XXIII. AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDAR KÜN-TOĞDI'YA VASİYET-NÂME YAZDIĞINI SÖYLER [AY TOLDI KÜN TOGDI İLİGKE KUMARU BİTİG BİTİMİSİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
1342	bitigü bile koldı kagıd tetig bayat atı birle bitidi bitig	Bu zeki insan kağıt-kalem istedi; Tanrı adı ile başlayarak, bir yazı yazdı.
1343	bayat atı birle sözüg başladı törütgen igidgen keçürgen idi	Sözüne Tanrı adı ile başladı:—Yaratan, yetiştiren ve göçüren Tanrı — dedi —
1344	törütti tümen miŋ bu sansız tirig tirilgü birür kodmaz açın birig	Bu yüz binlerce, sayısız mahlûku o yarattı; hepsine rızık verir ve hiç birini aç bırakmaz.
1345	yorıtur kamugka tilemiş tilek kerek bolmaz anda kör arka yülek	O her şeye ve herkese hükmünü geçirir; hiç bir desteğe ve yardımcıya muhtaç değildir.
1346	tilese törütür bolur kolmışı tilep boldı barça anıŋ kılmışı	Dilerse, yaratır ve her istediği olur; yaptıkları hep onun isteği ile vücûda gelmiştir.
1347	ölümke törütti bu sansız konum tirig barça ölgü aŋar yok ölüm	Bu sayısız mahlûkları ölüm için yarattı; diri olan her şey ölecektir; yalnız kendisi için ölüm yoktur.
1348	sevüg savçıka miŋ meniŋdin selam tegürsün bayatım kesüksüz ulam	Tanrı benden sevgili Peygambere, devamlı olarak, binlerce selâm eriştirsin.
1349	tözü işleriŋe yime ök adın tegürsün selamım idim kesmedin	Diğer bütün ashabına da rabbim sonsuz selâmlarımı ulaştırsın.
1350	uzun kiç yaşagıl ay ilig kutı öküş il aşagıl bu beglik atı	Ey devletli hükümdar, çok uzun yaşa; bu saltanat ile çok illere hüküm et.
1351	atım erdi ay toldı kılkım tolu irildi toluluk tüker öz ölü	Adım Ay-Toldı, tavır ve hareketim dolun ay şeklinde idi; bu dolunluk eksildi, varlığım ölümle bitiyor.
1352	ölüm tutgakı keldi tuttı katıg kutulgu yirim yok kiterdi tatıg	ölüm meleği geldi ve beni sımsıkı bağladı; kurtulacak yerim yok, hayatın tadı kalmadı.
1353	mini edgü tuttuŋ açındıŋ öküş saŋa tapnumadm barır bu öz uş	Bana iyilik ettin ve çok ihsanda bulundun; ben ise, sana karşı vazifemi ifâ edemeden gidiyorum.
1354	bu edgü yanutı kumanı bitig bitip kodtum emdi saŋa ay tetig	Bu iyiliğin karşılığı olarak, ey zeki insan, şimdi sana vasiyetname yazıp bırakıyorum.
1355	bu dünya işirtge iş erdim bile işiŋni yorıttım könilik bile	Senin bu dünya işlerinde ben sana arkadaş idim; işlerini doğrulukla yerine getirmeğe çalıştım.
1356	munu emdi artuk bagırsaklıkın bitip kodtum öt sav kumanı okın	işte şimdi, büyük bir bağlılıkla, sana vasiyetim olan öğütlerimi yazıp bıraktım, oku.
1357	negü tir eşitgil bagırsak kişi bagırsaklık ol kör kişilik başı	içten bağlı olan samimî insan ne der, dinle; insanlığın başı bu samimiyettir.
1358	bagırsak kişiniŋ sözi tut savı bu söz sav saŋa bolga devlet avı	Samimî insanın sözünü ve öğüdünü tut; bu söz ve öğüt sana bir devlet ağı olsun.
