XX. SAADETİN DEVAMSIZLIĞINI VE İKBÂLİN DÖNEKLİĞİNİ SÖYLER [KUT KIVILKIN DEVLET İRSELLİKİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
1045	tükel buldi ay toldi arzu tilek kivi kut karıp yıktı arka yülek	Ay-Toldı arzu ve dileğini tam elde ettiği zamanda, süreksiz saadet ihtiyarladı; ona arka ve destek olan şeyleri birer-birer yıktı.
1046	yime yakşı aymış biliglig bügü tükel bolsa nimet bulumaz yigü	Bilgili hakîm de buna uygun bir söz söylemiştir : —Nimet tam olunca, insan yiyecek bir şey bulamaz.
1047	takı munda yigrek bilig sözlemiş tükel bolsa nimet tüker yaş timiş	Yine bu hususta bilgilinin daha iyi bir sözü vardır : — Nimet tam olursa, insanın ömrü tükenir — der.
1048	idi yakşı aymış biliglig sözi bu bilge sözi ol biligsiz közi	Bilgili çok iyi bir söz söylemiş; âlimin sözü, bilgisiz için, göz olur.
1049	inigli agar ol agıglı iner yaruglı tunar ol yorıglı tınar	inen yükselir, yükselen iner; parlayan söner ve yürüyen durur.
1050	ne kim işler erse tükelin küder tükegli tükese inişke yanar	Her şey kendi kemâlini bekler; tam kemâle erişince, tekrar zevale başlar.
1051	bu ay toldı buldı tilekin tükel tüketti tiriglig turu kaldı mal	Bu Ay-Toldı her isteğine kavuştu; ömrünü tamamladı, malı-mülkü kaldı.
1052	yana irlü kirdi bu tolmış ayı kadir kışka yandı yarumış yayı	Dolun ayı tekrar küçülmeğe başladı; parlak yazı sert kışa döndü.
1053	yaraşık tadular karıştı için küçendi biri tuttı bastı üçin	Ahenk içinde bulunan unsurlar arasında fesat baş gösterdi; biri tahakküm etti, diğerlerini bastırdı.
1054	tadu tegşürüldi aşı boldı yig agır boldı köıngli katıg tuttı ig	Unsurların durumu değişti; yiyeceği çiğ geldi, gönlünü bir sıkıntı kapladı ve ağır bir hastalığa tutuldu.
1055	tadu artadı kör küçi eksüdi kagıl teg köni bod egildi kodı	Unsurlar bozuldu, kuvveti azaldı; dik vücûdu, yaş söğüt dalı gibi, büküldü.
1056	tutup çaldı yirke agır ig kelip töşekke kirip yattı munglug ulıp	Ağır hastalık geldi; onu tutup, yere vurdu; acılar içinde inleyerek, yatağa düştü.
1057	otacı tirildi tamur kördiler ol ig kem ne ermiş ayu birdiler	Etrafına tabipler toplandı, nabzına baktılar; bu hastalık ve rahatsızlığın ne olduğu hakkında fikirlerini söylediler.
1058	kayu aydı kan tutmış emdi munı aça birgü ekçek akıtgu kanı	Biri:—Şimdi bunu kan tutmuş, damarını açmak ve kan akıtmak lâzımdır — dedi.
1059	kayu aydı ötrüm içürgü kerek özi katmış emdi boşutgu kerek	Biri:— Müshil içirmeli; kabız olmuş, şimdi onu boşaltmak gerek — dedi.
1060	kayusı sogık itti kattı cülab kayu kıldı birdi kereklig şerab	Biri şerbet hazırladı ve gül-suyu kattı; biri lüzumlu gördüğü bir içki yapıp verdi.
1061	ot em kalmadı kör neçe kıldılar yaraşık ne erse anı birdiler	Yapmadıkları tedavi, vermedikleri ilâç kalmadı; faydalı gördükleri her şeyi verdiler.
1062	asıg kılmadı künde arttı igi koradı küçi künde yitti ögi	Fakat hiç bir fayda etmedi; hastalığı günden-güne arttı, kuvveti günden-güne azaldı ve gittikçe şuurunu kaybetti.
