdarın huzurunda hizmet etti; sabah-akşam dâima hizmette bulundu, hiç bir kusur göstermedi.
1653	kiterdi özindin yaragsız muhal tusuldı kamug türlüg işke tükel	Uygunsuz ve lüzumsuz hareketlerini terk etti, her türlü işte tam istifade edilecek hâle geldi.
1654	kutuldı ilig kitti emgekleri budun asgı arttı yenip yükleri	Hükümdar bir çok zahmetlerden kurtuldu; halkın üzerindeki yük hafifledi ve kazancı arttı.
	İLİG ÖGDÜLMİŞKE CEVABI	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1655	ilig ündedi bir kün ögdülmişig aŋar sözledi söz ukup bilmişig	Hükümdar bir gün Öğdülmiş'i çağırdı, düşündükleri ve bildikleri hakkında onunla konuştu.
1656	ilig aydı emdi eşit ay ogul söz aytur özüm sen maŋa tut köŋül	Hükümdar: — Ey oğlum — dedi — şimdi dikkat et, sana soracaklarım var, beni can ve gönülden dinle.
1657	ayu bir kişike tusulur kayu kayu ol tususı maŋa ay sayu	Söyle, bakalım, insan için faydalı olan şeyler nedir, faydaları nelerdir; bana bunları birer-birer anlat.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1658	yanut birdi ögdülmiş aydı ay beg bilig ordusı ay kişilerde yig	Ögdilmiş cevap verdi:—Ey beyim, ey bilgi hazinesi, ey insanların iyisi — dedi —
1659	kişike tusulgu ikigü ajun kılınç edgüsi ol ay kılkı tüzün	Ey asîl tabiatli, her iki dünyada insanlara faydalı olan şey, iyilik yapmaktır.
1660	ikinci uvut ol üçünçi köni bu üç neŋ bile er bulur kut küni	ikincisi — haya, üçüncüsü — doğruluktur; insan bu üç şey ile saadet güneşine erer.
1661	kılınç edgü bolsa kamug halk sever kılıkı köni bolsa törke agar	İyi hareket eden kimseyi her kes sever, dürüst tabiatli olan insan baş köşeye çıkar.
1662	uvut ol tıdıglı kamug teŋsizig uvutsuzluk erke idi teŋsiz ig	Her türlü densizliğe haya mâni olur; hayâsızlık insan için çok fena bir hastalıktır.
1663	takı bir siliglik kılmçı köni ikigü ajunda kutadur küni	Bir de yumuşak huylu olan ve doğru hareket eden insanın her iki dünyada günü kutlu olur.
1664	könilik uvut hem bu edgü kılınç üçegün birikse bu buldı sevinç	Doğruluk, haya ve iyi hareket — bu üçü kimde bileşirse, o insan mes'ûd olur.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1665	yana aydı ilig eşittim bu söz tusulmaz kayu ol kişike yavuz	Hükümdar tekrar sordu:—Bu sözleri dinledim; peki, insan için kötü ve faydasız olan şeyler nedir?
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1666	yanut birdi ögdülmiş aydı ilig bügülep bu sözke yetürsü bilig	Ögdilmiş cevap verdi: — Hükümdar kendi feraseti ile bunun cevabını bulabilir — dedi —
1667	kişike tusulmaz tükel yas kılur bu üç neŋ turur kör ay ilci unur	Ey kudretli devlet adamı, faydasız olan ve insana dâima zarar veren şu üç şeydir.
1668	biri arkuk erse bu kılkı yavuz takı biri yalgan tüzer erse söz	Biri—kötü tabiatli ve inatçı olmak, biri — yalan söylemektir.
1669	takı.bir saran ol kişide ili bu üç neŋ üçegü biligsiz tili	Biri de — insanları aşağılık eden hasisliktir; bunların üçü de bilgisizlikten ileri gelir.
1670	kimiŋ bolsa arkuk kılınçı otun işi barça tetrü bolur togsa kün	Kim haşîn tabiatli ve inatçı olursa, onun işi her zaman ters gider.
1671	çavıksa kim erse bu yalgan tilin savı bardı yalŋuk ara sen bilin	Eğer bir kimse yalan söylemekle şöhret bulmuşsa, bil ki, o insanlar arasında dâima bu şöhretle anılır.
1672	saranlıkta ıŋa negü bar adın tirer neŋ yiyümez kalır neŋ kidin	Hasislikten daha kötü başka ne var; hasis toplar, yiyemez ve malı arkada kalır.
1673	negü tir eşitgil saranıg bilig ay çırguy ay muŋlug ay tügmiş elig	Bilgi hasis hakkında ne der, dinle: —Ey zavallı, ey biçâre, ey sıkı el.
1674	tire bildiŋ altun yiyü bilmediŋ bu altun yıgıp bir nelük birmediŋ	Altın toplamasını bildin, fakat yemesini bilmedin, bu altını yığdın da, bir tanesini olsun, neden başkasına vermedin.
1675	ay dünya tirip sen yiyümez kişi yigüçi anundı anuk tut aşı	Ey bu dünyayı toplayıp, yiyemeyen kimse, yiyiciler hazırlandı, sen yiyeceği hazırla.
