XLI. ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ İLE MÜNAZARA ETTİĞINİ SÖYLER [ODGURMIŞ ÖGDÜLMİŞ BİRLE MÜNAZARA KILMIŞIN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
3318	yanut birdi odgurmış aydı sözüŋ eşittim sözümni eşitgil özüŋ	Odgurmış cevap verdi: — Söylediklerini dinledim, sen de benim sözlerimi dinle — dedi —
3319	yakınlık ulamış üçün bir bayat muyan birsü miŋ miŋ tümen edgü at	Gösterdiğin bu yakınlığın Tanrı ecrini ihsan etsin, iyi insanlara bahşettiği yüz binlerce sevaba sen de nail ol.
3320	takı bir sözüg ay ne erki adın anı ma maŋa sözle kodma kidin	Başka söyleyeceğin söz ne imiş, onu da bana söyleyiver.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI ODGURMIŞKA	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMUŞ'A CEVABI
3321	cevab kıldı ögdülmiş aydı bu söz sini kördi erse yaruk boldı köz	Öğdülmiş cevap verdi ve: — Bu sözüm şudur — dedi— seni görünce, özüm parladı.
3322	kişi öz tilekin yorısa yolug aŋar tegmez emgek ay bilgi ulug	insan kendi arzusu ile yol yürürse, zahmet çekmez, ey bilgisi büyük.
3323	negü tir eşitgil sınamış sözi anıŋ ma’nisi uk ay köŋli yazı	Tecrübeli insan ne der, dinle; mânasına dikkat et, ey huzura kavuşmuş insan.
3324	kayu işke arzu yorısa tilek adak ursa buldı ol arzu yülek	Hangi işe arzu ve dilek ile girişilirse, bu dilek her adımda ona bir destek olur.
3325	tilek birle maŋsa yırak yir yakın kaçan körse yüzin bulur can ilek	istekle yürüyünce, uzak yer yakın olur; arzuladığı yüzü görünce, can sahibini bulur.
3326	yana aydı ögdülmiş uş bu özüm saŋa kadgura tilde kesmez sözüm	Öğdülmiş devam etti:—işte ben dâima seni merak ediyorum, dilimden düşürmüyorum.
3327	ulus kendni kodtuŋ yakın ka kadaş kişide yıradıŋ biliş yok adaş	Köy ve şehri, yakın akraba ve kardeşleri bıraktın, insanlardan uzaklaştın; burada hiç bir tanıdık ve ahbabın yok.
3328	agir yük yüdüp bu özüŋ yalŋuzun yalıŋ aç yorır sen ne yunçıg özün	Tek başına ağır zahmetlere katlandın; aç ve çıplak yaşıyorsun, dermansız bir hâldesin.
3329	kadaş köŋli barça saŋa kadgurar körü ıdsa bulmaz köŋül yilgürer.	Senin için bütün akrabaların sızlanıyor; görmek isteyince, bulamıyor ve iştiyak içinde çırpınıyorlar.
3330	apa oglanı barça yalŋuz umaz özüŋ munda yalŋuz kalı iglemez	Hiç bir insan tek başına yapamaz; sen burada yalnızsın, hasta da olabilirsin.
3331	bu kadgu mini evde yatgurmadı sakınç kadgu birle özüm umadı	Bu düşünce ile ben evde duramadım; endişe ve kayguya karşı koyamadım.
3332	saŋa ok törütmedi teŋri tamug s aŋa aymadı bu azabıg kamug	Tanrı cehennemi yalnız senin için yaratmadı; bütün bu azapları yalnız senin için zikretmedi.
3333	negü ol nelük munça emger özüŋ maŋa belgülüg ay bileyin sözüŋ	Niçin ve neden kendine böyle eziyet ediyorsun; bana bunu açıkça söyle, ben de senin bu husustaki fikirlerini anlayayım.
	ODGURMIŞ CEVABI ÖGDÜLMİŞKE	ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3334	yanut birdi odgurmuş aydı bu söz eşittim eşitgil cevab birsü öz	Odgurmış cevap verdi:— Bu sözünü dinledim; ben de cevap vereyim, dinle— dedi —
3335	bu söz kim sen aydıŋ bagırsaklık ol kadaş belgüsi hem yaguk yaldık ol	Bu söylediğin sözler senin şefkatinden ileri geliyor; bu akrabalık nişanesi ve yakınlık alâmetidir.
3336	kadaş kadguların kadaş yimese adın yat kaçan yir kadaş bolmasa	Akrabaların kederini akrabalar paylaşır; insanın bir akrabası olmazsa, onun Istırabına yabancı kimseler nasıl ortak olabilirler.
3337	özüm ka kadaştın neçe adrılıp nelük turgay erdim bu yirke kelip	Ben de kardeş ve akrabalardan ayrılarak, buraya gelip, niçin bu kadar zaman burada kaldım.
3338	baka kördüm emdi dinim yigliki bu yirde köründi özüm yigliki	Çünki dinimin selâmetini ve kendi menfaatimi bunda gördüm.
3339	anın keldim emdi bu yirke turup bayat tapgı kılsa men yalŋuz bolup	Onun için kalkıp, buraya geldim; halvete çekilip, böylece Tanrıya ibâdetle meşgul olmak istedim.
3340	bu dünya işiŋe katılmış kişi kılumaz tapug birle ukbi işi	Bu dünya işlerine karışan kimse aynı zamanda ibâdet ve âhiret işini yerine getiremez.