1063	negü tir eşitgil sakınuk kişi sakınuk kişi ol kişiler başı	Takva sahibi insan ne der, dinle; takva sahibi olanlar, dâima ileri gelen insanlardır.
1064	kerek kat şelişe kerek tiryak it kerek matrıdus kat ya çurnı ögit	ister selise kat, ister tiryak yap; ister matrıdus karıştır, ister müshil ver.
1065	kerek tut otacı kerek erse kam ölüglike hergiz asıg kılmaz em	İster tabip getir, ister kam; ölmekte olana hiç bir ilâç fayda vermez.
1066	usal bolmagıl ay tirig boldaçı tirig boldung erse özüng öldeçi	Ey hayatta olan, gafil olma; bugün dirisin, fakat bir gün muhakkak öleceksin.
1067	bu ay toldı halin eşitti ilig ölüm tutgakı ig tegürmiş elig	Hükümdar Ay-Toldı'nın hâlini işitti; ölümün öncüsü olan hastalık onu eline geçirmişti.
1068	ilig aytu keldi bu ay toldını kelip kördi ilig yatur halini	Hâlini sormak için, hükümdar Ay-Toldı'ya geldi; onun yataktaki hâlini gördü.
	İLİG SU’ALI AY TOLDIKA	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ
1069	ayıttı ilig emdi könglüng neteg negü ol iging emdi udkung neteg	Hükümdar sordu : — Nasılsın, bu hastalığın nedir; uykun nasıl?
	AY TOLDI CEVABI İLİGKE	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
1070	bu ay toldı aydı ay ilig kutı mini tuttı ol ig angar yok otı	Ay-Toldı : — Ey devletli hükümdar — dedi — beni devası olmayan bir hastalık yakaladı.
1071	tolu erdi ayım irildi tolu talu erdi kılkım barır bu talu	Ayım dolun ay idi, küçüldü; güzel bir şekil ve şemâyilim vardı, o güzellik şimdi elden gidiyor.
1072	sevincin togar erdi togmış künüm künüm batgalır teg yarumaz tünüm	Güneşim sevinç içinde doğardı, şimdi batmak üzeredir; gecem artık aydınlanmayacak.
1073	küvençlik tiriglik kötürdi özin yayıg dünya mindin evürdi yüzin	Güvendiğim hayat ortadan kayboldu, kararsız dünya benden yüzünü çevirdi.
1074	sevinç arzu nimet turu kalgalır sakınç kadgu mihnet manga kelgelir	Sevinç, arzu ve nimetleri geride bırakıp, endişe, kaygı ve mihnetlere doğru gitmek üzereyim.
1075	munu adrılur men seningdin bu kün uhyu barır men ökünçün mungun	işte bugün senden ayrılıyorum; peşimanlıkla ve ıstırapla inleyerek, gidiyorum.
1076	negü tir eşitgil bügü il begi budun başlaguçı kişide yigi	Halkın başında bulunan ve insanların iyisi olan, hakîm il beyi ne der, dinle.
1077	ne edgü neng erdi bu devlet kelip yana barmaz erse tilekçe yelip	Gelen devlet insanların istedikleri gibi hareket etse ve tekrar geçip gitmese idi, ne iyi olurdu.
1078	ne yakşı neng erdi bu beglik işi ölüm tutmaz erse yorısa kişi	Ölüm olmasa ve insan baki kalsa idi, beylik ne güzel bir şey olurdu.
1079	ne körklüg kün erdi yigitlik küni karılık yok erse yorısa köni	insan ihtiyarlamayıp dâima aynı kalsa idi, bu gençlik günleri ne hoş olurdu.
	İLİG CEVABI AY TOLDIKA	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
1080	ilig aydı ay toldı kodgıl bu söz bu söz sözlemegil aya köngli tüz	Hükümdar : — Ay-Toldı, bu sözleri bırak — dedi— ey temiz kalpli, böyle sözler söyleme.
1081	kişi barça igler kör edgü bolur sanga yalnguz ermez bu ig ay unur	Her kes hastalanır, bakarsın, tekrar iyileşir; ey kudretli insan, bu hastalık yalnız senin için değildir.