1676	ol üç neŋ kimiŋ bolsa keldi kutı bu üç neŋ kimiŋ bolsa yitti atı	O üç şey kimde varsa, saadet onundur; bu üç şey kimde varsa, onun adı mahvolur gider.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1677	yana aydı ilig eşittim munı takı bir sözüm bar ayu bir anı	Hükümdar yine dedi: —Bunları dinledim, bir sözüm daha var, ona da cevap ver.
1678	anadınmu bilge togar bu kişi azu ögrenürmü yetilse yaşı	insan anadan mı âlim olarak doğar, yoksa yaşı ilerledikçe mi öğrenir?
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1679	yanut birdi ögdülmiş ilig kutı bilig hem ukuş ol bu erdem atı	Öğdülmiş cevâp verdi: — Ey devletli hükümdar, bu faziletin bir adı da bilgi ve akıldır.
1680	biligsiz togar ol turu ögrenür bilig bilse ötrü kamug iş önür	İnsan bilgisiz doğar ve yaşadıkça öğrenir; bilgi sahibi olunca, her işinde muvaffak olur.
1681	anadın toguglı biligsiz togar bilig ögrenür ötrü törke agar	Anadan doğan bilgisiz doğar, bilgi öğrenir ve böylelikle itibar kazanır.
1682	ukuş ol anı yalŋuk ögrenmedi tadu birle katlıp törütür idi	Çalışmakla elde edilemeyen şey akıldır; Tanrı onu insanın hamuruna katar.
1683	ukuşta adın barça erdemlerig kişi ögrenür ötrü yetlür bilig	insan akıldan başka bütün faziletleri öğrenir ve böylece bilgisi gelişir.
1684	sevindi ilig kör eşitti bu söz ay ur öz tilekini buldı bu öz	Hükümdar bu sözleri işitti ve sevindi: — Ben istediğimi buldum — dedi —
1685	atasın yitürdüm munukı ogul ata ornı tuttı bulup edgü yol	Babasını kaybettim, fakat işte oğlu, doğru yolda yürüyerek, babasının yerini aldı.
1686	bayatka şükür kılgu emdi öküş bu dunk a törü kılgu edgü ülüş	Şimdi halika şükür ve halka da hakkı olan iyi nizam ile hüküm etmeliyim.
1687	bagırsak körür men bu ögdülmişig bütünlük bile kıldı barça işig	Ben bu Ögdilmiş'i bana sadâkatle bağlı görüyorum; her işi dürüstlük ile yerine getiriyor.
1688	aŋar ma bu kün kılgu edgü yanut ol edgü yanutın bu bulsu anut	Ona da bugün iyilik ile mukabele etmeliyim; iyiliğinin karşılığını o hazır bulsun.
1689	negü tir eşitgil kişi cdrümi kişi ödrümi hem budun ködrümi	Halk arasında temayüz etmiş olan seçkin insan ne der, dinle.
1690	kişilik kılurka kişilik anut kişilik teıivinçe törü kıl yanut	insanlık edene karşı insanlık göster, insana insanlığı nisbetinde mukabele et.
1891	vefaka vefa ol kişilik hakı vefa kıl kişi bol atıngnı bedüt	Vefaya karşı vefa göstermek insanlık vazifesidir; vefakârlık et, insan ol, ve adını yükselt.
1692	küniŋe agırladı ilig anı kamug ilke toldı kör atı üni	Hükümdar onu günden-güne yükseltti; adı ve şöhreti bütün ülkeye yayıldı.
1693	budunda bedük boldı belgü nişan ajunda çavı bardı edgü du’an	Derecesi ve mevkii halk arasında yükseldi; hayır-duâlar aldı ve şöhreti dünyaya yayıldı.
1694	ulug boldı iş tuş ara belgülüg bedük boldı begler ara bu külüg	Eşi-akrânı arasında yükselmiş olduğu gibi, bu şöhreti ile beyler arasında da büyüklerden oldu.
1695	köŋül til kiçig tuttı kılkı oŋay yaraştı kamug birle keçti kün ay	Her kese karşı tevâzû gösterdi, mülayim davrandı; her keşle iyi geçindi; böylece günler ve aylar geçti.
1696	köŋül kodkı tuttı tilin söz süçig budunug işitti taşıg hem içig	Alçak gönüllü ve tatlı dilli idi; içten ve dıştan halkı kendisine ısındırdı.
1697	adaş koldaş erdeş tutundı kalın adaş koldaş ol erke arka bilin	Bir çok dost ve arkadaş edindi; dost ve arkadaş insan için bir destektir.
1698	kimiŋ bolsa koldaş adaşı telini anıŋ arkası bek kaya ol yalını	Kimin arkadaşı ve dostu çok ise, o arkasını sağlam ve yalçın bir kayaya dayamış demektir.
1699	kimiŋ arkası bolsa küçlüg bolur bu küçlüg kişi kutka tüplüg bolur	Kimin arkası varsa, kuvvetli olur; kudretli insanın saadeti temelli olur.
1700	ne edgü bolur kutka kodkı köŋül ne körklüg bolur bilge bolsa amul	Saadete alçak gönüllülük ne kadar uyar; âlim bir insana hilm ve şefkat ne kadar yakışır.
1701	yime yakşı aymış bu öglüg kişi kim öglüg sözin tutsa itlür işi	Akıllı insanda ne güzel söylemiş; kim akıllı insanın sözünü tutarsa, işi yoluna girer.