3341	bu halkka tözü yapmagınça kapug törütügli rabka kılumaz tapug	İnsan bütün bu halka kapısını kapatmayınca, yaratan Tanrıya ibâdet edemez.
3342	hava nefs boyunın sıgu ked katıg özüŋ ötrü bulsa tapugda tatıg	İnsan ibâdette zevk bulabilmek için, hevesin kafasını iyice ezmelidir.
3343	negü tir eşitgil sakınuk kişi hava birle bolmaz bütün din işi	Takva sahibi insan ne der, dinle; nefsine kapılan kimse din işini tam yapamaz.
3344	hava nefs bile kör yagı ol ulug bu iki azıtur tapugçı kulug	Din hevesin ve nefsin en büyük düşmanıdır; bu ikisi ibâdet etmek isteyen kulu yolundan şaşırtır.
3345	havaka bolu birse tutgun bolur et öz arzu bulsa mini kul kılur	Nefsine kapılırsa, insan onun esiri olur; tenin arzusuna uyarsam, beni kul eder
3346	havaka basıkma ukuş birle kes et öz baş kötürse bilig birle bas	Hevesin tesirinde kalma, akıl ile karar ver; ten baş kaldırırsa, bilgi ile hâkim ol.
3347	bu yaŋlıg üçün men ulus kend kodup bu yirke sıgındım agır yük yüdüp	Böyle olduğu için, ben köy ve şehirleri bırakıp, ağır zahmetlere katlanarak, buraya sığındım.
3348	kişide öŋin boldum erse kalı kurug sözlemez men ne ‘aybet tili	İnsanlardan ayrı yaşıyorsam, buna mukabil boş söz de sarf etmiyorum ve dedi-kodu yapmıyorum.
3349	bu yalŋuz turur sen tidiŋ ay kadaş bayat yadı iş tap maŋa ay adaş	Ey kardeş, sen bana:—Yalnız yaşıyorsun—dedin; ey dostum, zikrullah benim için kâfi bir arkadaştır.
3350	yakın ka kadaştın yırak boldukum olarka todurmadım açım tokum	Yakın akraba ve kardeşlerden uzak bulunmama gelince, ne aç olduğum zaman ve ne tok olduğum zaman, onlara bir yük olmadım.
3351	budun köŋli yuvka küdezmeki sarp koŋul sınsa hasmı bayat adli tap	Halkın gönülü yufkadır, onu muhafaza etmek çok güçtür; burada gönül kınlırsa, ilâhî adaletle karşılaşılır; bu ise, kâfidir.
3352	neçe bolmasa halkka mindin asıg yime körmegeyler meniŋdin yasıg	Her ne kadar benden halka fayda yok ise de, onlar benden zarar da görmezler.
3353	asıg yas ne edgü ne isiz barı bayattın turur kör anıŋ takdiri	Fayda ve zarar, iyilik ve kötülük hep Tanrı'dan gelir; bu onun takdiridir.
3354	bu arşta kodı kör şeraka tegi tözü barça bir teg bayatka muŋı	Yukarıdaki Arş ile aşağıdaki toprak arasında bulunan her şey, aynı şekilde, Tanrıya muhtacdır.
3355	negü bar kişiler ara ay külüg asıg tut ya kor yas saŋa belgülüg	Ey namlı, insanlar arasında ne var, fayda yahut zarar ve ziyan, onu sen biliyorsun.
3356	negü asgı bar tip ayur sen tapug tapug kulluk ol kulka açtı kapug	İbâdetin ne faydası var — diye soruyorsun; ibâdet kulluktur ve kula kapıları açar.
3357	kul atı anın boldı kulka atag tapug kılsa tün kün ulanulsa tag	Kul adı bundan dolayı kula unvan oldu; o dağa çekilip, gece-gündüz ibâdet etmelidir.
3358	yaratsa yaratmasa erklig bayat tapug atı tilde atamasa at	Kula bu ad verilmemiş olsa bile, kadir Tanrı ister kabul etsin-ister etmesin, ibâdet ve zikir dilden düşmemelidir.
3359	bu yalŋuzlukumdın maŋa yası yok et öz din esenin munın buldum ok	Bu yalnızlığımın bana zararı yoktur; ten ve din sıhhatini ben burada buldum.
3360	negü tir eşıtgil bu bey t ayguçı taşı körme ma’ni baka kör içi	Şu beyti söyleyen ne der, dinle; dışına bakma, içine ve mânasına dikkat et.
3361	yorı yalŋuz işsiz ay yalŋuk uzı kıldı yalŋuz tili kör sözi	Ey insanların mahiri, tek başına ve arkadaşsız yürü; bak, papağan konuşmağı ve söz söylemeği kendi başına elde etti.
3362	tapugçı tapınsa bu yalŋuz özün negü kor kılur künke yalŋuz özi	Kul yalnız ve tek başına ibâdet ederse, bu tek bir kimseden halka nasıl zarar gelebilir.
3363	kişike katılmaknı ögdüŋ kadaş negü teg katılgu ya bolsa adaş	Ey kardeş, insanlara karışmağı öğdün; fakat insan onlara nasıl katılır ve onlar ile nasıl ahbap olur.
3364	maŋa kelmişiŋde berü men bu kün tapugdın kesildim baka kör ögün	işte bana geldiğinden beri ben bugün ibâdetten geri kaldım; bir düşünsene.
