LXXII. ÖĞDÜLMİŞ HÜKÜMDARA MEMLEKETİ TANZİM ETME USÛLÜNÜ SÖYLER [ÖGDÜLMİŞ İLİGKE İL İTGÜ TÖRÜSİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
5467	yanut birdi ögdülmiş aydı ilig kamug işke öŋdün yorıtsun elig	Öğdülmiş cevap verdi ve: — Hükümdar önceden her türlü tedbiri alsın — dedi —
5468	yaragsız yorıtma tiliŋde yavuz bayat taplamagay ay bilgi ögüz	Onun ağzından fena ve yakışıksız söz çıkmasın; ey bilgisi nehirler gibi bol olan, Tanrı bunu hoş karşılamaz.
5469	bu beglik küçün almadıŋ sen tilep bayat birdi fazlı bile belgülep	Bu beylik mesnedine sen isteyerek gelmedin; onu Tanrı kendi fazlı ile sana ihsan etti.
5470	agırladı birdi bu beglik saŋa munıŋ şükri kılgıl ay bilgi kiŋe	Lütuf ederek, sana bu beyliği verdi; ey bilgisi geniş olan insan, buna şükür et.
5471	köŋül tüz özüŋ süz bayatka tapın budunka törü kıl bagırsaklıkın	Hâlis gönül ve temiz kalple Tanrıya ibâdet kıl, halka merhamet ve şefkat göster.
5472	havaŋnı ukuş birle basgıl utup bu nefsiŋ bilig birle yençgil tutup	Heva ve hevesini yenerek, akıl ile ona hâkim ol, bilgi ile nefsin başını ez.
5473	negü tir eşitgil bilig birgüçi bilig birle nefsig havag basguçı	Bilgi veren ve bilgi ile nefis ve hevaya hâkim olan insan ne der, dinle.
5474	töz tüz tilese hava boynı sı hava olsa könlür et öz egrisi	Vücûdun doğru olmasını istersen, heva ve hevesin boynunu ez; heva ölürse, vücûdun eğriliği düzelir.
5475	katıglan havaka bulun bolmagıl hava nefs ikigün bu din ogrısı	Gayret et, nevanın esiri olma; heva ve nefis, bunların ikisi de din hırsızıdır.
5476	nelük boldı aciz özüŋ ay ilig kamug edgü kılgu küçüŋ bar elig	Ey hükümdar, sen nasıl böyle âciz duruma düştün; her türlü iyiliği yapabilirsin, kuvvet ve kudretin var.
5477	negüke muŋadur sen munça katıg negüke kılur sen tiriglik açıg	Niçin bu kadar çok kederleniyorsun, neden bu hayatı kendine zehir ediyorsun.
5478	hazine telim bar er at sü öküş kamug işke yolçı bilig bar ukuş	Hazinen çok, adamların ve askerin var; her türlü işe yol gösteren bilgi ve akla sahipsin.
5479	er atını sevindür hazine üle olardın özüŋke miŋ arzu tile	Hazineni aç ve servet dağıt, adamlarını sevindir; onlar senin her arzunu yerine getirirler.
5480	negü tir eşitgil yagıçı kür er kümüş birse altun yagısın urar	Düşmana karşı koyan cesur insan ne der, dinle; altın ve gümüş veren düşmanını mağlûp eder.
5481	kalı kolsa sen tutçı üsteŋ elig er atnı sevindür öge bir erig	Eğer sen her vakit üstün gelmek istersen, adamlarını memnun et ve onlara değer verip, öğerek, şevke getir.
5482	er atnı sevindür tilegil tilek tilek barça kelgey yagı boynı eg	Adamlarını önce memnun et, sonra onlardan iş bekle; bütün arzuların yerine gelir; düşman önünde boyun eğer.
5483	er at köp kalın tut sevindür sene sevüg cannı birgey saŋa bir küne	Adamların çok ve kalabalık olsun, onları sevindir; onlar da bir gün senin için sevgili canlarını verirler.
5484	er at sü bile yenç bu kafir yagıg bayattın tile küç sen arkaŋ arıg	Asker ve ordu ile bu düşman kâfirini ez; gönül temizliği ile Tanrıdan kuvvet ve tevfik dile.
5485	bu kafir üçün tut er at sü tolum ölüp tüşse kafirde bolmaz ölüm	Asker, ordu ve silâhını kâfirlere çevir; kâfirler ile dövüşürken ölmek, ölüm değildir.
5486	evin barkın örte sıgıl burhanın anıŋ ornı mescid cema'at kılın	Onların evini-barkını yak, burkanını kır; yerine cami yap, etrafına islâm cemâati toplansın.