1359	bagırsak kişi ol kişide çını bagırsak sözi tut bedütgey sini	insanların hakikîsi sadakatli insandır; sadakatli insanın sözünü tut, o seni büyütür.
1360	ay ilig munu men bagırsak saŋa sözüm işke tutgıl ay ersig toŋa	Ey hükümdar, işte ben sana sadâkatle bağlı insanım; sözüme göre hareket et, ey merd insan.
1361	ölüm utru keldi ökündi özüm asıg kılmadı bu ökünçüm sözüm	Ölüm karşıma çıktı, ben peşiman oldum; fakat bu sözlerim ve peşimanlığım bir fayda vermedi.
1362	kerek boldı emdi bu kılmış tapug ökünç boldı kılmış isizlik kamug	Şimdi bana edâ edilmiş ibâdetler lâzım oldu; yapılmış kötülüklerin hepsi ancak peşimanlık getirir.
1363	yatu kaldı tirmiş bu altun kümüş maŋa tegdi sakış anıŋdın ülüş	Toplanmış olan altın-gümüşüm olduğu gibi kaldı; onlardan benim hisseme ancak hesap vermek düştü.
1364	ulır men ökünüp asıg yok ökünç idim rahmetinde adın yok umunç	Peşimanlık içinde feryâd ediyorum, fakat peşimanlık fayda vermiyor; rabbin rahmetinden başka bir ümidim kalmadı.
1365	bu kün men barır men munu erksizin yarın sen kelir sen udu şeksizin	İşte bugün ben, elimde olmadan, ölüp gidiyorum; yarın sen de, şüphesiz, arkamdan geleceksin.
1366	ölüm tutmaz erken odun ay ilig işiŋni itiŋil yetürgil bilig	Ey hükümdar, ölüm henüz yaklaşmadan, uyan; bilgini kullan, işini tanzim et.
1367	bela küç yirinde sen edgü kılın budunug sevindürgil elgin tilin	Sen halkı belâdan-zulümden koru, iyilik yap; elinle ve dilinle onu sevindir.
1368	esenlik ödinde sen edgü titür tavar neŋ barında üle hem yitür	Sağlığında her şeyi iyilikle karşıla; malın ve servetin varken, onları dağıt ve yedir.
1369	negü tir eşitgil köni sözlüg er kiçigde odunmış yiti közlüg er	Küçüklüğünde uyanmış, keskin gözlü ve doğru sözlü insan ne der, dinle.
1370	ölüm kelmez erken ölümke itin tiriglik ödinde tapug kıl tapın	Ölüm gelmeden, sen ölüme hazırlan; hayatta iken, Tanrının emirlerini yerine getir; ibâdette kusur etme.
1371	ölüm kelse tutsa ökünç asgı yok neçe me ulısa kara yir katın	Ölüm gelip-çatınca, peşimanlık fayda etmez; kara toprak altında istediğin kadar feryat er.
1372	ay ilig katıglan meniŋde kidin yava kılma öd kün tapugda adın	Ey hükümdar gayret et, benden sonra ömrünü boşuna harcama; ibâdetle meşgul ol.
1373	sini armasun dünya devlet bile kamug iş içinde könilik tile	Bu dünya ve devlet seni aldatmasın, bütün işlerde dâima doğruluğu göz önünde bulundur.
1374	törü tüz yorıtgıl budunka köni künüŋ edgü bolgay könilik küni	Halka kanunu doğru ve dürüst tatbik et ki, kıyamet gününde bahtiyar olasın.
1375	özüŋ otka atma bu dünya üçün hava boynı biçgil et özke öcün	Bu dünya için kendini ateşe atma; vücûddan öcünü al, nefsin boynunu kopar.
1376	bu dünya begi sen aŋa bolma kul sini kodmaz erken anı kodgu tul	Sen bu dünyanın beyisin, ona kul olma; o seni bırakmadan, sen onu dul bırak.