1702	kimiŋ birle devlet yaraşsa kelip köŋül kodkı tutgu kiçiglık kılıp	Saadet gelip, kiminle bağdaşırsa, o kimse tevâzû göstermeli ve alçak gönüllü olmalıdır.
1703	kelir erse devlet kişike küle tutup berklegüsi kiçiglik bile	Saadet gelir ve insanın yüzüne gülerse, bil ki, onun devamını sağlayacak şey tevâzûdur.
1704	köçüt teg bolur kut tüpi hem tözi köŋül kodkısı ol anıŋ yıldızı	Saadet aslında göç atı gibidir, göçer-gider; onu bulunduğu yerde tutan kök, alçak gönüllülüktür.
1705	ne edgü bolur kodki alçak kişi ne körklüg bolur künde itlür işi	Alçak gönüllü insan ne kadar iyi ve güzel olur; onun işi dâima yolunda gider.
1706	ulugsıg küvez kür kişi ol tun küniŋe kodı ol küvezlik kun	Büyüklük taslayan, kibirli ve küstah adam tatsız ve sevimsiz olur; kibirli insanın itibârı günden-güne azalır.
1707	kamugka yaraşur bu kut ursa yüz ukuşlugka artuk yaraşur ked uz	Saadet gelirse, her kese yakışır; fakat akıllı insanlar ile daha çok bağdaşır.
1708	muŋar meŋzer emdi bu beytig okı okıgıl uka bar ay elgi akı	Ey iyi ve cömert insan, şimdi bu mealde olan şu beyti oku da mânasına iyice nüfuz et.
1709	biligsizke devlet yaraşsa kelip biligügke artuk yaraşur bilip	Saadet bilgisize de gelir ve yakışırsa da, bunun mâhiyetini daha iyi bildiği için, bilgiliye daha çok yakışır.
1710	biligsiz bile tursa devlet kalı biliglig bile turga tüplüg erip	Mademki saadet bilgisiz ile birlikte yaşayabiliyor, bilgili ile elbette daha esaslı surette bağdaşacaktır.
1711	biligsiz bedük bolsa devlet bile biliglig bedükrek kü çav at bile	Saadet bilgisizi yükseltirse, elbette bilgiliyi, şöhret ve nâm ile, ondan daha çok yükseltecektir.
1712	biligsizke devlet kelir erse kut turumaz bu devlet anıŋ birle büt	Bilgisize saadet ve ikbâl gelirse de, bil ki, bu sâadet onda devamlı olmaz.
1713	munukı bu sözke tanuk keldi söz okıgıl munı sen aya köŋli tüz	İşte buna şu söz şâhiddir; ey kalbi temiz, sen bunu oku.
1714	kelir kut kişike agırlar anı siŋer ol agırlık yorısa köni	Saadet insana gelir ve onu yükseltir; insan doğru hareket erderse, bu itibâr ona yâr olur.
1715	bolumsuzka devlet kelü birse kut iter devletin ol keçürmez küni	Olmayacak himseye devlet ve saadet gelirse, o ayağına gelen bu devleti derhâl teper.
1716	sınadı kör ilig bu ögdülmişig könilik öze buldı barça işig	Hükümdar bu Öğdülmiş'i tecrübe etti ve bütün işlerini sadâkatle ifâ ettiğini gördü.
1717	agırladı anca kötürdi örü uçuzladı anca yavuzrak körü	Bâzan itibar gösterdi, onu yükseltti; bâzan sert muamele ile, onun itibarını kırdı.
1718	agırlık ödinde kişig sermedi ucuzluk ödinde tapug kesmedi	İtibarda iken, o başkalarına kaba muamele etmedi, itibardan düştüğü zaman da işini aksatmadı.
1719	iligke yışıg boldı köŋli bütüp agı kaznakı birdi edgü tutup	Hükümdara sadâkatle bağlanarak, ona bir siper oldu; hazineyi ve malı iyi idare etti.
1720	emanet yüdürdi boyunka ulug emanet yüder erke canım yuhıg	Boynuna büyük bir emânet yüklendi; emânet yüklenen insana canım feda olsun.
1721	işin sürdi ögdülmiş artuk köni küniŋe yakın tuttı ilig anı	Öğdülmiş büyük bir sadâkatle işine devam etti; hükümdar onu günden-güne kendisine yaklaştırdı.
1722	aça adra tuttı kamug işlerin sakışlıg bitip kodtı barça barın	Bütün işlerini açık olarak ve yerli-yerinde yaptı; her birinin hesabını ayrı-ayrı kaydetti.
1723	küdezdi neŋin ked özin sakladı tapındı kayırca kıyık kılmadı	Hükümdarın malını iyi idare etti, kendi çıkarını düşünmedi; hizmette kıl kadar eğrilik göstermedi.
1724	negü tir eşitgil yetilmiş yaşı tiriglikte kızrak bütün çın kişi	Yaşını-başını almış, hayatta nâdir bulunan, doğru ve dürüst insanlardan biri ne der, dinle.
1725	neŋ kişike bu altun kümüş özin tutguçı er kümüşte küsüş	insan için altın-gümüş kıymetli bir şeydir; fakat kendisine hâkim olan kimse, gümüşten daha kıymetlidir.
1726	kümüşke ilinmegli yalŋuk bütün tegir çın tükel bu ajunka kutun	Gümüşe kapılmayan, doğru insan saadet içinde tam ve gerçek dünyaya erişir.
