XII. SÖZ BAŞI HÜKÜMDAR KÜN-TOĞDI HAKKINDA [SÖZ BAŞI KÜN TOGDI İLİG ÖZE]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
398	ukuş ötgünür kör bilig bildürür yayıg dünya kılkın sanga ukturur	Bak, akıl arzeder ve bilgi bildirir; dünyanın dönek huyunu sana anlatır.
399	bu irsel yayıg kılkı kurtga ajun kılınçı kız ol körse yaşı uzun	Bu koca-karı dünya vefasız ve dönek huyludur; edası kız gibi, bakarsan, yaşı büyüktür.
400	ara kılkı kız teg kılınçı silig sevitür sunup tutsa birmez elig	Bâzan edası kız gibidir, tavrı güzeldir, kendisini sevdirir; fakat tutmak istedin mi, elini vermez.
401	seviglini sevmez keyik teg kaçar kaçıglıka yapçur adakın kuçar	Seveni sevmez, ondan geyik gibi kaçar; kaçana yapışır, onun ayağına sarılır.
402	ara körse yügrür bezenip udu ara körmedük teg kılur yir kodu	Bir bakarsın, süslenip kuşanarak, arkandan koşar; bir bakarsın, görmezlikten gelir, önüne bakar.
403	ara körse evrer yana terk yüzin avaglar neçe tutsa birmez özin	Bir bakarsın, yine yüzünü çabucak çevirir, nazlanır; ne kadar yakalamak istersen, kendine el sürdürmez.
404	öküş beg kanttı karımaz özi telim beg keçürdi kesilmez sözi	O çok beyleri ihtiyarlattı, kendisi ihtiyarlamaz; çok beyleri göçümü, hiç susmak bilmez.
405	beg erdi ajunda bügü bilge baş bu beglik özele uzun boldı yaş	Bu dünyada bir bey vardı, hakîm ve bilgin bir baş idi; beylik içinde uzun bir ömür sürdü.
406	bu kün togdı erdi atı belgülüg ajunda çavıkmış kutı belgülüg	Bu bey Kün-Toğdı idi, adı bellidir; şöhreti dünyaya yayılmıştır, ikbâli malûmdur.
407	kılınçı köni erdi kılkı ongay lili çın bütün hem közi köngli bay	Tabiatı dürüst, tavrı munis idi; sözü doğru, gözü ve gönülü zengin idi.
408	biliglig beg erdi ukuşlug odug isizke ot erdi yagıka yodug	O bilgili, akıllı ve uyanık bir bey idi; kötü için âteş ve düşman için bir âfet idi.
409	yana kür küvez erdi kılkı köni küninge kötürdi bu kılkı anı	Aynı zamanda mehâbetli, yüreği pek ve dürüst tabiatlı idi; bu tavrı ve hareketi onu günden-güne yükseltti.
410	bu yanglıg beg erdi bu bilgi öze tirildi yorıdı kılınçın tüze	O böyle bir bey idi; işini bu bilgisi ile düzenledi; dâima böyle hareket etti ve böyle yaşadı.
411	siyaset kılur erdi himmet bile bu himmet yaraşur mürüvvet bile	Siyâset icra ederken, kendi şahsî meyillerini düşünmez idi; bu himmet insaniyet ile birlikte olursa, güzel olur.
412	mungar mengzetü keldi şair sözi okısa açılgay okıglı közi	Şâirin buna benzer bir sözü vardır; bunu kim okursa, gözü açılır.
413	kerek erke himmet mürüvvet tengi yavuz yunçıg andın yırasa öngi	Kötü ve sefillerin yanından uzaklaşıp gitmesi için, insanda himmet ile mürüvvet denk olmalıdır.
414	kişilikke himmet mürüvvet kerek kişi kadri himmet mürüvvet yangı	İnsan için himmet ve mürüvvet gerek; insanın kıymeti himmet ve mürüvvet ile ölçülür.
415	bu kün togdı ilig bu kılkı bile yarudı ajunka kün ay teg yala	Hükümdar Kün-Toğdı böylece bu tabiati ile, güneş ve ay gibi parlayarak, dünyayı aydınlattı.
416	ukuşlug kim erse okıttı anı biliglig kim erse bedütti anı	Akıllı kim varsa, onu yanına çağırttı; bilgili kim varsa, onu yükseltti.
417	yumıttı angar bek ajun ödrümi ukuşlug biliglig budun ködrümi	Dünya seçkinleri ve halk arasındaki akıllı ve bilgili kimseler onun etrafını sardılar.