1377	küvezlenme artuk kötürme köŋül inanç kılgu ermez bu dünya töngül	Fazla kibir ve gurura kapılma; bu dünyaya güven olmaz, sen ondan vaz geç.
1378	yakın tut özüŋke kişi edgüsi isizdin yırak tur tokıgay yası	İyi insanları kendine yakın tut; kötülerden uzak dur; zararları dokunur.
1379	kişi sukıŋa birmegil sen işiŋ vefasız kişike yitürme aşıng	İşini insanların harisine tevdi etme, yemeğini nankör insanlara yedirme.
1380	tapugka irig bol yazukta tıdın saŋa teggü ermez tapugda adın	İbâdette gayretli ol, günahtan sakın; sana âhirette ancak ibâdetin faydası dokunur.
1381	ölümüg unıtma aŋar yok tolum busugdın çıkar teg çıkar bu ölüm	Ölümü unutma, ona karşı hiç bir silâh yoktur; ölüm, pusudan çıkar gibi, bir gün karşına çıkar.
1382	neçe kaçsa ahır ölüm tutgusı neçe kalsa ahır ölüm yetgüsi	Ne kadar kaçarsan-kaç, ölüm nihayet seni yakalayacaktır; ne kadar kalırsan-kal, nihayet ölüm seni alıp-götürecektir.
1383	ölümke usanma köŋül tut tirig neçe kiç tirilse töşengü yirig	Ölüme gafil avlanma, gönlünü diri tut; ne kadar çok yaşarsan-yaşa, bir gün toprağa gireceksin.
1384	kanı kim kutuldı ölümdin kaçıp kanı kim aşundı ödindin keçip	Hani, kim ölümden kaçıp kurtulmuştur; hani, kim ecelini geciktirmiş ve vaktini aşmıştır.
1385	idi yakşı sözler bilig yangzatu bu öd kün tirigliklerig meŋzetü	Âlim bu zamanı ve hayatı, bir yakıştırma ile, çok güzel anlatmıştır.
1386	apa oglanı körse arkış sanı örüg turgu bolmaz örügler kanı	insan oğlu, bakarsan, bir kervana benzer, konak yerinde devamlı kalınmaz, menziller nerede?
1387	ata arkasındın togulsa ogul ana karnı menzil kaç aylık amul	Çocuk babasının sulbünden çıktıktan sonra, ana karnı onun için, bir kaç aylık istirahat menzilidir.
1388	anasında togsa atansa atı müsafir bolup mindi ödlek atı	Anasından doğup, adı verilince yolcu olarak, zamane atına biner.
1389	küni bir maŋım ol tüni bir maŋım iletür ölümke kurıtur eŋim	Gündüzü bir adım, gecesi bir adım; bu at onu ölüme götürür ve benzini soldurur.
1390	ajun bir tüşün ol gürüŋ bir tüşün bu tüşün kopursa tüşün ol ajun	Bu dünya—bir konak, mezarın—ikinci bir konaktır; bundan sonraki ilk konak — öteki dünyadır.
1391	küder ol ajunda saŋa iki yol bu iki yolungda kayu erki yol	O dünyada seni iki yol bekler; bu iki yoldan, acabâ, hangisi sana nasip olacaktır.
1392	yoluŋ oŋça kelse itildi işiŋ kalı solca kelse ulıp çal başıŋ	Yolun sağa doğru ise, işin yolundadır; eğer sola doğru ise, inleyerek, başını yerden-yere çal.
1393	tarıglag erür dünya ilig kutı tansa orar er tirilgü otı	Ey devletli hükümdar, dünya bir tarladır; insan bu tarlayı ekerse, hayat ekinini biçer.
1394	negü ekse yirke yana ol önür negü birse evre anı ok alur	Yere ne ekilirse, yine o biter; ne verilirse, karşılığında aynı şey alınır.
1395	kişi neŋi alma yime tökme kan bu iki yazukka ulır çıksa can	Başkasının malını alma ve kan dökme; ölüm döşeğinde insan bu iki günah yüzünden inler.
