XV. AY-TOLDI HÜKÜMDARA KENDİSİNİN SAADET OLDUĞUNU SÖYLER

620    Hükümdar bir gün yalnız başına otururken, onu çağırttı; Ay-Toldı, içten sevinerek yanına girdi.
621    Ay-Toldı girip, karşısında ayakta durdu; hükümdar:—Gel, buraya otur — diye işaret etti.
622    Ay-Toldı cebinden bir top çıkarıp, yere koydu ve onu altına çekip, üzerine oturdu.
623    Hükümdar bir çok şeyler hakkında onun fikrini sordu, Ay-Toldı onlara cevap verdi ve bildiklerini söyledi.
624    Hükümdar sevindi, tekrar yüzü güldü; Ay-Toldı bunu görünce, gözünü yumdu.
625    Hükümdar bir müddet sustu ve hiç ses çıkarmadı; Ay-Toldı da gözünü yumdu ve hiç açmadı.
626    Hükümdar, bir az sonra, tekrar söze başladı; Ay-Toldı cevap verdi ve yüzünü buruşturdu.
627    Hükümdar ona her bakımdan dikkat etti; onun bilgisini, aklını ve anlayışını tam buldu.
628    Hükümdar ona sevgi ile baktı ve gönülü rahat etti, fakat Ay-Toldı hemen başını çevirdi.

HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SÖZÜ

629    Hükümdar çok hiddetlendi ve yüzünü ekşiterek, dedi : —Hey, acele ile hareket etmek insan için kötü bir şeydir.
630    Bu sefer kabahat kendimde oldu; nasıl oldu da başkasına sırrımı hemen açıverdim.
631    Dinle, bak, bilgili insan ne der; acele ile yapılan bir işin peşimanlığı yıllarca sürer.
632    Acele ile yapılan işler dâima çiğ kalır; acele ile pişirilen yemeği yiyen insan hasta olur.
633    Bütün yanlışlıkların başı aceleciliktir; bütün iyi işler dâima teenni ile yapılan işlerdir.
634    Acelecilik şurada oldu ki, seni tanımadan ve kâfi derecede denemeden, kendime yakın tuttum.
635    Hangi kul olursa-olsun, önce ona hizmet gördürmeli; ondan sonra usûlü dâiresinde ihsanda bulunmalıdır.
636    Kulu önce hizmette pişirmeli ve iyice denemeli, ondan sonra kendisini yükseltmeli ve taltif etmelidir.

AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ

637    Ay-Toldı :—Ey devletli hükümdar, acaba neye hiddet buyuruldu da böyle âteş kesildin.
638    Acaba günâhım nedir, kendim bilmiyorum; bana bunu söyle, sonra bir de benim sözümü dinle.
639    Kusurum varsa, cezalandır, kudret senindir; kusurum yok ise, bana muğber olma.
640    Akıl, bu mânayı kasdederek, böyle bir hâdise hakkında ne der, dinle.
641    Eğer hizmetkâr yanılırsa, onu çağırtmak ve neden yanılmış olduğunu sormak lâzımdır.
642    Günâhı varsa, cezalandırmak, eğer yok ise, iyilik ile onun gönlünü almak lâzımdır.

HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI

643    Hükümdar aynı şekilde hiddetle konuşmağa devam etti ve dedi: — Ey bilgisiz, ey ahmak insan !
644    Kendine bir bak, sen benim için kim idin; sana bu küstahlık nereden geliyor.
645    Bana hizmetin geçti desem, henüz bir hizmetin yok; faydan dokundu desem, henüz bir faydan da olmadı.
646    Hizmetin dokunmadığı hâlde seni taltif edip, ihsanda bulundum; sana mevki verdim, fakat sen bana tahakküme kalkıştın.
647    Otururken, altına bir top koyup, üstüne oturdun; böyle bir şeyin üzerine oturulurmu, bir düşün.
648    Ben sana söz söyledim, senin sözünü dinledim; sen gözünü yumunca, şaştım-kaldım.
649    Bunu affettim, sana tekrar hitap ettim; bu sefer de neden yüzünü çevirdin; izah edermisin ?
650    Hakimlerin şu sözünü duymadınmı:—Beye yakın olursan, kendini iyice kolla!
651    Sana baban yahut annen:— Ey oğlum, kendini efendin ile bir tutma ! — demediler mi?
652    Sana takım-başın : —Beyine karşı kafa tutma, başını gözet ! —diye emir vermedimi ?
653    Bu beyler âteştir, âteşe yaklaşma; yaklaşırsan, yanmak muhakkaktır.
654    İhmalci olma, beyler yanar âteştir; yanar âteş, ona yaklaşan için bir felâkettir.
655    Dikkat edersen, beyler gerçekten yanar âteş gibidir; kafa tutanın başını koparır ve kanını emer.
656    Sana fazla bakarsa, onun bakışından kork; eğer korkmazsan, o seni korkmağa mecbur eder.