3365	tek ök bir saŋa öz katılmış üçün yası munça erse küçeme küçün	Bir tek seninle buluşmanın zararı bu kadar olursa, artık beni fazla zorlama.
3366	özüm kirse emdi kişiler ara kaçan tegge elgim tapugka köre	imdi ben insanlar arasına girersem, ibâdete ne zaman elim değer.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI ODGURMIŞKA	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3367	yanut birdi ögdülmiş aydı sözüŋ eşittim eşit sen evürme yüzüŋ	Öğdülmiş cevap verdi ve: — Sözünü dinledim, sen de beni dinle, yüzünü çevirme — dedi —
3368	sen aymış bu söz barça andag turur hakikat körü barsa tıldag turur	Söylediklerinin hepsi doğrudur; lâkin dikkat edersen, bunlar hakikatte ancak birer bahanedir.
3369	kişike tusulgu kerek bu tirig tirig tutsa atın kopursa erig	İnsan hayatında kendisini yükseltmek ve adını yaşatmak için, başkalarına faydalı olmalıdır.
3370	tiriglik nişanı ne ol belgüsi kişi körmese bir anıŋ edgüsi	İnsanlar ondan bir iyilik görmezlerse, onun yaşadığı nereden belli olur.
3371	kişi algu togsa ogul kız öküş ogulsuz tise erke körksüz söküş	İnsan evlenmeli ve bir çok çoluk-çocuk sahibi olmalıdır; "evlâtsızdır" — demek, insan için bir hakarettir.
3372	negü tir eşitgil kişi ödrümi urug kesmegüke kişi ol emi	İnsanların seçkini ne der, dinle; neslin kesilmemesinin çâresi kadındır.
3373	ogulsuz ölürde ökündi tilin aya kin keligli ogul kız kılın	Evlâtsız insan ölürken peşimanlığını ikrar etti ve:— Ey benden sonra gelen sen, çoluk-çocuk sahibi ol— dedi.
3374	kimiŋ oglı kalsa atada kidin atama anı sen tirigde adın	Öldükten sonra evlâdı kalan bir baba için "yaşamıyor" denilemez.
3375	ogulsuz kişi ölse kesti urug ajunda atı yitti ornı kurug	Evlâtsız insanın, ölünce, nesli kesilir; dünyadan adı silinir ve yeri boş kalır.
	ODGURMIŞ CEVABI ÖGDÜLMİŞKE	ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3376	yanut birdi odgurmış aydı bu çın munıŋda açhnsıg yime bar adın	Odgurmış cevap verdi ve: —Doğru, fakat bunun başka türlü bir şekli de var — dedi —
3377	kalı edgü bolsa ogul kız silig anı teg bolur kim yorıttıŋ tilig	Eğer çoluk-çocuk iyi ve hayırlı olursa, bu iş senin dediğin gibi olur.
3378	kalı bolsa isiz ulıtgay sini özüŋ ölse terkin unıtgay sini	Eğer evlât hayırsız çıkarsa, hayatta seni inletir; ölünce de, seni çabucak unutur.
3379	isiz kılga atıŋ öze kargışın sini sökge yat baz uluglar başın	Senin adını kötüler ve üstelik, büyükler başta olmak üzere, bütün yat-yabancı bed-duâ ederek, sana söğer.
3380	ogul kız yagı ol yagı ne kerek yagışız tiriglik takı edgürek	Çoluk-çocuk insana düşmandır, düşman neyine gerek; düşmansız hayat sürmek daha iyidir.
3381	yagıdın negü teg yarukluk bolur yagı atı yaska tanukluk birür	Düşmandan nasıl rahatlık umarsın; düşmanın atı bile senin aleyhine şahitlik eder.
3382	ne edgü bilig birdi bilgi koyug ogul kız atı erke kitmez oyug	Bilgisi derin olan insan ne iyi bilgi vermiştir; oğul-kızın adı, insan için, giderilemeyen bir gölgedir.
3383	muŋar meŋzer emdi biliglig sözi köni sözlemiş körse köŋli yazı	Bilgilinin buna benzer bir sözü vardır; dikkat edersen, temiz kalpli insan doğru söylemiştir.
3384	özüŋ sızgurur sen ogul kız tiyü bu emgek biligli ogul kız kayu	Sen oğul-kız diye, kendini üzersin; bu zahmeti takdir eden oğul-kız nerede.
3385	tirer sen haramıg barır sen kalır sen ınçık yiyü bar ol arzu yiyü	Haram toplarsın; gidersen, kalır; sen inleye inleye git, safâsını o sürsün.
3386	kime mindi sakın kişi alguçı tensiz utra kirdi kime mingüçi	Evlenen kimseyi bir gemiye binmiş farz et, gemiye binen kimse denize açılır.
3387	ogul kız törüse kimesi sınur kime sınsa suvda tirig kim kalur	Oğul-kız dünyaya gelirse, gemisi parçalanır; gemi parçalanınca, su içinde kim diri kalır.
3388	ogul kız atasın suyurkagu ol ogul kız atası y im i agu ol	Oğul-kız sahibi insanın kusuruna bakmamak; evlât sahibinin yediği zehirdir.
3389	ogul kız isizi atada kidin atamaz atasın anasın adın	Evlâtların hayırsızı ölen anne ve babasını, bir kerre olsun, anmaz.