1396	bu tüş teg tiriglik keçer belgüsüz kerek beg kerek kul barır kelgüsüz	Bu rüyaya benzeyen hayat, farkına varılmadan geçer; gerek bey, gerek kul, bir daha gelmemek üzere gider.
1397	kanı tüş sanı boldı keçmiş künüŋ ökünete adın yok bu kalmış kününg	Hani, geçen günlerin, rüya gibi oldu; kalan günlerinde de peşimanlıktan başka bir şey yoktur.
1398	negü tir eşitgil odunmış kişi odunmışta kidin ökünmüş kişi	Uyanmış ve uyandıktan sonra peşiman olmuş insan ne der, dinle.
1399	tüşüŋ teg keçürdürer tiriglik odug kanı asgı körkit maŋa bir bodug	Uyanık olduğun hâlde, hayatını rüya gibi geçirdin; faydası hani bana bundan bir iz göster.
1400	kününgni keçürdüŋ tilek arzuka tiriglik tükedi ökünç ol yodug	Heves ve arzuların için ömrünü harcadın, hayat tükendi; elde ettiğin sâdece peşimanlıktır.
1401	usanma tiriglikke artuk sakın tiriglik ölümke idi ök yakın	Hayatta pek gafil davranma, dikkat et; hayat ölümle çok yakındır.
1402	saran bolma ilig akı bol akı kalır meŋü ölmez akılık atı	Ey hükümdar, hasis olma, cömert ol, cömert; cömertliğin adı ebedî kalır, ölmez.
1403	er at sü bu neŋke küvenme öküş asıg kılmagay sü bu altun kümüş	Askere, orduya ve mala güvenme; ordu ve bu altın-gümüşün sana bir faydası olmayacaktır.
1404	yulug kılma özni adınlar üçün suyurka özüŋni küyürme küçün	Başkaları için kendini feda etme; kendine acı da zorla ateşe atma.
1405	seniŋde ozakı ajun begleri ajun kodtı bardı yatur kör güri	Senden önceki dünya beyleri de dünyayı bırakıp gittiler; işte mezarları, yatıyorlar.
1406	saŋa ma anunmış turur bu ölüm ödiŋe küder ay yaramış künüm	Ey benim parlak güneşim, bu ölüm senin için de hazırlanmıştır; ancak vaktim bekliyor.
1407	negü tir eşit dünya caybın bilip saŋa sözlegüçi ukuştın alıp	Dünyanın eksik ve kusurlu taraflarını bilen ve üzerinde düşünmüş olan insan sana ne der, dinle.
1408	açıg suv teg ol kör bu dünya nengi neçe içse kanmaz ölimez tili	Bu dünya malı acı su gibidir; insan ne kadar içerse-içsin, kanmaz; onun dili bile ıslanmaz.
1409	kölike teg ol kör bu dünya toŋa ederse kaçar kaçsa yapçur saŋa	Ey yiğit, bu dünya bir gölge gibidir; onun peşine düşersen, kaçar; sen kaçarsan, o sana koşar.
1410	sakıg ol körü barsa dünya işi tutayın tiyü sunsa yitrür kişi	Dikkat edersen, dünya işi bir seraptır; insan tutmak için elini uzattıkça, onu kaybeder.
1411	ay ilig katıglan özüŋ edgü bol begi edgü bolsa budun edgü ol	Ey hükümdar, gayret et, kendin iyi ol; beyi iyi olursa, halk da iyi olur.
1412	budun koy sanı ol begi koyçısı bagırsak kerek koyka koy kütçisi	Halk koyun gibidir; bey onun çobanıdır; çoban koyunlara karşı merhametli olmalıdır.
1413	kapugda tirildi kalın aç böri ay ilig koyug ked küdezip yorı	Kapıda bir çok aç kurt toplanmıştır; ey hükümdar, koyunları iyice muhafaza altına al.