5487	bulun kılgıl oglın kızın kul küngin hazine ur anda sen almış neŋin	Oğlunu ve kızını esir ederek, kul ve câriye er; oradan aldığın servetle hazine kur.
5488	müsülmanlık açgıl şeri’atnı yad bolga edgü özüŋ bolga ked	İslâmiyeti aç, şeriati yay; böylece seçkin bir şahsiyet olur ve iyi bir nâm kazanırsın.
5489	müsülmanka yakma tegürme elig anıŋ hasmı teŋri turur ay ilig	Müslümanlara karışma ve onlara tecâvüz etme; ey hükümdar, onların karşısında Tanrı vardır.
5490	müsülman müsülman bile ol kadaş kadaşka katılma ulam edgüleş	Müslüman müslüman ile kardeştir; kardeşe karşı düşmanca davranma, onlar ile her vakit iyi geçin.
5491	törü bir budunka erej kılsunı saŋa edgü birle du’a bolsunı	Halka huzur ve rahat sağlayacak bir nizam kur; sana hayır-duâ etsinler.
5492	bayat birge ötrü sevincin saŋa seniŋ bolga iki ajun ay toŋa	Tanrı sana bunun ecrini verir; her iki dünya senin olur, ey kahraman.
	İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5493	ilig aydı körklüg ayur sen bu söz özüm me munı ok tiler kılsa öz	Hükümdar:—Bu sözleri güzel söylüyorsun—dedi—ben de aynı şeyleri yapmak istiyorum.
5494	kanıkı muŋar teggü işim ay er munı kılguka sen maŋa yarı bir	Ey yiğit, bununla meşgul olacak insan nerede, bu işleri başarmak için sen bana yardım et.
5495	il itgü budun süzgü aşnu turup bu iç taş yorıglı yaragın körüp	İlk önce memleket düzene girmeli ve fesad ortadan kalkmalıdır; iç ve dış işlerin ıyı yürümesine dikkat etmelidir.
5496	severig sevindür kör açıg birip sini sevmegüçini sürgü serip	Dostlarını ihsanlarda bulunarak, sevindir; düşmanlarını acımadan sürgün et.
5497	munıŋda erig aşnu il itgü kerek bu iç taş kebitler antgu kerek	Bunun için ilk önce memleket düzene girmeli ve bütün meyhaneler ortadan kaldırılmalıdır.
5498	budunug törü birle tüzgil tükel süzülsü kör ilde yaragsız muhal	Memlekette bu kötü yerler tasfiye edilmeli; halka kanunla, her bakımdan, düzen verilmelidir.
5499	kanı inç il itgü tegümez özüm bu iş iş öze boldı yummaz közüm	Huzur ve memleketin nizâmı nerede, bunun için kendim uğraşamıyorum; iş iş üzerine yığıldı, gözümü yumacak vaktim yok.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
5500	yan ut birdi ögdülmiş aydı ay beg uzatma işig sen kamug işke teg	Öğdülmış cevap verdi ve: —Ey hükümdar, işi sürüncemede bırakma, her işle meşgul ol — dedi —
5501	negüke uzatur sen kılgu işiŋ uzatma işiŋ kıl keçer bu yaşıŋ	Yapacağın işi niçin geri bırakıyorsun; işini geri bırakma, yap; ömür geçip gidiyor.
5502	bu kün kılmasa iş yarın iş bolur işiŋ iş öze boisa irklip kalur	Bugünkü işi yapmazsan, yarının işi de buna eklenir; iş iş üzerine gelir ve yığılır, kalır.
5503	bu künki işiŋ kodma kılma yarın yarın bolsa işiŋ kalur kılmadın	Bugünkü işini yarına bırakma; yarın işin olursa, bu yapılamadan kalır.
5504	ite tur süze tur bu il işlerin budun inçke teggey özüŋ me yarın	Halkın ve kendinin yarın huzura kavuşabilmeniz için, bu memleket işlerinin günü-gününe görülmesi lâzımdır.
5505	isiz bolma isiz isizke yorıt isizlerni barça ilingdin arıt	Zâlim olma, zulmü kötülere karşı tatbik et; bütün memleketi kötülerden temizle.
5506	köni bol köni kıl köni tut yorık isiz egri köngey evürgey kılık	Doğru ol, doğru yola git ve her vakit doğruluk ile hareket et; böylece kötü ve eğri yola gelir ve tavrını değiştirir.