1082	nelük tilde körksüz yorır bu sözüng nelük könglüngi artatur sen özüng	Niçin böyle nahoş şeyler söylüyorsun; niçin böyle maneviyâtını bozuyorsun.
1083	sanga emdi avnıp yorır erdi öz manga titgü teg sen adın boldı söz	Ben hayatımda seninle teselli buluyordum, şimdi sözün değişti; bu sözlerin bana üzüntü veriyor.
1084	bayat edgü kılgay bu söz sözleme tügün urma otun mening könglüme	inşallah Tanrı seni iyi edecektir; böyle sözler ile yüreğimi dağlama.
	AY TOLDI CEVABI İLİGKE	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
1085	bu ay toldı aydı ay ilig kutı bu igke emi yok tileme oh	Ay-Toldı dedi:—Ey devletli hükümdar, bu hastalığa deva yoktur, ilâcını arama.
1086	kayu kim togar erse ölgü kerek kayu neng agar erse ilgü kerek	Doğan her kes ölmeğe, yükselen her şey düşmeğe mahkûmdur.
1087	agışka iniş ol edizke batıg sevinçke sakınç ol açıgka tatıg	Her yokuşun bir inişi, her tepenin bir çukuru, her sevincin bir kederi ve her acıya karşı bir lezzet vardır.
1088	yana ma sanga aydım uş bu sözüm kılınçım yayıg tip ne irsel özüm	Benim dönek huylu ve kararsız olduğumu ben sana vaktiyle söylemiştim.
1089	mening kılkımı aydım erdi sanga köngül bamagu erding emdi manga	Bununla da sana kendi mâhiyetimi anlatmıştım; bana gönül bağlamamalı idin.
1090	barır men mungar sen sizik tutmagil toguglı kim ölmez tise bütmegil	Ben gidiyorum, sen bundan hiç şüphe etme; doğan bir kimsenin ölmeyeceğini söylerlerse, inanma.
1091	inançsız time emdi sökme mini inanç kılmaga dünya kodga sini	Sana güvenilmez —diye, şimdi bana söğme; dünyaya da güvenme, o da seni bırakacaktır.
1092	cefa kıldı tip sen ilenme manga meningde cefaçı bu dünya sanga	Cefa etti— diye, sen beni ayıplama; sana benden daha çok cefa eden bu dünyadır.
1093	usanma ölür sen meningde basa inanma bu dünyaka bütme usa	Gafil olma, benden sonra sen de öleceksin, bu dünyaya inanma, elinden gelirse, ona güvenme.
1094	agırladıng erdi tapııgsuz mini tapug yetrümedim ay ilig kanı	Ey sultanım, sana daha hizmet etmeden, sen beni ağırlamıştın; fakat ben bu hizmeti nerede yerine getirebildim.
1095	tilek arzun ermez mening ölmekim bu kün bolmış ermez kelip barmakım	Benim ölümüm kendi isteğim ile değildir; gelip-gitme bugün olan bir şey değildir.
1096	özelü barır men öz erksiz bolup kutulgu yirim yok tiriglik bulup	Ben, elimde olmayarak ve istemeyerek, gidiyorum; çünkü ölümden kaçıp-sığınacak bir yerim yoktur.
1097	yok erdim törütti igidti mini kiçig oglan erdim bedütti mini	Yok idim, Tanrı beni yarattı ve yetiştirdi; küçük çocuk idim, o beni büyüttü.
1098	yalıng yüzlüg erdim bütürdi sakal kara kuzgun erdim kugu kıldı çal	Tüysüz idim, sakal bitirdi; kuzgun gibi kara idim, kuğu gibi beyaz yaptı.
1099	bodum erdi ok teg egildi bodum tiriglik tükedi yetildi ödüm	Boyum ok gibi idi, büküldü; ömür tükendi, vaktim geldi.
1100	yine yakşı aymış bügü bilgi king eşitgil munı sen aya kızgu eng	Bilgisi geniş hakîm yine iyi söylemiş; ey mes'ûd insan, sen bunu dinle.