1414	buşı bolma işte sen övke yıgın buşı bolsa begler buzar beglikin	işinde hiddetli olma, öfkene hâkim ol; beyler hiddetli olurlarsa, mülk ve saltanat haleldar olur.
1415	irig sözlemegil kişike tilin irig til ot ol kör küyer teg yalın	İnsanlara kaba söz söyleme; kaba söz alev-alev yanan bir âteştir.
1416	örüg bol amul bol tüzün bol silig kamug edgülükke tegürgil elig	Sakin, halîm-selîm ve yumuşak huylu ol ve böylelikle bütün iyiliklere elini uzat.
1417	yüz utru turur bu uzun yol sefer ukuşlug bu yolka azuk ked iter	Önünde uzun bir yol, bir sefer vardır; akıllı olan bu yol için azığını iyice hazırlar.
1418	saray karşı itme ay ilig kutı anundı saŋa ev kara yir katı	Ey devletli hükümdar, sen saray ve köşkler yaptırma; kara toprak altında senin evin hazırdır.
1419	ediz kiŋ bedizlig sarayıŋ kalıp karartgku yir evde yatur sen ulıp	Yüksek, geniş ve süslü sarayların burada kalacak, sen de inleyerek, karanlık toprak evde yatacaksın.
1420	nerek kenç urur sen bu altun kümüş sartga teggüsi ol iki böz ülüş	Niçin bu altın-gümüşten hazîne topluyorsun; senin hissene düşecek şey iki parça bezden ibarettir.
1421	muŋar mertgzetü aydı şa’ir tili bu şa’ir sözi kör açar söz yolı	Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; şâirin bu sözü, bak, söze yol açar.
1422	usal yalŋuk oglı öküş neŋ tirer yigüke tegirmü sakınmaz birer	Gafil insanoğlu çok mal toplar; kendisine yemek nasip olacak mı, bunu düşünmez bile.
1423	bayusa tileki bulunsa tükel tüketür tiriglik uçup can yırar	Zenginleşip, bütün dileklerine kavuşunca, ömrü de sona erer ve canı uçar gider, ondan uzaklaşır.
1424	avınma erejke küvenme ay beg avınçıŋ küvençiŋ udıtgay u teg	Ey hükümdar, avunma ve huzura güvenme; bu avunman ve güvenmen seni gaflet uykusuna düşürür.
1425	tiriglik yava kılma dünya üçün keçigli turur bolga emgek küçün	Dünya uğrunda hayatı boşuna harcama, dünya geçicidir; sonra sana zorla zahmet çektirirler.
1426	agi çuz töşenür özüŋ oglagu kara yir töşengü turur ay bügü	İpek sırma ile örtülen vücûdun kara toprağa serilecektir, ey hakîm.
1427	avınçu sevügler bile avnur öz kara yir katında yaşıp yatgu tüz	Seni avutan zevklerinle avunan vücûdun kara toprak altında gizlenip, sırt-üstü yatacaktır.
1428	yayılmaz yorıga keveldin tüşüp edersiz yıgaç mingü muŋlug bolup	Sarsmayan, rahvan küheylan attan inip, aciz içinde, eyersiz bir ağaca bineceksin.
1429	bularnı sakıngıl ölümke itin ökünme yarın bu kara yir katın	Bunları düşün ve ölüme hazırlan; yarın bu kara yer altında peşiman olma.
1430	kamug işke tevfik bayattın tile bayat birge şeksiz saŋa küç bile	Her işe Tanrıdan tevfik dile; bil ki, sana ancak Tanrı yardım edebilir.
1431	negü kelse tapia kör edgü isiz boyun bir kazaka köni tut agız	iyi veya kötü, ne gelirse, ona razı ol; kazaya boyun eğ, ağzım bozma.
1432	özüŋ kolsa iki ajun begliki bu biş işke yakma bu ol yigliki	Eğer her iki dünya beyliğini istiyorsan, en iyisi budur, sen şu beş işe yaklaşma.