3390	bu yaŋlıg ‘iyaldın kaçar bar vefa kılıkı yavuz ol kılınçı cefa	Böyle çocuktan hiç vefa umulur mu; onun tabiatı kötü ve işi gücü cefâdır.
3391	ogul kız atası tü emgek körer bela mihnet erse yandan teg yüder	Oğul-kız babası her türlü zahmete katlanır; belâ ve mihnetleri de fil gibi yüklenir.
3392	adaş koldaş erdeş tutungu tidiŋ bu edgü idi ters yüki yüdmekiŋ	Dost, ahbap ve arkadaş edinmeli—dedin; bu iyi, fakat bunların yükünü yüklenmek çok zordur.
3393	yime yakşı aymış bügü bilgi yarp kişi köŋli yuvka küdezmeki sarp	Parlak bilgili hakîm yine çok güzel söylemiş; insanın gönülü yufka ve muhafazası güçtür.
3394	sırınçga sakışı turur bu köŋül idi ked küdez sınmasu ay ogul	Gönül sırça gibidir; ey oğul, onu çok iyi muhafaza et, kırılmasın.
3395	köŋül oglagu ol sınagı muŋar isigke erir terk sogukka toŋar	Gönül nazlıdır, bu tecrübe edilmiştir; şöyle ki, sıcakta erir, soğukta donar.
3396	adaş köŋli sınsa bolur kır yagı yagı kayda bolsa bolur miŋ çogı	Dostun gönülü kırılırsa, o içinden sana düşman olur; düşmanın bulunduğu yerde huzur ve sükûn kalmaz.
3397	yagıdın tiriglik tatıgsız bolur yagı kayda erse yaragsız bolur	Düşman yüzünden hayat tatsızlaşır; nerede olursa-olsun, düşman zararlıdır.
3398	neçe me kiçig erse düşman saŋa anı sen ulug tut ay ersig toŋa	Düşman senin için ne kadar küçük olursa-olsun, sen onu büyük kabul et, ey merd ve cesur insan.
3399	çıbun boldı düşman yaŋanka bedük ısırsa yaŋansg suçıtur ked ök	Sinek fil için büyük bir düşmandır; fili ısırdığı zaman, onu zıp zıp zıplatır.
3400	negü tir eşitgil yagılıg kişi yagı birle urşu tükemiş yaşı	Dinle, düşmanı olan ve ömrünü düşman ile çarpışarak geçiren insan ne der.
3401	kiçig düşmanım tip usanma özün nelük korkayın tip küvenme sözün	Düşmanım küçüktür — diye, sen ihmalkâr davranma; — niçin korkayım — diyerek, öğünme.
3402	yagıŋ boldı erse usal bolmagıl yagıka yagı bol tüzünke tüzün	Düşmanın varsa, onu ihmâl etme; düşmana karşı düşmanca hareket et; iyi huylu insana karşı da halîm selîm ol.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI ODGURMIŞKA	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3403	yanut birdi ögdülmiş açtı tilin ayur söz eşitgil köŋülke alın	Ögdilmiş cevap verdi, söze başladı: — Sözümü dinle ve kalbine yerleştir — dedi —
3404	törütti bayat bu ajunug bilip yigü içgü ıdtı halaldin kılıp	Tanrı bu dünyayı bilerek yarattı; helâlinden yiyecek ve içecek gönderdi.
3405	katılsa karılsa tutup edgü iş işi edgü bolsa kılur edgü iş	iyi arkadaş edinerek, onlarla düşüp-kalkmalı; insanın arkadaşı iyi olursa, kendisi de iyi olur.
3406	kişi asgı bolsa kişike katıl kişike tusulmak kişi asgı bil	Başkalarına faydalı olabileceğin yerde insanlara karış; bil ki, insanlara faydalı olmak insanın kendi menfaatidir.
3407	bu yalŋuz yorıglı kişi kıvçakı kişike tusulmaz bolur ay akı	Ey cömert, bu tek başına yaşayan yabanî adamın başkalarına faydası dokunmaz.
3408	kişike tusulmaz kişi ol ölüg tusulgıl ölüg bolma ersig külüg	Başkalarına faydası dokunmayan insan ölü gibidir; faydalı ol, ölü olma; ey mert yiğit.
3409	telim bolsa erke adaş koldaşı yadıldı atı ilke itti işi	Bir kimsenin arkadaş ve ahbabı ne kadar çok olursa, onun adı o nisbette memlekete yayılır ve işi yoluna girer.
3410	bu dünya içinde bulur bu tilek kalı ukbi kolsa bu ol hem yülek	O bu dünyada dileğine kavuşur; eğer âhiret saadeti isterse, onu da bununla temin eder.
3411	sakmç kadgu bolsa yuluglar özüg sevinç bolsa sevnür yarutur közüg	Kara gününde bu dostlar onun uğrunda hayatlarını feda ederler, sevinçli gününde de sevinçten gözleri parlar.
3412	yadar erdemin barça halkka ayur münin körse kizler til açmaz tuyur	Onun faziletini her kese söyler ve yayarlar; kusurunu görünce de, ağızlarını açmazlar, gizlerler.
3413	yagı ol erig yatsa odgurguçı münin erdemin ilke bildürgüçi	insanı gaflet uykusundan uyandıran düşmandır ve yine düşmandır ki, onun kusûr ve faziletlerini memlekete ilân eder.