1101	kayu başka kirse kugu kırtışı kugu teg örüng kılgu könglin kişi	Artık başında kuğu rengi beliren insan gayret etmelidir ki, gönlü de kuğu gibi ak olsun.
1102	kiming egri bolsa köni tal bodı köni kılgu koralin yetildi ödi	Kimin düz fidan gibi boyu bükülürse, artık onun gönlünü doğrultma vakti gelmiştir.
1103	örüng boldı erse kara saç sakal anungu busugçı ölümke tükel	Kara saç ve sakal ağarınca pusuda yatan ölüme iyice hazırlanmak lâzımdır.
1104	mungar mengzetü aydı şair bu söz eşitgil munı sen aya edgü öz	Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; ey iyi insan, sen bunu dinle.
1105	kara saç örüngi ölümdin yumuş kılur ol tirigke tiriglik küsüş	Kara saçın ağarması ölümün işaretidir; o yaşayana hayatın kıymetini arttırır.
1106	tü nimet yiding me tiriglik yiding ölüm yir sini sen usanma öküş	Çok nimete nail oldun ve hayatı tattın; unutma ki, yakında seni de ölüm yiyecektir.
	İLİG CEVABI AY TOLDIKA	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
1107	ilig aydı ay toldı ivme serin ig ol bu yazuklarka yulgı yarın	Hükümdar dedi:—Ey Ay-Toldı, acele etme, sabırlı ol; hastalık yarın günahların kefareti olacaktır.
1108	ölür erdi erse kamug iglegen kişi kalmagay erdi ruzi yigen	Bütün hasta olanlar ökelerdi, dünyada rızık yiyecek insan kalmazdı.
1109	bayat edgü kılgay bu igdin sini köngülüng çökürme seh inç yat köni	Tanrı bu hastalıktan seni kurtaracaktır; gönlünü çökertme, müsterih ol.
1110	du’a kıldı ilig kör açtı tilig şifa koldı rabdın kötürdi elig	Hükümdar duâ etti; elini kaldırarak, Tanrıdan şifâ diledi.
1111	turup çıktı andın sakınçın tügük kelip karşıka kirdi köngli tüşük	Hükümdar kaygı ve üzüntü ile kalkıp, oradan çıktı; üzgün-üzgün dönüp, saraya girdi.
1112	çıgayka üledi öküş neng tavar asıg kılgamu tip sakındı angar	Belki ona faydası olur — diye düşündü ve fakirlere sadaka olarak, çok eşya ve mal dağıttı.
1113	asıg kıldı erse ölümke kümüş kümüş kılgay erdi er özke yuluş	Ölüme karşı gümüş fayda etse idi, insan gümüşü kendisine fidye yapardı.
1114	ölümke yuluş kıldı erse kişi yulup ölmegey erdi ilci başı	insan ölüme karşı fidye verebilse idi, hükümdarlar fidye verir ve ölümden kurtulurlardı.
1115	bu ay toldmıng kör igi agrudı umınesız bolup candın elgin yudı	Ay-Toldı'nın hastalığı ağırlaştı ve ümidini keserek, canından elini yudu.
1116	ökündi ayur ay tiriglik isiz yavalıkka ıdtım isiz kork bediz	Peşiman oldu ve:— Ey hayat, ey güzellik, ne yazık ki, sizi boşuna harcadım — dedi —
1117	tiriglik keçürdüm usallık bile yigitlikni ıdtım yavalık bile	ömrümü gafletle geçirdim, gençliğimi boşu-boşuna sarf ettim.
1118	küremiş kürek erdi uş bu özüm ecel tutti iltür ne asgı sözüm	Ben hayata kaçmış bir kaçak idim; şimdi ecel beni yakaladı ve geri gönderiyor; sözün ne faydası var.
1119	ajun malı tirdi özüm suklukun kalır neng barır men bu kün yoklukun	Aç gözlülük ile dünya malını topladım; mal kalıyor, ben ise, bugün her şeyi bırakıp, yokluk içinde gidiyorum.