1727	biliglig bilig birdi bilgin kör e köni çın kişi bolsa közke süre	Bilgili insan bilgisi ile şu öğüdü vermiştir: doğru ve dürüst insan bulursan, onu sürme gibi, gözüne çek.
1728	takı munda yigrek ayur kör ukuş bagırsakka can birse ermez öküş	Bak, akıl bundan daha iyi söyler: şefkatli bir insana canını dahi feda etsen çok değildir.
1729	köni tip ayurlar kayu ol köni könilik kılıglı emanet küni	Doğru diye söylerler; emânete hiyânet etmeyen doğru nerede?
1730	erende kayu ol tükel irtegü köni erse kılkı anı er tigü	İnsanlar arasında hangisi mükemmeldir; aramalı, tavır ve hareketi doğru ise, ona er demeli.
1731	kişide kayu ol kişi öggüsi akı öggüsi ol saran sökgüsi	İnsanlar arasında öğülmeğe değer kimdir; cömert öğülmeğe ve hasis ise, söğülmeğe lâyıktır.
1732	apa oglanın körse muŋlug tigü bütün kün tirer neŋ bulumaz yigü	İnsan oğlu ne kadar zavallıdır, o bütün gün toplar, fakat yiyecek bir şey bulamaz.
1733	kayu yügrü tınmaz ajun tezginür kayu can yuluglar teııgizke kirür	Kimi durmadan koşar, dünyayı dolaşır; kimi canını feda eder, denize dalar.
1734	kayu tag kazar körse tüplür kayag kayu yir kulaçlayu yügrür yadag	Kimi dağ kazar, bakarsın, kayaların dibine iner; kimi yeri kulaçlayarak, yaya koşar.
1735	kayu art aşar kör ögüzler keçer kayu yir kazar suv kudugda içer	Kimi, bak, tepeler aşar, dereler geçer; kimi yer kazar ve suyu kuyudan içer.
1736	kayusı çerigde kılıç baldu yir kayusı turada yulugda karır	Kimi orduda kılıç ve balta yer; kimi kaleyi muhafazaya memur olur, orada ihtiyarlar.
1737	kayu ogrı tevlig karakçı kunuk kuyusı basımcı ölütçi kıruk	Kimi hırsız, sahtekâr, yan-kesici, dolandırıcı; kimi zâlim olur, kimi öldürücü ve yıkıcı olur.
1738	bu emgek neçe bogzı egni üçün tirer neŋ yimez ölse emger küçün	insanın bunca zahmet çekmesi hep boğazı ve sırtı içindir; mal toplar, yiyemez; öldükten sonra da vebali altında kalır.
1739	bu barça biligsiz kişi kılkı ol biligsiz kişiler tükel yılkı ol	Bunlar hep bilgisiz insanların işidir; bilgisiz insanlar tam bir hayvan sürüsüdür.
1740	bayatka bütügli biliglig kişi tegürmiş ödinde tükel yir aşı	Tanrıya inanan bilgili insan, kısmetinde ne varsa, onunla iktifa eder.
1741	negü tir eşitgil ukuşlug amul yorıglı tinigli küdezçisi ol	Hayatın bu tecellilerini iyi gören akıllı ve sakin insan ne der, dinle.
1742	kerek yat kerek dünya tezgin yügür negü erse kısmet saŋa ol tegür	ister yat, ister dünyayı dolaş, koş; kısmetin ne ise, sana o nasip olur.
1743	köŋül til köni tut ay bilge bügü saŋa eksümegey ödinde yigü	Ey âlim hakim, gönül ve dilini doğru tut; vakti gelince, yiyeceğin eksik olmaz.
1744	bu baylık tilese ajun edgüsi könilik bile ol anıŋ bulgusı	Zenginlik ve dünya nimetleri istersen, bunlar doğruluk ile elde edilir.
1745	takı bir ajunug bulayın tise könilik bütünlük bile kol usa	Âhiretini de mâmur etmek istersen, elinden gelirse, bunun çâresini doğrulukta ve imanda ara.
1746	yime yakşı aymış ögi yetmiş er könilik bile bu ajun tutmış er	Aklı eren ve doğruluk ile dünyayı elde eden insan da iyi söylemiş.
1747	bu dünyada baylık tilese özüŋ köni bol könilik öze tut sözüŋ	Bu dünyada zenginlik dilersen, özünle ve sözünle doğru ol.
1748	takı bir ajunug tutayın tise könilik bile tut köŋül til özüŋ	Âhireti kazanmak istersen, özünü, sözünü ve gönlünü dâima temiz tut.
1749	ay ilig körü bar kişiler küni ne körklüg keçer ol yorısa köni	Ev hükümdar, dikkat et, doğru hareket ederlerse, insanların hayatı ne kadar güzel geçer.
1750	könilik bütünlük bile kıl bu iş kişilik bile kıl kamug türlüg iş	Bunu doğruluk ve imanla kendine eş edin, her türlü işi insanlık ile yap.
1751	kopurdı kutı künde ögdülmişig sav aydı budunka eşitti kişig	Öğdülmiş'i saadeti günden-güne yükseltti; halka emirler verdiği gibi, onların dileklerini dinlemeği de ihmâl etmedi.