5507	bu tetrü kılınçlıg bu tetrü kişi isiz tügmeginçe oŋarmaz işi	Bu ters tabiatlı, zararlı ve kötü adamların eli-kolu bağlanmadıkça, işler selâmetle yürümez.
5508	isizig yagutma tokıgay yodug köniler bile sen tirilgil odug	Kötüyü kendine yaklaştırma, zararı dokunur; dâima uyanık ol ve doğru insanlar ile yaşa.
5509	negü tir eşitgü köni köŋli tüz köŋül til kılınçı kamug kılkı uz	Doğru ve dürüst gönüllü, düşüncesi, sözü, işi ve bütün hareketi iyi olan insan ne der, dinle.
5510	isizke katılma yorıgıl köni köni egri birle küni tar küni	Kötüye katılma ve doğruluktan ayrılma; kötüler arasında doğru insanın güneşi kararır.
5511	kim isiz kılınsa yolında yodug könike köni bol könilik küni	Kötülük yapanlar hüsrana mahkûm olurlar; kıyamet gününde Tanrının karşısına doğru insan olarak çık.
5512	ay ilig er attın saŋa çare yok er at birle begler süzer bulganuk	Ey hükümdar, çaresiz, sana adamlar lâzımdır; beyler fesadı bunlar ile ortadan kaldırırlar.
5513	er at tirgü yıggu açıngu açıg çıgayıg bayutgu todurgu açıg	Bir çok adamlar toplamalı ve onlara ihsanlarda bulunmalı; fakiri zenginleştirmeli ve açı doyurmalıdır.
5514	tapugda yorıglı umınçka yorır tapugçı umınç kesse turmaz barır	Hizmette bulunan kimse bir şeyler ümit eder; hizmetkâr ümidini keserse, durmaz, gider.
5515	ay ilig tapugçı bu kaç türlüg ol seçe adra tutgıl yaŋılmasu yol	Ey hükümdar, hizmetkâr bir kaç türlüdür; bunları seç ve ayrı ayrı muameleye tâbi tutarak, hizmet gördür, yollarını şaşırmasınlar. ..
5516	olarda birisi tiler yüz suvı aŋar yüz suvı kılgu kansa kıvı	Onlardan biri şeref için çalışır; onu, şeref vermek suretiyle, tatmin et.
5517	bir kutusı tiler neŋ tavar yulug kılsu canın tavar bir aŋar	Biri mal ve mülk ister; ona mal ver, canını sana feda etsin.
5518	takı bir tiler neŋ yime yüz suvı hem at ton tiler kör yorısa savı	Bâzısı hem mal, hem şeref ister; bir de unvan, hıl'at ve nüfuz peşindedir.
5519	kalı alp atım erse birgil kümüş kıhç uısu açsu saŋa kend ulus	Eğer cesur ve kahraman kimse ise, ona gümüş ver; kılıç kullansın, sana şehir ve memleketler fethetsin.
5520	biliglig ukuşlug er erse silig agırla tegür neŋ uzatgıl elig	Bilgili, akıllı ve temiz kalpli insan ise, ona hürmet göster, ihsanlarda bulun ve himaye et.
5521	isiz erse küçkey kötürme anı elig birme ilke ulıtgay sini	Kötü ve zâlim olan kimseyi yükseltme, ona memlekette nüfuz verme; seni. çok üzer.
5522	kötürme bayutma isiz öktemig agu kılga seksiz safça ot emig	Zâlim ve kötü kimseyi yükseltme ve onu zengin etme; o sana, şüphesiz, ilâç ve devayı zehir hâline getirir.
5523	negü tir eşitgil böke yavgusı bayusa baş egmez budun yuvgası	Böke yavgusu ne der, dinle; en zayıf insan bile, zenginleşirse, ferman dinlemez olur.
5524	isizig bayutma ay kılkı unur isizler bayusa kılınç artatur	Ey kudretli hükümdar, kötüleri servet sahibi etme; kötüler, zenginlenince, hâl ve tavırlarını değiştirirler.
5525	elig tarlıkı bolsa edgü y ime kılınç artatur kör muŋadıp bu ma	Eli darlıkta kalıp, muhtâc duruma düşünce, iyilerin bile tavır ve hareketi bozulur.
5526	muŋadsa ma edgü kılıklıg kişi kılınç artatur hem ol edgü tuşı	iyi tabiatlı insanın da, muhtâc duruma düşünce, iyiliği nisbetinde hareketi kötüleşebilir.