418	özi itti tüzdi kör il kün işi takı ma tiler erdi ödrüm kişi	Böylece halkın işini kendisi düzenledi ve yoluna koydu; yine de etrafında seçkin insanlar ister idi ki,
419	özinge basut kılsa iş başlasa özi tınsa anca ol iş işlese	Bunlar kendisine yardım etsinler ve işini görsünler; onlar çalışsınlar ve kendisi bir az istirahat etsin.
420	mungadıp ayur bir kün oldrup özi bedük iş bu beglik işi hem sözi	Bir gün yalnızca otururken, kederli-kederli şöyle der: bu beylik işi ve emir vermek meselesi büyük iştir.
421	baş agrıg köp ol körse işi öküş öküş işni süzgen ukuşlug küsüş	Bakarsan, çok zahmetlidir ve bin bir türlü işi vardır; bütün bu işleri gören akıllı insan azizdir.
422	kılumaz özüm bu kamug il işin manga er kerek tir bilir iş başın	Memleketin her işini kendim yapamam, yanımda bu işleri yapabilecek biri bulunmalıdır.
423	kerek tir manga emdi ödrüm kişi ukuşlug biliglig kişiler başı	Bana şimdi seçkin, akıllı, bilgili ve maharetli bir adam lâzımdır.
424	bagırsak bütün çın kılınçı köni tili köngli tüz bolsa bilse munı	O bana candan bağlı, emniyetli, doğru ve dürüst yaradılışlı, içi-dışı bir ve işten anlar bir kimse olmalıdır.
425	kılu birse erdi mening işlerim körü barsa erdi içim taşlarım	Memleketin iç ve dış işlerini takip hususunda bana yardımda bulunmalıdır.
426	negü tir eşit bu sınamış kişi başında keçürmiş yetürmiş yaşı	Tecrübeli, başından çok iş geçmiş ve yaşını-başını almış insan ne der, dinle.
427	basutçı kerek erke yarıcılar ukuşlug biliglig bügü ilciler	İnsana yardım eden ve destek olan akıllı, bilgili ve hakîm idâre adamları lâzımdır.
428	basutçı kerek barça işni bilir bilip işlese er tilekke tegir	Bütün işleri bilir bir yardımcı lâzımdır; insan bilerek hareket ederse, dileğine erişir.
429	basutçı telim bolsa beg emgemez işi barça itlür törü artamaz	Yardımcı çok olursa, bey zahmet çekmez; onun her işi yoluna girer ve nizam bozulmaz.
430	basutçı kerek barça işte bilin bu beglik işinde takı köp kılın	Bil ki, her işte yardımcı gerektir; beylik işinde ise, kendine daha çok yardımcı edinmeğe bak.
431	basutçı tilep bulmadı kör ilig tegürdi özi barça işke elig	Hükümdar yardımcı aradı, fakat bulamadı ve her işi kendisi bizzat ele almak mecburiyetinde kaldı.
432	tegir boldı künde kör emgek öküş erej kolsa emgek tegir ol ülüş	O böylece her gün bir çok zahmete katlandı. Huzur arayan insan dâima zahmetle karşılaşır.
433	körü barsa yakşı ayur uş bu söz sınap sözlegüçi ıduk kutlug öz	Aziz ve mübarek bir insanın tecrübe ile söylediği şu söz, dikkat edilirse, çok yerindedir.
434	erej kolsa emgek tutaşı barır sevinç kolsa kadgu tutaşı yorır	Huzur istersen, o zahmet ile birlikte gelir; sevinç istersen, o kaygı ile birlikte bulunur.
435	neçe er bedüse baş agrıg bedür neçe baş bedüse bedük börk kedür	İnsan ne kadar büyürse, baş-ağrısı da o kadar artar; başı ne kadar büyürse, o kadar büyük börk giyer.
436	ilig köz kulak tutti ilde kamug açıldı angar barça beklig kapug	Hükümdar bütün memlekete göz-kulak kesildi; ona bütün kilitli kapılar açıldı.
437	yaragsıznı bogdi eligde urup isizig yiratti ilindin sürüp	Uygunsuz hareket eden kimseleri, ellerini bağlayıp, susturdu; kötüleri memleketinden sürerek, uzaklaştırdı.
438	bu saklık bile kör ilin başladı kutı künde arttı örü yokladı	Bak, böyle tedbir ile memleketini idare etti; saadeti günden-güne arttı ve yükseldi.
439	kamug yirde erke bu saklık kerek bu beglik işinge takı sak kerek	Her yerde insana böyle tedbir ve ihtiyat lâzımdır; beylik işinde ise, daha fazla dikkatli olmalıdır.