1433	haramka katılma yime kılma küç kişi kanı tökme hasım kılma öç	Harama karışma, zulüm etme, insan kanı dökme, düşmanlık besleme ve kin gütme.
1434	bor içme fesaddın yırak tur teze bu kaç neŋ yorır tutçı begük buza	Şarâp içme, fesattan uzak dur, ondan kaç; bunlar dâima mülke ve saltanata halel veren şeylerdir.
1435	özüŋ meŋü beglik tilese tuçı törü kıl budundın kötürgil küçi	Eğer devamlı ve ebedî beylik istiyorsan, adaletten ayrılma ve halk üzerinden zulmü kaldır.
1436	budunka başı sen ay ilig bu kün budunug küdezgil odug tur ögün	Ey hükümdar, sen bugün halkın başında bulunuyorsun; halkı gözet, aklın başında ve uyanık ol.
1437	ulug yük boyunka yüdürdi ilig usal bolma saklan ay kılkı silig	Hükümdarların omuzlarına ağır yük yüklenmiştir; ey iyi huylu insan, ihmalkâr olma, tedbirli davran.
1438	et öz arzu sürgen havaka bulun bulun bolma bolsa özüŋni yulun	Vücût arzusuna tâbi olan insan nefsinin esiridir; onun esiri olma, olursan da kendini kurtarmağa bak.
1439	keçürmiş tiriglik tüpi boldı yil bu kalmış tiriglik neçe birge il	Geçirdiğin hayat rüzgâr ve tipi gibi geçti; kalan hayatın daha ne kadar saltanat temin eder.
1440	yava kılma emdi bu kalmış künüŋ özüŋdin antgıl yazukuŋ mününg	Kalan ömrünü artık boşuna geçirme; kendini günah ve kusurlardan temizle.
1441	vefa kılgu ermez bu dünya bilin keçer dünyada öz azukuŋ alın	Bil ki, dünya sana vefa edecek değildir; bu geçici dünyadan sana lâzım olan azığı al.
1442	negü tir eşitgil sakınuk kişi sakmuk kişi ol ajunda başı	Takva sahibi ne der, dinle; dünyada takva sahibi insanlar muvaffak olurlar.
1443	bu ajun tüşün ol sen arkış sanı tüşünde neçe bolga arkış küni	Bu dünya bir konaktır, sen kendini kervan say; bir kervan konakta ne kadar kalabilir.
1444	saray ol ajun kör bu kazganç yiri negü bulsa munda naru id yorı	Dünya bir saraydır, bir kazanç yeridir; buradan oraya götürebileceğin ne varsa, götür.
1445	özüŋ köçgü mundın köçüŋ aşnu id kerekligni algıl kereksizni tıd	Sen buradan göç edeceksin, göç yükünü önceden gönder; ancak lüzumlu olanları al, lüzumsuzları bırak.
1446	munu men barur men mini kör odun katıglan özüŋke at edgü kodun	işte ben gidiyorum, bana bak ve ibret al; burada kendin için iyi bir ad bırakmağa gayret et.
1447	negü tir eşitgil ölügli tirig ölürde birip bardı öt sav erig	Ölmek üzere bulunan, intizar hâlinde öğüt ve nasihat vererek ölen insan ne der, dinle.
1448	ölügli tirigke birür pend tilin eşitgil anı sen köŋülke alın	Ölmekte olan insan yaşayanlara nasihat eder, sen onu dinle ve gönlüne yerleştir.
1449	ayur ay tirig sen usanma odun usandım ökünçün yatur men yılın	O der ki: — Ey diri, sen gafil olma, uyan; ben gaflet ettim, şimdi yıllarca peşimanlık içinde yatacağım.
1450	ay ilig bu beglik uzun kolsa sen kaç iş kıl kaç iş kod kılur erse sen	Ey hükümdar, bu saltanatın uzun sürmesini istersen, şu bir kaç işi yap, şu bir kaç şeyi de bırak.