1752	ilig me sınadı kamug türlügün bütünlük bile buldı baktı ögün	Hükümdar da onu her şekilde denedi, iyice tetkik etti, onun doğru ve dürüst hareket ettiğini gördü.
1753	bütün buldı ilig kör ögdülmişi siziksiz köni tip negü kılmışı	Bütün yaptıklarının şüphesiz, doğru olduğunu gören hükümdar öğdülmiş'in sadâkatine inandı.
1754	negü tir eşit emdi bilge öge biligsiz ukup emdi boynuŋ ege	Hükümdara her hususta yol-iz gösteren âlim müşavir ne der, dinle; ey bilgisiz, bunu anla ve itiraz etme.
1755	körü bargu begler topugçı kulın tapındurgu kulnı sınayu ulın	Beyler hizmetkârlarına dikkat ve hizmete girecekleri de esaslı bir şekilde tecrübe etmelidir.
1756	begiŋe yaraglıg körünse kulı aŋar ötrü açgu agırlık yolı	Ancak kulun işin ehli olduğu görüldükten sonra, bey ona izzet ve ihsan kapısını açmalıdır.
1757	tilekçe bolur iş tapugçı bedür tapugçı bedüse beg atı bedür	İşi beyin arzu ettiği şekilde olursa, hizmetkâr büyür; hizmetkâr büyüyünce, beyin de şöhreti artar.
1758	idi yakşı aymış bu yagma begi kamug işke bi gi yetilmiş ögi	Her işe bilgisi ve aklı ermiş olan Yağma beyi çok iyi söylemiş.
1759	aya beg işig iş biliglike bir yaraglıg köni tüz yorıglıka bir	Ey bey, işi işin ehline, işe yarayana, hareketi doğru ve dürüst olana ver.
1760	kayu beg yaragsızka birse işi yaragsız özi kıldı kılmaz kişi	Eğer bir bey işi ehliyetsiz bir kimseye verirse, ehliyetsizliği başkası değil, kendisi göstermiş olur.
1761	bayat kimni erse kötürse kutun aŋar işçi birür yaraglıg bütün	Tanrı bir kimseyi mes'ûd etmek ve yükseltmek isterse, ona ehliyetli ve dürüst hizmetkârlar verir.
1762	kötürmişni ilmek tilese yana aŋar işçi birür yarutmaz küne	Eğer yükselttiğini tekrar düşürmek isterse, ona gün göstermeyen hizmetkâr verir.
1763	yeter ol biligsiz barır bu otun işi barça buzlur kopar kök tütün	O bilgisiz idare dizginini eline alır ve bu odun onu takip eder; böylece bütün işi bozulur ve toz-dumana katılır.
1764	agırladı ilig kör ögdülmişig inandı aŋar birdi yumgı işig	Hükümdar Öğdülmiş'i yükseltti; ona inandı ve bütün işleri onun eline verdi.
1765	kamug ilke kıldı kör elgi uzun uzun boldı elgi yorık til sözün	Bütün memlekete onu hâkim kıldı; o her işte kudret ve nüfuz sahibi oldu.
1766	ayag birdi tamga at üstem kedüt agırladı aşru tükel boldı kut	Ona unvan, mühür, at, koşum ve hil'at verdi; çok itibar gösterdi; o ikbâlin son derecesine vâsıl oldu.
1767	öküş edgü yarlıg tümen edgü söz ilig yarlıkadı yakın boldı öz	Hükümdar ona verdiği beratlarda kendisinden büyük bir sitayişle bahsetti ve o hükümdarın yakınlarından oldu.
1768	kapugdakı er at kiçig ya ulug tanguk tuttı barça kılıp can yulug	Kapıda hizmet eden büyük-küçük, her kes, ona candan fedaya hazır olduklarını bildirdiler.
1769	kamug işçi barça köründi kelip tapug tozgu birle neŋ artut kılıp	Hizmetinde bulunanların hepsi gelip, tebrik ettiler; hediye olarak, yiyecek ve giyecek bir çok şeyler takdim ettiler.
1770	uru bardı ögdülmiş edgü törü agırladı tegme kişisin körü	Öğdülmiş iyi kanunlar vaz' etmekte devam etti; her keşi, derecesine göre, taltif etti.
1771	budundın kötürdi kamug küç basınç özindin kiterdi yaragsız kılınç	Halk üzerinden bütün zor ve tazyiki kaldırdı;- kendisinden hiç bir uygunsuz hareket sâdır olmuyordu.
1772	tüzüldi törü hem itildi ili ilig inçke tegdi bekip il ulı	Kanunlar vaz' edildi ve memleket düzene girdi; ülkenin temeli sağlamlaştı ve hükümdar huzura kavuştu.
1773	sevigli telim boldı sevmez yagı ilin kodtı kaçtı süzüldi togı	Onu sevenler çoğaldı, sevmeyen ve düşman olanlar ülkesini bırakıp, kaçtı; artık meydanda toz-duman nâmına bir zerre kalmadı.
1774	kutuldı ilig kıldı incin sevinç yetıldi tiriglik bu buldı avmç	Hükümdar sıkıntıdan kurtuldu, huzur ve sevince kavuştu; işleri görüldü, kendisi rahat etti.
1775	bu yaŋlıg asıglar biligdin kelir ukuşlug biliglig siligdin kelir	Bu gibi faydalar bilgiden gelir; akıllı, bilgili ve iyi huylu kimseden gelir.