1120	elig til uzun kıldım erdi öküş ölüm keldi tuttı tınım kıstı uş	Çok defa başkalarına elimi ve dilimi uzattım; işte ölüm geldi, yakaladı ve nefesimi kesti.
1121	bu yanglıg ökündi öküş yıgladı ökünçi ölümke asıg kılmadı	Böylece çok nedamet getirdi ve çok ağladı; fakat peşimanlığı ölüm karşısında fayda etmedi.
1122	ne munglug turur bu apa oglanı tilek teg bulumaz tiriglik küni	Bu insan oğlu ne kadar âcizdir; ömrünü dilediği gibi geçiremez.
1123	tilek bulsa bolmaz tiriglik yigü tirig bolsa bulmaz tilek ay bügü	İnsan dileğine kavuşsa, yaşamasını bilmez; yaşasa da, dileğine kavuşamaz, ey hakîm.
1124	az edgüke tegse unıtur özin yaşıl kökte üstün yorıtur sözin	Bir ara rahata kavuşsa, kendisini unutur; emrinin mâvî göklerin üstünde hüküm sürdüğünü zanneder.
1125	agırlıkka tegse küvez kür bolur ölüm tutsa udlur ökünçün ölür	Bir az itibar kazanırsa, mağrur ve kabadayı olur; ölüm yakaladığı zaman da, süklüm-püklüm onun arkasından gider ve peşimanlık içinde ölür.
1126	yise todsa kılkı bolur bugragu kalı karnı açsa bilip yir agu	Yiyip, karnı doydu mu, deve aygırı kesilir; eğer karnı acıkırsa, bile-bile zehir yer.
1127	sakınçka sızar kör erejke irer severin bulur bulsa terkin yirer	Kederden zayıflar, rahattan usanır; sevdiğini bulur, bulunca, çabuk yerer.
1128	ökündi bu ay toldı tındı ulug ayur men yitürdüm könilik yolug	Bu Ay-Toldı da peşiman oldu, uzun müddet sustu; sonra şöyle dedi: — Ben doğru yolu kaybetmişim.
1129	nelük tirdim erdi bu altun kümüş nelük kılmadım men çıgayka ülüş	Niçin bu altın-gümüşü topladım, niçin bunları yoksullara dağıtmadım.
1130	nelük kodtum erki bu edgü işig nelük söktüm erki yazuksuz kişig	Ah, sanki niçin bu iyi işi bıraktım; sanki niçin bu günahsız insanlara kötü sözler söyledim.
1131	burun ıdgum erdi kamug edgülüg asıg kılgay erdi yarın belgülüg	Bütün iyiliklerimi önceden göndermeli idim; bunlar bana yarın muhakkak faydalı olurdu.
1132	negü asgı bar bu ökünçüm bu kün ölüm tuttı kesti bu söz birle ün	Bugün bu peşimanlığımın ne faydası var; ölüm yakaladı, sözümü ve sesimi kesti.
1133	negü tir eşitgil yiti közlüg er kişike bagırsak köni sözlüg er	Bak, keskin gözlü, doğru sözlü ve merhametli insan ne der.
1134	tözü tın tokırka ölüm bir kapug kirür bu kapugka yorıglı kamug	Bütün canlılar için ölüm bir kapıdır; yürüyenlerin hepsi bu kapıdan geçer.
1135	negü ol tiriglik negü ol ölüm kayudın kelir men kayuka yolum	Hayat nedir, ölüm nedir; nereden geliyorum, nereye gidiyorum?
1136	nelük togdum erki yana ölgeli nelük küldüm erki sıgıt körgeli	Ölecek olduktan sonra, sanki niye doğdum; ağlayacak olduktan sonra, sanki niye güldüm.
1137	ajunda ölümdin katıgrak kayu toguglı kişi öldi mundag ayu	Dünyada ölümden daha güç ne var ! — Her doğan insan böyle diyerek ölür.
1138	mungar mengzetü aydı şair sözi munıng ma’nisi uksa açlur közi	Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; bunun mânasını anlayan kimsenin gözü açılır.