3414	yagı bolmagınça er ersigliki kaçan belgürer ilde atı köki	Düşmanı olmazsa, insanın mertliği, adı ve aslı ne zaman belli olur.
3415	öküş bolsa emdi bu erdem kimiŋ öküş boldı teŋsiz yagısı anıŋ	Kimin fazileti çok olursa, onun dengi olmayan düşmanı da o kadar çok olur.
3416	kimiŋ erdemi bolsa aslı agı yetiz il kişisi ol erke yagı	Kim faziletli ve asîl nesepli olursa, memleketin her tarafında bir çok kimseler ona düşman olurlar.
3417	ked erke bolur kör yagı belgülüg yavuzka yagı yok yavuz er ölüg	iyi insanın düşmanı belli olur; kötünün düşmanı yoktur; kötü adam zâten ölüdür.
3418	kayu erke düşman yumıtsa kalın ol er erdemi erde artuk bilin	Hangi insanın etrafına bir düşman kalabalığı toplanmış ise, bil ki, o insanın fazileti diğerlerinden fazladır.
3419	yagı birle tegşip er atı bedür yagışız kişi atı kopmaz yatur	Düşman ile çarpışa çarpışa insanın adı büyür; düşmansız kimsenin adı yükselmez, yerde kalır.
3420	negü tir eşitgil kör erdemlig er bu erdem bile er tilek arzu yir	Faziletli insan ne der, dinle; bu fazilet ile insan dilek ve arzusuna nâil olur.
3421	negü er bolur kör miŋ er düşmanı miŋer sözlemese küniŋe anı	Bin tane düşmanı olup da, hakkında her gün bin defa konuşulmayan insana insan denilir mi.
3422	börimü bolur körgil itte kayar udula işitse miŋ itler üni	Bak, arkasından binlerce köpeğin sesini duyunca, kaçana kurt mu denir.
3423	kişig soŋdamaz men tidirtg yalŋuzun kurug sözlemez men tidiŋ til sözün	Yalnız olunca, insanları çekiştirmem; dilimi lüzumsuz ve boş lâflar ile günaha sokmam — dedin.
3424	kimi sözlegey sen kişi bolmasa kişiler arala özüŋ turmasa	Ortada kimse yoksa ve kendin insanlar arasında oturmuyorsan, kimin hakkında konuşacaksın.
3425	er ol er turur kör kişiler ara yorıp til küdezse bu bulsa töre	Bak, yiğit o kimsedir ki, insanlar arasında gezer, fakat dilini muhafaza eder ve böylece baş-köşeye geçer.
3426	irig sözke yumşak yanut kılsa öz açıg sözleseler süçig tutsa söz	Kaba söze yumuşak cevap vermeli ve acı sözlere de tatlı sözle mukabele etmelidir.
3427	kişi yüki yüdse yüdürmese yük cefa kılsalar bu vefa kılsa şük	Başkalarının yükünü yüklenmeli, fakat onlara yük yüklememeli; cefâ edenlere karşı, ses çıkarmadan, vefa göstermelidir.
3428	köŋülde kiterse kör öç keklerin tilinde yorıtsa köŋülde barın	Öç ve kibiri gönülden atmalı, gönlünde ne varsa, dilinde de o olmalıdır.
3429	negü tir eşitgil kişi edgüsi bu edgü bile yadmış atı küsi	İyilik ile nâm ve şöhret kazanmış olan, insanların iyisi ne der; dinle.
3430	irig sözlemegil kişike tilin irig sözke agrır köŋül kiç yılın	İnsanlara karşı kaba söz söyleme; kaba sözün acısını gönül uzun yıllar çeker.
3431	sini kim söker erse öggil anı otun ol bolur sen tüzünler sanı	Sana kim söğerse, sen onu eğmelisin; böyle olursa, o küstahlardan sayılır, sen de asillerden sayılırsın.
3432	cefa kılguçıka kılu tur vefa vefa er kılur ol isizler cefa	Cefâ edene karşı vefa göstermekte devam et; yiğit olan vefa gösterir; kötüler ise, cefâ ederler.
3433	kesilse seniŋdin yakın ka kadaş yakınlık ula sen aŋa ay adaş	Yakınların, akraba ve kardeşlerin senden uzaklaşsalar bile, ey arkadaş, sen onlara karşı dâima yakınlık göster.
3434	saŋa küç kılur erse küçkey kalı keçürgil anı sen bu ol din yolı	Eğer zâlim sana zulüm ederse, sen onu affet, din yolu budur.
3435	yazuk kılsa kul küŋ keçür ol yazuk bu yazuk keçünniş muyan kıl azuk	Kul ve câriye suç işlerlerse, sen onların suçunu bağışla; bu suç bağışlama sevabını, âhiret için, kendine azık et.
3436	bu ol erlik anın eren yük yüdüp yorır sabrı birle ölümüg küdüp	Yiğitlik budur; bunun için er olanlar zahmete katlanıp, sabırla ölümü bekleyerek dolaşırlar.
3437	bu kün sen bir evke kirip yalŋuzun ne edgü bulur sen ay kılkı tüzün	Bugün sen tek başına bir eve kapanmakta ne gibi bir fayda umuyorsun, ey yumuşak huylu.
3438	erej arzu nimet közün körmediŋ kümüş gçvher altun bakır bulmadıŋ	Huzur, arzu ve nimeti gözünle görmedin; gümüş, mücevher, altın ve bakıra da hiç sahip olmadın.