1451	törü kıl katıglan bolup kılma küç tapug kıl bayatka anıŋ kapgı kuç	Adaletle iş gör, buna gayret et; hiç bir zaman zulüm etme; Tanrıya kulluk et ve onun kapısına yüz sür.
1452	ikinci usal bolma sak tur odug saŋa tegmesün bir müfaca yodug	ikincisi — gafil olma, dikkatli ol, uyanık dur; sana başkasının yüzünden, ansızın, bir suç isnat edilmesin.
1453	iki ödte kılma kayu erse iş hava övke kelse serip kısgu tiş	Heves ve öfke ânında hiç bir iş yapma; her iki hâlde de dişini sık, sabret.
1454	bu kaç neŋ küdezgil küdezildi il uzun turga beglik saŋa birge il	Bu bir kaç şeye dikkat edersen, memleket gözetilmiş olur; saltanat uzun sürer ve sana sulh ve sükûn te'min eder.
1455	kamug edgülerig agır tut kötür isizlerni tutma ilingdin kotur	Bütün iyilere hürmet göster ve onları yükselt; kötülere yüz verme, onları kapına dahi yanaştırma.
1456	isiz öngdi urma törü edgü ur künüŋ edgü bolgay kutuŋ baga kur	Kötü teamül kurma, iyi kanun koy; ömrün iyi geçer ve saadet sana yâr olur.
1457	negü tir eşitgil ay bilge külüg bu sözdin kötürgil özüŋke ülüg	Ey hükümdar, meşhur âlim ne der, dinle; bu sözden sen kendine hisse çıkar.
1458	törü edgü ur ay törü birgüçi turu öldi isiz törü urguçı	Ey kanun yapan, iyi kanun koy; kötü kanun yapan kimse, daha hayatta iken, ölmüş demektir.
1459	isiz öngdi urma ay ilci bügü isiz bolsa bolmaz ajunug yigü	Ey hakîm devlet adamı, kötü teamül koyma; kötü kanunlarla dünyaya hüküm edilmez.
1460	isiz öngdi ursa özi öz ödin isiz kodtı atın özinde kidin	Bir kimse kendi zamanında kötü teamül vaz'ederse, kendisinden sonra kötü bir nâm bırakmış demektir.
1461	kim erse urup kodsa edgü törü anın tikti atın adakın örü	Bir kimse iyi kanun vaz'edip bıraktı mı, adının ayakta durmasını sağlamış demektir.
1462	özüŋni yangılma ay ilig bakın tüpüngni unıtma öyü tur sakın	Ey hükümdar, dikkat et, kendini şaşırma; aslını unutma, bunu dâima hatırında tut ve düşün.
1463	isiz kılkı tutma ay elgi uzun isiz kılk ulıtur ikigün ajun	Ey iktidar sahibi kötü hareketleri benimseme; kötü hareket seni her iki dünyada inletir.
1464	uzun boldı elgiŋ budunka yakın füsusun keçer bu tiriglik bakın	İktidara geldin ve halka yakın oldun; dikkat et, sonra bu ömür efsûsla geçer.
1465	keçigli turur dünya keçti sakın ketigli ölüm utru keldi sakın	Bu dünya geçicidir, sen onu şimdiden geçti bil; ölüm muhakkak gelecektir, sen onu karşına artık geldi bil.
1466	mini kör meniŋdin kötür öt erig ökünme yarın sen bu kün sen tirig	Benim hâlime bak, benden öğüt ve nasihat al; yarın peşiman olma, sen bugün henüz dirisin.
1467	kişi ölse andın kumaru kalır munukı kumarum saŋa ay bilir	İnsan ölünce, ondan bir miras kalır; ey bilgin, benim sana mirasım da işte budur.
1468	severim sen erdiŋ ay ilig maŋa asıglıg kumarumnı kodtum saŋa	Ey hükümdar, benim en çok sevdiğim insan sendin; faydalı mirasımı sana bırakıyorum.