1776	kalı ögmegü ol ukuşlug kişig neteg yirmegü bu ukuşsuz işig	Akıllı insan nasıl öğülmez, akılsız kimsenin işi nasıl yerilmez.
1777	ukuşlug işi barça ülgülüg ol biligsiz işi barça telgülüg ol	Akıllının işi hep ölçüye göre biçilir; bilgisizin işi ise, hep gelişi güzel kesilir.
1778	ne edgü yaraşur ukuşlugka kut ya edgü kılınçlıg biligligke büt	Akıllıya saadet ne güzel yakışır; akıllıya veya iyi hareket eden bilgiliye saadet ne iyi uyar, düşün.
1779	negü tir eşitgil ila beg sözi sözi ma’nisi ol sözüŋ ke tözi	Ila[?] beyi ne der dinle; bu sözün mânası senin sözlerine temel olsun.
1780	biligsizke devlet kelür erse kut budun barça buzlur bolur ilke yut	Bilgisize devlet ve saadet gelirse, halkın arasına fesat girer ve bu, memleket için, öldürücü bir felâket olur.
1781	ukuşlugka tegse adın begliki ilin inçke tegrür bu bir sözke büt	Eğer beylik akıllı bir insanın eline geçerse, o ülkesini huzura kavuşturur; sen bu söze inan.
1782	ilig inçke tegdi yarudı küni bayatka şükür kıldı ögdi anı	Hükümdar huzura kavuştu, günü aydınlandı; Tanrıya şükür, hamd ve sena etti.
1783	közin kökke tikti kötürdi elig ayur ay idim sen birigli bilig	Gözünü göğe dikti, elini kaldırdı ve:— Ey rabbim—dedi — bilgi veren sensin.
1784	bilig birdiŋ ilke elig birdiŋ erk könilik öze tut köŋül bolsu berk	Bilgi verdin ve kuvvetle beni ülkenin hâkimi kıldın; gönlüme kuvvet ver ve beni doğru yoldan ayırma.
1785	sen ök bir maŋa küç kamug edgüke elig asrakılar yükin yüdgüke	Ey rabbim, bana kuvvet ihsan et; bütün iyiliklere muvaffak olayım ve tebeamın yükünü cesaretle yükleneyim.
1786	çıgayka üledi öküş neŋ tavar köŋül tüzdi rabka kamugdın sıŋar	Fakirlere çok eşya ve mal dağıttı; her hususta Tanrı'ya gönül bağladı.
1787	tirildi bu yaŋlıg sevincin kün ay tözü il karası tükel boldı bay	Günler ve aylar böyle sevinç içinde geçti; bütün memleket halkı hep zenginleşti.
1788	kişi ödrümi kör bu yaŋlıg bolur isizim bu yaŋlıg kişiler ölür	Seçkin insan, bak, böyle olur; ne yazık ki, böyle insanlar da fânidir.
1789	meŋilig budun kim bu yaŋlıg begi meŋelig beg ol kolsa budın yigi	Böyle bir beye sahip olan halk bahtiyardır; halkının iyiliğini isteyen bey, dirayetli bir beydir.
1790	isiz edgüler ölse toprak bolur neçe bolsa toprak kör atı kalur	İyi veya kötü, ölünce, hep toprak olur; fakat ne kadar toprak olsalar bile, adları kalır.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1791	ilig bir kün oldurdı yalŋuz özi bu ögdülmişig ündep aydı sözi	Hükümdar bir gün tek başına oturuyordı; Öğdülmiş'i çağırdı ve konuşmağa başladı.
1792	ayur ay ögdülmiş bak emdi maŋa ataŋ emgeki kirmedi bir saŋa	Ey Öğdülmiş— dedi— şimdi bana bak, sana babanın hiç bir emeği geçmedi.
1793	ataŋ öldi kaldıŋ sen oglan kiçig kiçigke bedüktin bolur yol keçig	Baban öldüğü zaman sen bir çocuk idin; küçüklere yolu-izi büyükler gösterir.
1794	aŋ ögretümedi erdem bilig tegümedi mindin yime ök elig	Baban sana fazilet ve bilgi öğretmedi; ben de bu hususa sana. pek yardım edemedim.
1795	neteg met yumıttı bu erdem saŋa ayu birgil emdi munı sen maŋa	Nasıl oldu da bunca fazilet sende toplandı; şimdi sen bana bunu söyle.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1796	yanut birdi ögdülmiş aydı ilig uzun kiç yaşasu bu üsteŋ elig	Öğdülmiş cevap verdi ve: — Hükümdarın ömrü ve devleti uzun olsun — dedi —
1797	bayat kimke birse cinayet ülüg tilekke tegir boldı atlıg külüg	Tanrı kime inayet eder ve kısmet verirse, o dileğine kavuşur, şöhret sahibi olur.
1798	muŋar meŋzetü aydı türkçe mesel başında keçürmiş bu kökçin sakal	Görmüş-geçirmiş şu ak-sakal, şu Türkçe mesel, bu hususta, bak, ne der:
1799	bayat fazlı birle bedür ol kişi tilekin bulur künde itlür işi	İnsan Tanrı fazlı ile büyür ve dileğine kavuşur; onun işi günden güne yoluna girer.