440	bu saklık odugluk bu il işinge tözü asgı boldı uzun yaşınga	Devlet işindeki bu tedbir ve uyanıklık, devletin uzun müddet devamı için, dâima faydalı olmuştur.
441	murdar mengzeyü keldi şa’ir tili bu şa'ir tili boldı sözke ulı	Buna benzer bir şâir sözü vardır; bu şâir sözü buna esas teşkil eder.
442	odugluk bu sakhknı ögdi eren usallık bile öldi er ming tümen	Uyanıklık ve ihtiyatı çok kimseler öğmüştür; ihmâl yüzünden yüz binlerce insan ölmüştür.
443	usal bolma saklan kamug işte sen bu saklık bile iki ajun tilen	Gâfil olma, her işte ihtiyatlı ol; her iki dünyayı bir tedbir ile dile.
444	kişi imini kör usallık kılur yagı yetse öngdün usallar ölür	Bak, kendisinden emin insan gaflete düşer; düşman saldırırsa, önce gafiller ölür.
445	negü tir eşit bu ajun tutmış er tükel saklap ötrü yagıg utmış er	Dinle, her türlü tedbiri almış ve böylece düşmanını yenmiş olan dünya hâkimi ne der.
446	ilig kolsa saklan ajunçı kişi bu saklık erür hem şeri’at işi	Ey hükümdar, memleket arzu edersen, ihtiyatlı ol; bu ihtiyat, aynı zamanda, şeriatin de emrettiği şeydir.
447	usal er teger köz usalın udır usal bolma saklan ay kılkı kadir	Gafil adam gözünü kapar ve gafletle uyur; ey sert huylu insan, gafil olma, ihtiyatlı ol.
448	ilig saklıkı kıldı ilke asıg bu asgı bile boldı ilde tatıg	Hükümdarın ihtiyatlı olması memlekete fayda getirir; bu fayda ile memlekette huzur temin edilir.
449	ilin itti tüzdi bayudı budun böri koy bile suvladı ol ödün	Böylece hükümdar memleketini düzenledi ve tanzim etti; halkı zenginleşti; o devirde kurt ile kuzu aynı yerden su içti.
450	sevigli sevincin anı ögdiler yagıları eştip boyun egdiler	Sevenler sevinçle onu öğdüler; düşmanları bunu duyarak, boyun eğdiler.
451	kayu sıgnu keldi tiledi köşik kayu keldi öpti iligke işik	Kimi gelip, ona sığındı ve ondan himaye diledi; kimi gelip, onun eşiğini öptü.
452	negü tir eşit emdi korali odug sözi kör çiçek teg tümen tü bodug	Şimdi dinle, gönülü uyanık insan ne der; bak, onun sözü, çiçek gibi, binlerce renge bürünmüştür.
453	bu beglik ulugluk idi edgü neng yorıkı köni erse ay kızgu eng	Ey yüzü sevinçle parlayan bahtiyar, insan dürüst hareket ederse, bu beylik ululuk çok iyi bir şeydir.
454	idi edgü beglik takı edgürek törü ol anı tüz yorıtgu kerek	Beylik çok iyi bir şeydir, fakat daha iyi olan kanundur ve onu doğru tatbik etmek lâzımdır.
455	ne kutlug bolur öd budunka küni begi edgü bolsa yorısa köni	Bey ne kadar doğru olur ve iyi hareket ederse, halk için o kadar mes'ûd bir devir ve hayat başlar.
456	ne kutlug kut ol erke edgü atı bu edgü atı bardı mengü kutı	iyi ad insan için ne kadar mübarek bir saadettir; onun bu iyi adı ve saadeti ebedî kaldı.
457	ne edgü bolur beg ol edgü kişi kişilik bile itse il kün işi	Halkın işini insaniyet ile tanzim ederse, o iyi insan ne kadar mes'ûd bir bey olur.
458	tözü ilke tegdi ilig edgüsi ajunka yadıldı bu çavı küsi	Hükümdarın bu iyiliği bütün memlekete sirayet etti; onun nâm ve şöhreti dünyaya yayıldı.
459	du’a arttı ilde kör edgü atı bedüdi küninge atı hem kutı	Bak, memlekette ona duâ eden çoğaldı, iyi nâm kazandı; adı ve saadeti günden güne büyüdü.
460	ajun budnı eştip anı arzulap ava yıglu keldi angar öz ulap	Dünya halkı bunu duyunca, onu arzuladı ve ona yakınlık göstererek, etrafına üşüştü ve toplandı.
461	ajunka badı kör tükel kut kurı kozı birle katlıp yorıdı böri	Bak, dünyaya tam bir saadet kuşağı bağladı; kurt ile kuzu bir arada yaşadı.