3439	saray karşı yir suv sini birle yok at üstem kız oglan kanı birle yok	Senin sarayın, köşkün, yerin ve yurdun yok; at, koşum, çoluk-çocuk hani; bunlardan hiç biri sende yok.
3440	kişiler öze yok saŋa erk elig özüŋ yıgsa sen bolsa atıŋ silig	İnsanlar üzerinde de senin hiç bir kuvvet ve hâkimiyetin yok ki, onu kötüye kullanmayasın ve temiz nâm kazanasın.
3441	kayu neŋ bulup kodtuŋ emdi anı kayu tilve zahid atadı sini	Ne buldun ki, sonra ondan vaz geçtin; hangi mecnûn sana zâhid adını taktı.
3442	öküşüg kodup er azıg taplasa bu er ötrü zahid bolur kur basa	Erkek olan, çoğu elde edebildiği hâlde, az ile iktifa eder; böyle bir insan zâhidlik mertebesine erişir.
3443	tilep bulmasa barça zahid bolur sabırda adın hile bulmaz turur	Yoksa, aradığını bulamayan her kes zâhid olur; sabırdan başka bir çâre bulamadığından, elindeki ile yetinir.
3444	er ol er bolur kör miŋ arzu bulup aŋar yüz evürse eren teg bolup	Erkek o kimsedir ki, bin arzusunu bulur ve ondan mertçe yüz çevirir.
3445	yitürse içürse çıgayka ülep bayatka tapug kılsa köŋlin ulap	Yedirir, içirir ve malını fakirlere dağıtarak, Tanrıya can ve gönülden ibâdet eder.
3446	kelir bolsa dünya köŋül bamasa barır erse agrıp kaşın tügmese	Gelen dünya nimetlerine gönül bağlamaz; elinden gidenlere de içi sızlayıp, yüzü buruşmaz.
3447	kalı üstese elgi arzu öze özini tutunsa köŋül til tüze	Arzusunu elde etmek için kuvvet bulduğu hâlde, kendisini tutar, gönülüne ve diline hâkim olur.
3448	bu sözke yakar körse ma’ni bu söz eşit işke tutgıl aya kılkı tüz	Dikkat edersen, şu sözün mânası buna uyar; dinle ve ona göre hareket et, ey yumuşak huylu.
3449	erende eri ol kamug neŋke erk bulup kılgu yirde özin tutsa berk	Erlerin eri odur ki, her şeye muktedir olur; fakat yapmağa gelince, nefsine karşı mukavemet eder.
3450	takı erde yigrek eren ol turur miŋ arzu bulup bu özin tıdsa terk	Yine bu erden daha iyi erkek odur ki, bir arzusuna nail olduğu hâlde, kendisine derhal hâkim olur.
	ODGURMIŞ CEVABI ÖGDÜLMİŞKE	ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3451	yanut birdi odgurmış aydı çın ay negü ol tilekiŋ aya körki ay	Odgurmış cevap verdi:—Doğru söyle, arzun nedir, ey ay gibi güzel yüzlüm — dedi —
3452	negü sözlese men sözümni yirip cevabın kılur sen özümni serip	Ben ne söylersem, reddediyorsun; sözümü beğenmeyip, itirazda bulunuyorsun.
3453	i açuklug maŋa ay tilekiŋ ne ol negü kolgu erse aça sözle kol	Bana açık söyle, dileğin nedir; ne istiyorsan, açıkça söyle ve iste.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI ODGURMIŞKA	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3454	yanut birdi ögdülmiş aydı özüm tilek birle keldi açayın sözüm	Öğdülmiş cevap verdi: — Ben buraya bir maksatla geldim, dileğimi arz edeyim — dedi —
3455	bu kün togdı ilig eşitti sini öziŋe kereklep kör ıdtı mini	Hükümdar Kün-Toğdı seni haber aldı; sana ihtiyacı olduğu için, beni gönderdi.
3456	katıg arzuladı sini körgüke mini sözçi ıdtı okıp iltgüke	Seni görmeği çok arzu etti; seni çağırıp götürmek İçin, dâvetçi olarak, beni yolladı.
3457	neçe me agir kelse bargu kerek iligke tegip bir körüngü kerek	Ne kadar ağır gelse bile, senin oraya kadar gidip, hükümdara bir görünmen gerekir.
3458	ilig ms idi edgü sultan turur budunka bagırsak sevüg can turur	Hükümdar çok iyi bir padişahtır; çok merhametli, halkın candan sevdiği bir insandır.
3459	kim ilig yüzin körse kutlug bolur ikigün ajunda tükel kut bulur	Hükümdarın yüzünü gören her kes kutlu olur; her iki dünyada tam saadete kavuşur.
3460	negü tir eşitgil bu il kend begi ajun başlap ilke yetilmiş ögi	Devleti idare eden, memleket işlerinde dirayet sahibi olan memleket beyi ne der, dinle.
3461	törülüg köni beg kut ol belgülüg kutı birle tegrür tözüke ülüg	Kanunlara riâyet eden, doğru bey, gerçekten, bir saadettir; onun saadetinden her kes kendisine hisse alır.
3462	kayuda çavıksa köni beg atı aŋar bargu andın bulur er kutı	Nerede adaleti ile şöhret bulan bir bey bulunursa, oraya gitmeli; insan onda saadetini bulur.