1800	bayat birmişin halk tıdumaz küçün yagız yir yaşıl kök tirilse öcün	Kara toprak ile mavi gök, öç almak için, birleşse bile, Tanrı'nın verdiğine insan mâni olamaz.
1801	bayattın kerek barça işke yülek anın bulsa ötrü kişi öz tilek	Her işte Tanrının yardımı şarttır; insan ancak onunla dileğine kavuşabilir.
1802	yana ma ay ilig ata alkışı ogulka tegir ol sevinci tuşı	Bir de, ey hükümdar, çocuk ne kadar babasının rızasını alırsa, o kadar onun duasına nail olur.
1803	atam kıldı erdi kör edgü du’a du’a birle tegdim bu yirke aga	Babam bana hayır-duâ etmiş idi; ben o duâ ile yükselerek, bu mevkie ulaştım.
1804	iligni sebeb kıldı erklig idim bu erdem biligdin turu kalmadım	Kadir rabbim hükümdarı da sebep kıldı, ben de bu fazilet ve bilgiden hâlî kalmadım.
1805	elig urdi ilig mini edledi bolu birdi evren özüm yokladı	Hükümdar beni tuttu ve beni değerlendirdi; felek de müsait davrandı ve ben yükseldim.
1806	küle baksa begler kimi edlese ava yıglur arzu kerek ol yise	Beyler kime gülerek bakar ve kimi değerlendirirlerse, istediği şeyler ona doğru koşar ve etrafına üşüşür; yeter ki, o bundan faydalanmasını bilsin.
1807	kişi köŋli bag ol yaşargu suvı bu begler sözi birle edgü savı	İnsanın gönlü bir bahçedir; onu yetiştiren su, beylerin sözleri ve nasihatleridir.
1808	kayu bagka tegse suv eksümedin çiçek yazlur anda tümen tü yıdın	Hangi bahçe devamlı sulanırsa, orada binlerce renkli ve kokulu çiçek açılır.
1809	begi yarlıgı bolsa edgü söze kulı köngli yükser yazar kaş köze	Bey onun hakkında iyi sözler sarf ederse, kulun gönlü açılır ve yüzü güler.
1810	kalı bolmasa edgü yarlıg tilin yaşarmış çiçekler kurır terk bilin	Eğer bey ona karşı lütuf kâr davranmazsa, yeşeren çiçek çabuk kurur; bunu böyle bil.
1811	bayat fazlı kolgu kerek kul kamug bayat fazlı bolsa açıldı kapug	Kul dâima Tanrının fazıl ve inayetini istemelidir; .Tanrının fazıl ve inayeti olursa, kapılar açılır.
1812	muŋar meŋzetü aydı şair bu söz munı ukgıl emdi aya edgü öz	Şâir bu mânada şu sözü söylemiştir; ey iyi insan, şimdi bunu dinle ve anla.
1813	bayat fazlı birle agırlar kulug bilig kapgı açlur oŋarur yolug	Tanrı kulunu fazıl ve inayeti ile yükseltir; ona bilgi kapısı açılır ve isteği rast gider.
1814	bilig bilse künde kutadur küni neçe me kiçig erse bolur ulug	insan bilgi bilirse, hayatta günden-güne saadeti artar; kendisi ne kadar küçük olsa bile, yeri büyük olur.
	İLİG SU’ALİ OGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1815	yana aydı ilig ay ögdülmişe bilig bilgüçiler neteg bilmişe	Hükümdar tekrar dedi:—Ey Öğdülmiş, peki, bilgi sahibi olanlar bunu nasıl elde ederler.
1816	kişi ögrenipmü bolur ol bügü azu tadu birle togarmu tigü	İnsan öğrenerek mi hakîm olur, yoksa doğuştan mı böyle doğar?
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1817	yanut birdi ögdülmiş açtı tilin ayur men urayın bu sözke ulın	Öğdülmiş cevap verdi; söze başladı ve: — Bunun esâsını izah edeyim — dedi —
1818	törütürde birse bayat ög köŋül tükel maye buldı biligke ogul	Tanrı yaratırken, akıl ve gönül ihsan ederse, çocuk bilgi için tam bir sermâye elde etmiş olur.
1819	küniŋe teŋedür turu öglenür negüni tilese bilür ögrenür	O günden-güne gelişir, gittikçe aklı tekâmül eder ve her istediğini öğrenir, bilir.
1820	biligke tegir ötrü bilge bolur bu bilgi bile asgı ilke tolur	Böylece bilgiye erişir ve bir gün âlim olur; bu bilgi ile memlekete çok faydası dokunur.
1821	törütür ödinde köŋül birmese tilekke tegümez bu anda basa	Tanrı yaratırken, gönül vermezse, insan hiçbir dileğine erişemez.
1822	takı bir sebeb kolsa oglan bilig kiçigde tegürgü biligke elig	Bir şart daha var; çocuk bilgi isterse, öğrenmeğe küçük yaştan başlamalıdır.
1823	kiçig oglan erken bilig ögrenür ulug bolsa ötrü tilekke tegür	İnsan, küçük çocuk iken, bilgi öğrenir ve büyüyünce, dileğine kavuşur.
1824	bilig erdem edgü kılınç ya kılık kişi ögrenür ötrü tüzlür yorık	Bilgi, fazilet, iyi tavır ve hareketi insan öğrenir ve böylece gidişi düzelir.