5527	isizig ucuzla könitgey yorık agırlagıl edgüg ol itgey kılık	Kötüye değer vermezsen, o gittikçe tavır ve hareketini düzeltir; iyiye itibar gösterirsen, onun hâl ve tavrı daha da iyi olur.
5528	bagırsak kişig tut özüŋke yakın uvutsuznı özdin yırak tut sakın	Sana gönülden bağlı-olan kimseyi kendine yakın tut; hayâsız kimseleri de kendinden uzaklaştır, onlardan kendini koru.
5529	asıglıg kayu ol asıgsız kayu sen adra seçe tut ay bilge bügü	Kim faydalıdır, kim faydasızdır, ey âlim hakîm, sen bunları iyice seç.
5530	sever sevmezig me seçe tut öŋin severke sevüg bol yagıka yalın	Seni seven ve sevmeyenleri de iyice ayırt et; sevene karşı sevimli ve düşmana karşı da yalın ateş gibi ol.
5531	yırak tut sevinçiŋ tilemez kişig sevitme adgar birme kılgu işig	Senin memnun olmanı istemeyen kimseyi kendinden uzak tut; onu başkalarına da sevdirme ve ona hiç bir vazife verme.
5532	eminig hıyanet bile katmagıl yaraglıg yaragsız bile tutmagıl	Hıyanet ile emniyeti bir araya getirme; yarayan ile yaramayanı bir arada tutma.
5533	bir işni ikigüke ayma tilin işengü bolur iş kalur kılmadın	Bir işi iki kişiye birden tevdi etme; onlar birbirlerine yüklerler ve iş yapılmadan kalır.
5534	işiŋ iş biligli kişilerke bir kılu bilmese iş sınıp kadgu yir	işi iş bilen kimselere ver; iş yapamayan insan onu beceremezse, üzülür ve müteessir olur.
5535	tapugka bolup birme erke işig özüŋke tusulgu üçün tut kişig	Hizmettir diye, olur-olmaz insanlara iş verme; işi sana faydalı olacak şekilde becerikli kimselere ver.
5536	il asgı tile me öz asgıŋ tile kişi asgıŋa bakma turma ile	Memleketin faydasını kendi menfaatin ile telif et; başkasının menfaatini düşünüp, ona bağlanma.
5537	kişi köŋli körme ol asgı üçün il asgı tile özni buzma küçün	Başkasının gönülüne bakma, her kes kendi istifâdesini kollar; memleket menfaatini ara ve kendini zorla fena duruma düşürme.
5538	saŋa kim tusulur tusulgıl aŋar tusulmaz kişig kıl özüŋde sıŋar	Sana kim faydalı ise, sen de ona faydalı ol; faydasız kimseyi kendinden uzak bulundur.
5539	agırlayu tut sen asıglıg kişig aŋar bir ay ilig kereklig işig	Faydalı insana her vakit itibar göster; ey hükümdar, lüzumlu işleri ona gördür.
5540	saŋa kılgu işler bu ol ay ilig munı kıldıŋ erse sen ittiŋ ilig	Ey hükümdar, senin yapacağın işler bunlardır; bunları yaparsan, memleket düzene girer.
5541	atıŋ edgü bolga kutulgay seniŋde kidin kalga atıŋ sözüŋ	Adın iyi olur, kendin kurtulursun; dünyada senden sonra da adını ve sözlerini dâima yâd ederler.
5542	bayugay budun il idlgey orun neçe kolsa kaznak hazine urun	Halk zenginleşir, memleket ve saltanat işleri tanzim edilir; ne kadar istersen, o kadar hazine toplayabilirsin.
5543	negü tir eşitgil bagırsak kişi bagırsaklıkı kör sözirge tuşı	İçten bağlı olan insan ne der, dinle; onun dili ile gönülü birdir.
5544	kayu il begi bolsa edgü köni bayudı ol il budnı togdı küni	Hangi memleketin beyi iyi ve doğru olursa, - o memleketin halkı zenginleşir ve başına gün doğar.
5545	budun baylıkı begke baylık turur tilese anı tut tilese munı	Halkın zenginliği beyin zenginliğidir; ister onu, ister bunu temin et.
5546	ulus kend içinde sen ogrıg arıt ümeg arkışıg yolda imin yorıt	Şehir ve kasaba içinde hırsızı ortadan kaldır, yolcu ve kervan emniyet içinde sefer etsin.
5547	kötürgil budun küçlerin taşırtın arıtgıl karakçı barın	Memleket içinde halka zulüm edenleri yok et, dış eyâletlerde de bir tane yol kesen şaki bırakma.