3463	bu kök tirgüki ol könilik törü törü artasa kök turumaz örü	Adalete istinat eden kanun — bu göğün direğidir; kanun bozulursa, gök yerinde duramaz.
3464	törülüg bu begler yok erse tirig bayat buzgay erdi yiti kat yirig	Bu kanun koyan beyler hayatta bulunmasalardı, Tanrı yedi kat yerin nizâmını bozmuş olurdu.
3465	köni beg yüzi körse kutlug bolur muyànka tegir hem yazukı yulur	Adil beyin yüzünü gören kutlu olur; sevaba girer ve günahtan kurtulur.
3466	bilir sen bu kün men kişi boldukum sebeb ilig erdi yülekim tokum	Bilirsin, bugün benim adam olmama sebep hükümdardır; o bana destek olmuştur.
3467	bayat birdi erdi ukuş ög bilig tözü edgülükke tegürdüm elig	Tanrı bana anlayış, akıl ve bilgi verdi ve ben bundan dolayı her türlü iyiliği yapmağa muvaffak oldum.
3468	bayat birdi tevfik kamug edgüke budun asgıŋa hem yüki yüdgüke	Halka faydalı olmak ve onun yükünü yüklenmek hususunda her türlü iyilik için Tanrı bana tevfik ihsan etti.
3469	sini me tiler emdi ilig bu kün elig bir kılıp yazsa beglik tügün	El-ele verip, beylik düğümünü çözmek için, hükümdar bugün seni de istiyor.
3470	okıtçı mini ıdtı emdi saŋa mini yalŋuz ıdma ay ersig toŋa	Şimdi sana dâvetçi olarak beni gönderdi; ey mert yiğit, ben yalnız dönmeyeyim.
3471	bitig ıdtı ilig öz elgin bitip negü sözledi erse körgil okıp	Hükümdar kendi eli ile yazıp, sana bir mektup da gönderdi; ne demiş ise, kendin bak, oku.
3472	çıkardı bitig birdi elgin sunup bitig aldı odgurmış açtı tunup	Çıkarıp, mektubu sundu; Odgurmış aldı ve bir az düşünceli, mektubu açtı.
	ODGURMIŞ SU’ALİ ÖGDÜLMlŞKE	ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
3473	okıdı bitig kiç sakındı uzun ayur ked bilig birmiş ilig sözün	Mektubu okudu, uzun-uzun düşündü ve: — Hükümdar çok manalı sözler yazmış —dedi —
3474	okımış ilig emdi kelgil tiyü kamug edgülükni atamış sayu	İmdi hükümdar— "Gel!" — diye davet etmiş, her türlü iyilikleri teker teker sayıp dökmüş.
3474	bedük iş turur kör bü işler maŋa neteg kılgu aygıl kiŋeş bir muŋa	Bunlar benim için çok büyük bir iştir; söyle, bana bir akıl öğret, ne yapmalı?
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI ODGURM1ŞKA	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3476	yanut birdi ögdülmiş aydı ilig sini sözleyü şük kurıtmaz tilig	Öğdülmiş cevap verdi: — Hükümdar dâima senden bahseder, bir ân bile seni dilinden düşürmez — dedi —
3477	tili teprese sözde atıŋ çıkar sini körgüke ol köz açtı bakar	Konuşmağa başlar-başlamaz, ağzından adın çıkar; o seni dört gözle beklemektedir.
3478	kimi sevse ermiş köŋül arzulap tilin sözde atı yorır söz ulap	Gönül arzulayarak, kimi severse, her sözde onun adı dilinden düşmezmiş.
3479	sevitmiş negü tir bu beytig okı sevüglüg yüzi ol koŋül toklukı	Şu beyti oku, kendisini sevdirmiş insan ne der; gönlü doyuran, sevgilinin yüzüdür.
3480	koŋül kimni sevse körür közde ol közün kanca baksa uçar yüzde ol	Gönül kimi severse, göz dâima onu görür; göz nereye bakarsa, orada o uçar.
3481	köŋülde negü erse arzu tilek agız açsa barça tilin sözde ol	Gönülde arzu ve dilek ne ise, insan söze başlayınca, dâima ondan bahseder.
	ODGURMIŞ CEVABI ÖGDÜLMlŞKE	ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3482	yanut birdi odgurmış aydı maŋa kiŋeş bir yaragı ne ol ay toŋa	Odgurmış cevap verdi: — Ey yiğit, bana tavsiyede bulun, ne yapmalıyım — dedi —
3483	bagırsak kadaşım sen ök sen yakın kiŋeş bir ötegil kadaşlık hakın	Sevgili kardeşim, bana yakın ol=>n sensin; bir fikir ver, kardeşlik hakkını yerine getir.
3484	seniŋdin kolur men bu işke kiŋeş bilig birle sen bu kiŋeşke teŋeş	Bu işte senin bilgin ile mütenâsip bir tavsiyede bulunmanı istiyorum.
3485	kadaş sen tilese yime tut adaş adaşlı kadaşlı ikigün tudaş	Sen bir kardeşsin, istersen arkadaş olarak da kabul et, kardeş ve arkadaş arasında fark yoktur.