1825	bilig tut ya erdem kişi ögrenür meger bu ukuş ol tadudın önür	Bilgiyi olsun, fazileti olsun, insan öğrenebilir; fakat akıl ise, insan ile birlikte doğar.
1826	muŋar meŋzetü keldi türkçe mesel okıgıl munı sen asıg özke al	Buna benzer Türkçe bir ata-sözü vardır; bunu oku ve istifâde et.
1827	kişi ögrenür bilgi artar öküş neçe ögrenip uksa bolmaz ukuş	İnsan çok şeyler öğrenir ve bilgisi artar; fakat ne kadar öğrense ve anlasa bile, yine aklı elde edemez.
1828	bayattın erür bu ukuş bolgusı tadu birle kirse bolur belgüsi	Akıllı olmak Tanrı vergisidir; ancak buna doğuştan sahip olursa, aklın emareleri kendisini gösterir.
1829	bayattın 'ata ol ukuş belgülüg ukuştın bulur er miŋ edgü ülüg	Akıl, şüphesiz, Tanrının ihsanıdır; insan akıl ile bin türlü iyi kısmet ve nimete nail olur.
1830	kişide ulugrak ukuşlug kişi ukuş boldı erke miŋ erdem başı	Akıllı insan insanların büyüğüdür; akıl insan için bin türlü faziletin başıdır.
1831	ukuşsuz kişinig kişi timegü neçe sözlese söz yime bütmegü	Akılsız insana insan dememeli; ne kadar söylerse-söylesin, ona inanmamalı.
	İLİG SU'ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1832	yana aydı ilig eşittim bu söz takı bir sözüm bar ayıtgu bu öz	Hükümdar yine dedi: — Bu sözleri dinledim, soracak bir sözüm daha var.
1833	ukuşug adırtıŋ biligde öŋi negü teg turur ay sözüŋ nüŋ oŋı	Aklı bilgiden başka bir şey olarak ayırdın, bununla ne demek istiyorsun, doğrusunu söyle.
1834	negü ol ukuş ornı kayda turur kayudın kopar kopsa kayda barur	Aklın yeri neresidir, o nerede bulunur; nereden çıkar ve çıkınca, nereye gider?
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1835	yanut birdi ögdülmiş aydı ukuş agır neŋ turur ol kişike küsüş	Öğdülmiş cevap verdi ve:—Akıl insan için aziz ve kıymetli bir şeydir — dedi —
1836	ukuş ornı üstün merigede turur agır neŋ üçün ornı başta erür	Aklın yeri üstte, beyindedir; kıymetli bir şey olduğu için, onun yeri baştadır.
1837	kişen ol kişike ukuş belgülüg kılınçı köni ol işi ülgülüg	Akıl insan için, şüphesiz, bir köstektir; hareketi doğru ve işi ölçülüdür.
1838	bagırsak bayat kör ödürmiş kulın kişedi ukuş birle kılkın tilin	Merhametli Tanrı seçmiş olduğu kulunun hareketini ve dilini akıl ile kösteklemiştir.
1839	ukuşsuz ölüg ol ukuşlug tirig ukuş munça teriglig adırtlar erig	Akılsız ölüdür, akıllı ise, diridir; akıl insanları bu şekilde bir birinden ayırt eder.
1840	karaŋku ev ol bu kişi tün sanı ukuş bir yula teg yarutur anı	insan, gece gibi, karanlık bir evdir; akıl, bir meş'ale gibi, onu aydınlatır.
1841	ukuştın kelür kör kamug edgülük biligin bedür er bolur belgülük	Her türlü iyilik akıldan gelir; insan bilgi ile büyür ve temayüz eder.
1842	bu iki bile boldı yalŋuk ulug bu ikin oŋarur könilik yolug	İnsan-oğlu bu ikisi ile yükselmiştir; o doğruluk yolunda bu iki şey ile muvaffak olur.
1843	biligin seçildi kişi yılkıdın biligde bedükrek negü bar adın	İnsan hayvandan bilgisi ile ayrılmıştır; bilgiden daha büyük başka ne vardır.
1844	muŋar meŋzetü sözledi kör ukuş ukuş işke tutsa kör asgı öküş	Aklın buna benzer bir sözü vardır; akıl yerinde kullanılırsa, faydası çoktur.
1845	kişi yılkı birle adırtı bilig bilig birle yalŋuk kötürdi elig	İnsanı hayvandan ayıran şey bilgidir; insan-oğlu bilgi ile hâkim vaziyete geçmiştir.
1846	yon yılkı bolma bilig bil ukuş bilig birle sözle yorık tut tilig	Yürü, hayvan olma; akıllı ol ve bilgi öğren; bilgi ile söyle, sözün muteber olsun.
	İLİG SU'ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1847	yana aydı ilig takı bir sözüm erür bu ayur men ay körklüg yüzüm	Hükümdar tekrar dedi:— Ey benim güzel yüzüm, sormak istediğim bir şey daha var.
1848	maŋa aygıl emdi ukuş sûreti negü teg bolur ol yörügi atı	Şimdi bana aklı tarif et, onun mâhiyeti nasıldır ve adı nedir?
1849	yüzi körki kılkı kılınçı ne ol yaşı kun bod sın avınçı ne ol	Yüzü, görünüşü, tavır ve hareketi nasıldır; yaşı, derecesi, boyu posu nasıldır ve ne ile avunur?