5548	isizniŋ kını birle kılkın evür isizke isizlik yaraşur tegür	Kötüyü, ceza vererek, doğru yola getir; kötüye kötü muamele lâyıktır, sen de öyle yap.
5549	isizig ya çogda oruda kerek yorık bolsa edgü aya sarp yürek	İyinin serbest dolaşabilmesi için, kötünün ya zincirde veya zindanda olması lâzımdır, ey metin yürek.
5550	adın ma bu il budnı kaç türlüg ol munı adra tutgu açuk bolsa yol	Bir de memleketin ahâlisi bir kaç türlüdür; her kesin rahatça çalışabilmesi için, bunlara ayrı-ayrı muamelelerde bulunmalıdır.
5551	olarda biri bilge alim turur bu alim bile erke kut kıv bolur	Onlardan biri âlimlerdir; bunlar insanı devlet ve saadete kavuştururlar.
5552	agırla bularıg negü aysa kıl şeri’at yolı tut boyun bir egil	Onlara izzet ve ikramda bulun, ne derlerse, yap; şeriat yolunu tut, hükümlerine itiraz etme ve önlerinde hürmetle eğil.
5553	bularnıŋ hakı tıdma içgü yigü birü tur muŋadmasu ilci bügü	Ey hakîm hükümdar, onların hukukunu muhafaza ve yiyecek, içeceklerini temin et, muhtaç duruma düşmesinler.
5554	köŋül inçliki birle ögretsüler biligsizler andın ma ögrensüler	Gönül huzuru ile öğretsinler, bilgisizler de onlardan bilgil öğrensinler.
5555	bularda basa muhtesibler turur bular elgi küçlüg kerek ay unur	Bunlardan sonra muhtesipler gelir; ey kudretli, bunlar kuvvetli olmalıdırlar.
5556	kısa tutsa fasık yava boşlagıg tolu tutsa mescid cema'atlarıg	Fâsık, serseri ve başı-boş dolaşanları inzibat altında bulundursunlar; mescidleri cemâat ile dolu tutsunlar.
5557	basakı kutu ol saŋa tapguçı tıda tutmasa sen bu ol kopguçı	Bundan sonraki zümre senin hizmetinde bulunanlardır; mâni olamazsan, sana karşı gelebilecek olanlar bunlardır.
5558	bular yük kötürmez bularnıŋ yüki saŋa yüdgü tegse munıŋ emgeki	Bunlar yük altına girmezler; hizmetleri nisbetinde bunların yükünü sen kendin yüklenmelisin.
5559	bularda basa kaldı budnuŋ kara bularnı törü birle edgü köre	Bunlardan sonra avam kısmı gelir; bunlara kanunu tatbik et ve iyi bak.
5560	bu ma üç kutu ol munı adra tut küçeme küçese bolur ilke yut	Bunlar da üç .zümredir, bunları birbirlerinden ayrı tut; onları zorlama; zorlarsan, bu memleket için felâket olur.
5561	bularda birisi bu baylar turur budun küçlügi bu ay kılkı unur	Bunlardan biri zenginlerdir, ey kudretli insan, halk arasında kuvvetli olanlar bunlardır.
5562	bularda basası kör ortu kişi bu ortu kılumaz bu baylar işi	Bunlardan sonra orta hâili insanlar gelir; orta halliler zenginlerin yaptıklarını yapamazlar.
5563	çıgaylar turur kör bularda basa bularıg küdezgü kamugdın oza	Bunlardan sonra fakirler gelir; her şeyden önce bunlar korunmalıdır.
5564	yüdürmegü baylar yükin ortuka bu ortu buzulga tükel artaga	Zenginlerin yükü orta hallilere yüklenmemelidir; yoksa, bu orta halliler bozulur ve büs-bütün sarsılır.
5565	çıgayka yüdürmegü ortu yüki çıgay ölge açın üzülge köki	Orta hâlli kimselerin yükünü fakirlere yüklememeli; yoksa, fakir açlıktan kırılır ve mahvolur.
5566	çıgayıg küdezilse ortu bolur bu ortu birer tın sa baylık bulur	Fakiri korursan, o orta hâili olur; orta hâili bir az kendisini toplarsa, zengin olur.
5567	çıgay ortu bolsa bu ortu bayur bayusa bu ortu iliŋ bay tolur	Fakirler orta hâlli olursa, orta halliler zenginleşir; orta halliler zenginleşirse, memleket zengin olur.
5568	il itlür erejke tegir bu budun du’a artar ötrü saŋa ol ödün	Memleket düzene girer ve halk huzura kavuşur; o zaman sen de çok hayır-duâ alırsın.