3486	bagırsak sen ök sen bu kün çın maŋa negü kılgu aygıl büter men saŋa	Bugün bana gerçekten bağlı olan sensin; ne yapmalı, söyle; sana güveniyorum.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI ODGURMIŞKA	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3487	yanut birdi ögdülmiş aydı bu söz ayıtma maŋa sen aya kutlug öz	Ögdülmiş cevap verdi ve: —-Ey mübarek insan, bunu sen bana sorma — dedi —
3488	mini ıdtı ilig okıtçı saŋa negü teg kiŋeşür sen emdi maŋa	Hükümdar beni sana dâvetçi olarak gönderdi; sen şimdi benim ile nasıl istişarede bulunursun.
3489	baralım timekte adın yok sözüm neteg ayga barma tiyü bu özüm	Gidelim—demekten başka, benim bir sözüm yoktur; ben sana nasıl "gitme" diyebilirim.
3490	sini birle bolsa kör asgı öküş öz asgın tilerke kiŋeşmez ukuş	Seninle birlikte bulunmak benim için çok faydalıdır; kendi faydasını isteyen kimse ile akıllı insan istişare etmez.
3491	negü tir eşitgil biliglig çigil biligsiz eşitgil boyun bir egil	Bilgili çiğil ne der, dinle; ey bilgisiz, dinle ve buna boyun eğ.
3492	öz asgı tilerke kiŋeşmegü söz saŋa asgı bolmaz aya kutlug öz	Kendi istifâdesi bahis mevzuu olan bir kimse ile istişarede bulunmamalı; ey mübarek insan, bundan sana fayda gelmez.
3493	kiŋeş ol kişike kiŋeş ay kadaş ol er kolmaz erse öz asgın adaş	Ey arkadaş, istişare ederken, kendi faydasını düşünmeyen kimse ile istişare et.
3494	öz asgın tilegli öz ülgı üçün yaraglıgnı tenisiz turur tir küçün	Kendi faydasını düşünen kimse, menfaati için, münâsip olanın dahi uygun olmadığını söyler.
3495	neçe iş kişike kiŋeşgü kerek köŋül taplamış işni kılgu kerek	Bâzı işler vardır ki, insanlar ile istişare etmek lâzımdır; fakat neticede insan yine gönlünün münâsip gördüğü işi yapmalıdır.
3496	özüŋke bagırsak seniŋ öz özüŋ kişike inanma kesildi sözüŋ	Seni en çok düşünen yine bizzat kendinsin, insanlara güvenme; işte o kadar.
3497	sen ök bil negü kılgu erse kiŋeş tileme meniŋdin bu işke kiŋeş	Ne yapmak lazımsa, bunu kendin bilmelisin; istişare et, fakat benden bu iş için fikir sorma.
3498	sini algalı keldim andın turup kiŋeş bu yorı bargıl emdi kopup	Oradan kalkıp, buraya seni götürmek için geldim; tavsiyem şu: yürü, buradan kalkıp, oraya gidelim.
3499	kişiler arakı muyan ed gülük bu yirde bulunmaz munu belgülük	İnsanlar arasına karıştığın zaman elde edeceğin sevap ve iyilik burada bulunmaz, bu şüphesizdir.
3500	ulus kend içindeki edgü nece saŋa sözledim emdi adra seçe	Kasaba ve şehir içindeki çeşitli iyilikleri şimdi sana teker-teker ve açık olarak söyledim.
3501	bilir sen bu sözler köni sözledim saŋa edgü koldum bilir bir idim	Bunları doğru söylediğimi takdir edersin; Tanrı bilir ki, senin iyiliğini istedim.
3502	kişidin kaçar sen ne kıldı kişi kişike katıl it kişiler işi	İnsanlardan kaçıyorsun, onlar sana ne yaptı; insanlara karış ve onlar gibi yaşa.
3503	müsülman işin it muŋıŋa yara bayat birge uçmak kör ornuŋ töre	Müslümanların işini gör, ihtiyaçlarına yardım et; Tanrı sana cennet verir, yerin baş-köşe olur.
3504	köŋül til köni tut kılınçıŋ bütün kayuda tilese tirilgil kutun	Gönlünde ve dileğinde hulûs sahibi ol, hareketin dürüst olsun; nerede istersen, orada saadet içinde ömür sür.
3505	kişisiz tirilme kişiler ara kişi ‘aybı körme özüŋni köre	insanlardan uzaklaşıp, yalnız yaşama; başkasının kusurunu görme, kendine bak.
3506	muŋar meŋzer emdi bu beyt ay bügü okıgu munı ötrü işke bagu	Ey hakîm, şu beyit imdi buna benzer; bunu okumalı ve ona göre hareket etmelidir.
3507	kayuda tilese yorı edgü bol tüpi aslı kolma özüŋ edgü kol	Nereye gidersen git, yalnız iyi ol; soya ve asalete bakma, kendinde iyilik ara.
3508	kişi edgüsi kör unıtmaz özin kayuda yorısa tiler edgü yol	İnsanların iyisi gaflete düşmez; nereye giderse, orada doğru yolu arar.
3509	er edgü kerek tutsa edgü kılınç kayuda tilese bulur miŋ sevinç	İnsan iyi olmalı; iyi hareket eden kimse her yerde bin türlü sevinç bulur.
3510	bu edgü kamug yirde edgü bolur ol edgü yanutı hem edgü bulur	İyilik her yerde iyidir; insan iyiliğe karşı her yerde iyilik bulur.
3511	sen edgü kılınç tut isiz bolmagıl kayuda tilese yorı korkmagıl	Sen iyilik yap, kötü olma; böylelikle nerede istersen, orada korkmadan dolaşabilirsin.