1139	negü bar ajunda ölümdin katıg ölümüg sakınsa kiter ming tatıg	Dünyada ölümden daha ağır ne var; ölümü düşünürsen, bütün zevkler kaybolur, gider.
1140	ölüm bir tengiz ol uçı yok tüpi baka körse yetrü tüpi yok batıg	ölüm uçsuz-bucaksız bir denizdir; iyice dikkat edersen, dipsiz bir çukurdur.
1141	ölümni biligli usansa özün ölüm tutsa asgı bulunmaz sözün	Ölümü bilen onu bilmezlikten gelirse, ölüm yakalayınca, bunu söylemekten bir fayda çıkmaz.
1142	erejlerke avnıp usal bolguçı ölüm tutsa odlur yetilmez küçi	Dünya zevkleri ile oyalanarak, gaflet edenler, ölüm yakalayınca, uyanırlar; fakat artık ellerinden bir şey gelmez.
1143	öküş nerçke todmaz közi suk kişi ecel tutsa öknür itümez işi	Çok mal aç gözlüyü doyurmaz; ecel gelince, peşiman olur, fakat artık işini yoluna koyamaz.
1144	yayıg kutka avnıp küvenür kür er yagız yir katında yürekin yirer	Mağrur insan dönek devletle avunarak, ona güvenir; fakat kara toprak altında peşimanlıkla yüreğini parçalar.
1145	sevinçlerke avnıp öküş külgüçi sıgıtka anungu aya ölgüçi	Ey fâni insan, dâima sevinç içinde avunup-gülen kimseler ağlamalara hazır olmalıdırlar.
1146	negü tir eşitgil ukuşlug bilir bu söz işke tutsa kör asgı alır	Akıllı ve bilgili insan ne der, dinle; buna göre hareket edenler bundan istifâde ederler.
1147	yarınlık orun edgü kolsa özün isiz kılmasunı bu iki ajun	Kim âhiretini mâmur etmek isterse, her iki dünyayı harap etmesin.
1148	isiz kılmagıl sen ay kılkı tüzün bu kün edgü kılgıl kılınçın sözün	Ey yumuşak huylu insan, kötülük etme; hem hareketin, hem de sözün ile bugün iyilik et.
1149	bu ay toldı öknüp öküş yıgladı ökünçi bu yirde asıg kılmadı	Ay-Toldı peşiman olup, çok ağladı, fakat bu hâlinde peşimanlığı fayda etmedi.
1150	çıgayka üledi kör altun kümüş kadaşlarka kıldı kumaru öküş	Fakirlere altın-gümüş dağıttı; akrabalarına çok öğüt ve nasihatlerde bulundu.
1151	közin kökke tikti ayur ay idim seningde adın men idi bilmedim	Gözünü göğe dikti ve : — Ey rabbim, ben senden başka bir tanrı tanımadım — dedi —
1152	törüttüng igidting bedüttüng mini sening fazlıng erdi bilir men munı	Yarattın, yetiştirdin ve beni büyüttün; biliyorum ki, bu senin fazıl ve keremin ile oldu.
1153	sanga tapnur erdi mening bu özüm munukı ecel tuttı kesti sözüm	Ben sana bütün bu varlığım ile tapınıyordum; işte ecel geldi, sözümü kesti.
1154	kutulgu yirim yok yitürdüm bilig sening rahmeting tutsu emdi elig	Sığınacak yerim yok, artık bir şey bilmiyorum; senin rahmetin benim yardımcım olsun.
1155	otunluk bile kıldım isiz öküş tüzünlük bile sen keçür ay küsüş	Küstahlıkla bir çok kötülükler yaptım; ey aziz olan rabbim, sen beni rahmet ve şefkatin ile af ve mağfiret et.
1156	yavalıkta keçti tiriglik isiz süre id tim öd kün bu beglik isiz	Hayatım, yazık ki, beyhude geçti; vaktimi ve beylik zamanımı, yazık ki, boşuna harcadım.
1157	sözin kesti anca sakındı turup akıttı közün yaş kör oglın körüp	Sözünü kesti ve bir müddet durup, düşündü; fakat oğlunu görünce, tekrar gözünü yaş bürüdü.