5569	negü tir eşitgil üç ordu hanı at edgü tile ay ölügli kanı	Uç-Ordu hanı ne der, dinle; ey fânî insan, iyi ad dile.
5570	kimiŋ edgü atı bile çıksa can kesilmez anıŋ atı edgü du’an	Kim iyi ad bırakarak, ölürse, onun adı hayır-duâ ile yaşamakta devam eder.
5571	ölüp kim kalur erse edgü du’a yana bir tiriglik bulur bu toga	Kim ölür ve hayır-duâ ile anılırsa, o yeniden doğarak, tekrar hayat bulmuş olur.
5572	kerek yir öze tur kerek yir katın çavıksa özüŋ kör bu edgü atın	İyi ad ile şöhret kazandıktan sonra, ister yerin üstünde, ister altında ol.
5573	at edgü kerek kör öz ölgü turur ölür öz atı kalsa meŋü turur	İyi ad lâzımdır, vücud bir gün ölecektir; vücûd ölür, adı kalan insan ebedi olur.
5574	raiyyet hakı bar seniŋde kör üç bu haknı ötegil özün kılma küç	Tebeanın senin üzerinde üç hakkı vardır; bu hakları öde ve onları zorluğa düşürme.
5575	birisi ilingde aŋ tut kümüş ‘ıyarın küdezgil ay bilgi öküş	Banlardan biri memleketinde gümüş temiz kalsın, onun ayarını koru, ey bilgili insan.
5576	takı bir budunka törü bir köni kötür bir ikidin küçin kör anı	ikincisi halkı âdil kanunlar ile idare et; birinin diğerine tahakküme kalkışmasına meydan verme, onları koru.
5577	üçünçi imin tut karlug yollarıg karakçıg sekerçig arıtgıl arıg	Üçüncüsü bütün yolları emin tut; yol kesici ve haydutların hepsini ortadan kaldır.
5578	ötemiş bolur sen raiyyet hakı sen ötrü hakıŋ kol ay ilci akı	Böylece tebea hakkını ödedikten sonra, sen de onlardan kendi hakkını isteyebilirsin, ey cömert hükümdar.
5579	raiyyet öze ol seniŋ üç hakıŋ tilegü olardın sen aç kulgakıŋ	Tebea üzerinde senin üç hakkın vardır; bunu onlardan istemelisin, iyice dinle.
5580	biri yarlıgıŋnı agir tutsalar negü erse terkin anı kılsalar	Biri halk senin emirlerine hürmet etmeli ve bu emir ne olursa-olsun, onu derhâl yerine getirmelidir.
5581	ikinç tıdmasalar hazine hakı ödinde tegürse ay elgi akı	ikincisi hazine hakkını gözetmeli ve bunu vaktinde ödemelidirler, ey eli açık insan.
5582	üçünçi yagıka yagı bolsalar severiŋ kim erse anı sevseler	Üçüncüsü senin dostuna dost ve düşmanına düşman olmalıdır.
5583	ötemiş bolur sen özüŋ hakların olar ma ötemiş bolur öz hakın	Böylece sen onlara karşı vazifeni yapmış olursun, onlar da senin hakkını ödemiş olurlar.
5584	bu yaŋlıg kerek beg yorısa yolug Ra‘iyyet uş andag kerek ay uiug	Ey ulu, bu yolun yolculuğunda bey böyle olmalı, tebea da böyle olmalıdır.
5585	budun bulsa ötrü begi edgüsin begi bulsa inçlik yorıtsa küsin	Böylelikle halk beyinin iyiliğini görür; bey de huzura kavuşur ve dünyaya şöhretini yayar.
5586	ay ilig bu ol bu kutuŋ belgülüg saŋa iki ajun tegürgü ülüg	Ey hükümdar, sana her iki dünyayı te'min edecek kısmet ve saadet, şüphesiz budur.
5587	anıŋda basa bilge alim turup budunka bilig birsü yetrü körüp	Bundan sonra âlimler harekete geçip, ihlas ile halka bilgi versinler.
5588	yana elgi küçlüg bolur muhtesib isizlerni yıgsu cema'at kezip	Muhtesibin de elinde salâhiyet olmalıdır; o da cemâati dolaşarak, kötülüklere mâni olsun.
5589	satıgçı küdezsü emanetlerin kılu tursu uzlar nasihatların	Satıcı emânetlerini gözetsin; san'at ustaları başkalarını yetiştirmekte devam etsinler.
5590	tarıgçı tarıgka irig boisunı yime yılkıcı igdiş öklitsüni	Çiftçiler çiftlikte gayret etsinler, hayvan besleyenler de onları çoğaltsınlar.
5591	er at kaldı emdi saŋa tapguçı yagıka börike bu ol yortguçı	Şimdi senin hizmetinde bulunan kimseler kaldı; düşmana ve kurda karşı koyan bunlardır.
5592	sevindür bularıg açın neŋ bile körü tur adın işke katma yula	Onları memnun et, ihsanlarda bulun; dikkat et, onlara başka iş verme; verilmiş ise, onu bu işten al.
5593	tusulur teŋinçe agırla açın bayutgıl neŋin sen bedütgil küçin	Faydalı oldukları nisbette onlara izzet, ikram ve ihsanda bulun; gelirlerini artır ve rütbelerini yükselt.
5594	yagıka börike itinsü tolum adaşka bolup öz yagıka ölüm	Düşmana ve kurtlara karşı silâhlarını hâzır bulundursunlar; dosta yâr olup, düşmana ölüm olsunlar.
5595	açılgay seçilgey kamug işleriŋ süzülgey itilgey kamug işleriŋ	Böylece bütün yakın olanların seçilir ve belli olur; bütün işlerin de durulur ve yoluna girer.
5596	saŋa bolga iki ajun edgüsi bayatım sevinci özüŋ bolgusı	Sen her iki dünyada iyilik bulursun ve Tanrım da senden razı olur.
5597	könilik bu ol kör köni bol köni tilekke tegürgey könilik sini	Bak, doğruluk budur, doğru ol, doğru; doğruluk seni dileğine kavuşturur.
5598	sini teŋri sevgey könilik üçün könide adın kılma halkka öcün	Sen doğrulukla Tanrının sevgisini kazanırsın; halka kızıp, onlara karşı doğruluktan ayrılma.
5599	negü tir eşitgil ay köŋli yaruk munıŋ ma’nisi kör bu sözke anuk	Gönülü parlak olan insan ne der, dinle; bak, bunun mânasını bu söz te'yit eder.
5600	könilik üçün kök adakın turur yayılmaz üçün yirde ot yim önür	Doğruluk yüzünden gök ayakta durur; yer sabit olduğu İçin, üzerinde ot ve ekin biter.
5601	yayılma köni tur köŋül tut köni köni iki ajun könilik bulur	Sağa sola meyletme, doğru dur, gönlünü dürüst tut; doğru olan her iki dünyada doğruluk bulur.
5602	ay ilig munukı özüm bilmişin ötündüm saŋa men için hem taşın	Ey hükümdar, işte ben bildiklerimi, gizli-âşikâr, sana arz ettim.
5603	ikigün ajunluk asıg kılgu söz bu erdi munukı ayu birdi öz	Her iki dünya için faydalı olan sözler işte benim sana söylediklerimdir.
5604	bu ajun ereji bile edgü at saŋa bolga dünya ya ukbi ulat	Bu dünya huzuru sana dünyayı ve iyi ad bırakmak için çalışman da sana ukbâyı te'min edecektir; ona göre hareket et.
5605	bu dünya neŋi barça kalgu turur atıŋ edgü kılgıl öz ölgü turur	Bütün bu dünya malı kalacak ve kendin bir gün öleceksin; iyi ad kazanmağa çalış.
5606	bilig yakşı sözler muŋa meŋzetü sözi ma’ni birle aŋar yaŋzatu	Bilgili insan buna kıyas ederek, çok güzel bir söz söylemiştir.
5607	atım edgü bolsun özüm ölsüni tirig ölgü ahır atım kalsunı	Kendim öleyim, adım iyi olsun; her diri nihayet ölecektir, dünyada adım kalsın.
5608	usa edgülük kıl at edgü tile özüŋ meŋü atın tirig bolsunı	Mümkün mertebe iyilik yap, iyi ad dile ve bu ebedî ad ile yaşamakta devam et.
5609	eşitti ilig söz sevindi katıg köŋül köz yaruttı bulundı tatıg	Hükümdar bu sözleri duyunca, çok memnun oldu; sevinçle gönül gözü parladı ve hayattan tekrar tad almağa başladı.
	İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5610	öküş aikitu ögdi ögdülmişig ayur sözlediŋ sen özüŋ bilmişig	Hükümdar Öğdülmiş'i candan alkışladı, öğdü ve: — Sen kendi bildiğini söyledin — dedi —
5611	bayat birsü tevfik bu künde naru sen aymış bu sözler tutayın körü	Bugünden itibaren Tanrı bana tevfik versin; senin söylediğin sözleri dikkatle yerine getireyim.
5612	sini teg basutçı maŋa birdi rab umar men tilese tilek birge tip	Rabbim bana senin gibi bir yardımcı verdi; isterse, onun diğer dileklerimi de vereceğini umarım.
5613	bayat birsü arzu tilekiŋ tükel tükel kıldıŋ arzum aya edgü fal	Sen benim bütün arzularımı yerine getirdin; ey iyi talih, Tanrı senin de bütün arzu ve dileklerini yerine getirsin.
5614	bu künde naru sen bagırsaklıkın basut kıl maŋa sen ay köŋli yakın	Bugünden sonra da sen sadâkatle bana yardımda devam et, ey gönülü bana yakın olan insan.
5615	büter men saŋa çın manur özüm sözüŋ örtme minde ay körlüg yüzüm	Ben sana inanıyor ve gerçekten itimat ediyorum; ne düşündüğünü bana açıkça söyle, ey güzel yüzlüm.
5616	maŋa kün negü teg yarumış künüm seniŋde körür men men emdi münüm	Sen benim parlak güneşimsin; ben şimdi kusurlarımı senin sayende görüyorum.
5617	idi yakşı sözler köŋül bulmış er köŋül til birikip yakın bolmış er	Gönül sahibi, düşüncesi ve sözü bir olan dost insan çok iyi söylemiştir.
5618	köŋül kimke bütse anı küzŋü tut özüŋ körge sen tip anı utru tut	Gönülün tamamen inandığı kimseyi kendine ayna edin; kendini görebilmek için onu dâima karşında bulundur.
5619	bagırsak kişi özke küzŋü bolur aŋar baksa kılk yaŋnı tüzgü bolur	İçten bağlı olan kimse insana ayna olur; insan ona bakarak, tabiat ve tavrını düzeltebilir.
5620	kimiŋ köŋli kimke bakın bolsa çın aŋar bütgü özke yakın bolsa çın	Bir kimse birine içten bağlı olur ve gerçekten yakınlık gösterirse, ona itimat edilmelidir.
5621	bütülmiş kişike ayıtgu sözüg bütülmiş kişi aysa tutgu sözüg	Sözü itimat edilen kimseye sormalı ve böyle bir kimsenin de sözünü tutmalıdır.
5622	eşitti kör ögdülmiş ilig sözin sevindi ilel tip yanıttı közin	Öğdülmiş hükümdarın sözlerini işitti, yüzü güldü ve sevinerek "baş üstüne!" dedi.
5623	sözin kesti ilig özi amrulup kopup çıktı ögdülmiş andın turup	Hükümdar müsterih olarak, sözünü bitirdi; Öğdülmiş kalkıp, huzurdan çıktı.
5624	ilig anda naru kör inçlik kodup ilin itti tüzdi köp emgek yüdüp	Hükümdar bundan sonra rahatını bırakıp, çok zahmet yüklenerek, ilini tanzim etti ve düzeltti.
5625	isizig yırattı kör edgüg kamug öziŋe yakın kıldı birdi yolug	Kötüleri kendisinden uzaklaştırdı, bütün iyileri de etrafına topladı ve onlara çalışma imkânları verdi.
5626	tüzüldi budun hem süzüldi ili tınıp inçke tegdi yıl ay kün tili	Memleketi duruldu ve halkı da düzene girdi; halkın şikâyeti kesildi ve uzun bir müddet için huzura kavuştu.
5627	tatıdı tiriglik il asgı bile erejin avındı sevincin küle	Memleketin refahı sayesinde hayatın zevki arttı; hak sevinçle ve gülerek, günlerini huzur içinde geçirdi.
5628	ilig me agırladı ögdülmişig inandı aŋar birdi barça işig	Hükümdar Öğdülmiş'i de takdir etti ve ona itimat ederek, bütün işleri eline bıraktı.
5629	yorıdı bir anca bu ögdülmişe irildi sakınç kadgu birle bışa	Öğdülmiş bir müddet böyle devam etti; fakat endişe, kaygı içinde kıvranıyor ve kendisini günahkâr addediyordu.
5630	öziŋe baka kördi kılkın işin tiriglik yigitlik yava kılmışın	Kendine dikkat etti, hâl ve tavrına baktı; hayatını ve gençliğini sosuna geçirmiş olduğunu gördü.
5631	açıldı yarup köŋli kögsi közi arıtmak tiledi bu köŋli tözi	Gönülü, kalp gözü parlayarak açıldı; gönlünün tamamiyle temizlenmesini arzu etti.