1469	asıglıg kumaru kişike söz ol kumaru sözüg tutsa asgı yüz ol	insan için faydalı miras sözdür; miras olarak kalan sözü tutmanın yüz türlü faydası vardır.
1470	munu söz bitip kodtum emdi çını unıtma bu sözni unıtma mini	işte şimdi sözün doğrusunu yazıp, bıraktım; beni hatırla ve bu sözlerimi unutma.
1471	neçe kiç yaşap öz tirig tursa sen ölüm boldı ahır yanış körse sen	Ne kadar çok yaşarsan-yaşa ve ne kadar hayatta kalırsan kal, dikkat edersen, en son karşılaşacağın şey ölümdür.
1472	siziksiz ölüm bir kün ahir kelir tirilmiş bu canlıg canın algahr	Şüphesiz, bir gün nihayet ölüm gelecektir ve bütün canlıların canını alacaktır.
1473	okıgçı kelürke anungu kerek uzun yol yorırka itingü kerek	Dâvetçinin gelmesine hazırlanmak ve uzun yol yürümek için, hazırlık yapmak gerektir.
1474	ölümdin kutulgu yarı yok bilin ölümke itiŋil kerekiŋ alın	Ölümden kurtulmak için bir çâre yoktur; bunu bil; ölüme hazırlan ve ancak bunun için lâzım olanları al.
1475	negü tir eşitgil ögi yetmiş er ölümüg ölürde oza ukmış er	Alalı eren ve ölümü, ölmeden önce, anlamış olan insan ne der, dinle.
1476	kezigçe keür bu ölümnüŋ kurı ölümke özüŋ çın anuklap yorı	Ölümün sırası nöbetle gelir; ölüme her an kendini hazır bulundur.
1477	kümüş kur baguçı munu men tiyü ölüm tuttı erse üzüldi kurı	Gümüş kuşak bağlayarak,— "İşte ben!"— diyenin kuşağı, ölüm tutunca, kopar.
1478	ay ilig munu men ötedim hakıŋ tükel kıldım emdi bagırsaklıkıŋ	Ey hükümdar, işte ben senin hakkını ödedim; bana gösterdiğin yakınlığın karşılığını yerine getirdim.
1479	bayat birsü tevfik kamug edgüke kutadsu bu edgü yigü kedgüke	Bütün iyilikler için Tanrı sana tevfik ihsan etsin; yiyecek ve giyecek hususunda da bu iyiliklerin sana hayrı dokunsun.
1480	esenin tirilgil öküş yıl yaşa sevincin avınçın öküş il aşa	Ömrünü sıhhatle geçir, çok seneler yaşa; saltanatın sevinç ve huzur içinde geçsin.
1481	bagırsaklık erdi meniŋ bu sözüm esen kal selamet ay körklüg yüzüm	Bu sözlerim sana karşı içten bir bağlılığın nişânesidir; ey güzel yüzlüm, sağ ve esen kal.
1482	munu men barır men ay ilig kutı turu kaldı oglum bu bagrım otı	Ey devletli hükümdar, işte ben gidiyorum; oğlum, bu ciğer-pârem, burada kalıyor.
1483	bayatka tutuzdum munı yalvara tilese küdezgey küyer ot ara	Onu yalvararak, Tanrıya emânet ettim; o isterse, yanar âteş içinde de olsa, onu korur.
1484	saŋa hacetim bu körü bir munı süre ıdma bolgay yavalar sanı	Senden dileğim şudur: ona nezâret et, kendinden uzaklaştırma; yoksa, o yabanî bir diken gibi olur.
1485	kamug neŋke tengri kılur ol sebeb kamug edgü isiz aŋar öz ülep	Tanrı her şeye bir sebep yaratır; iyi ve kötü, her şeyi o nasîb eder.
1486	ogul kız sebebi ata ol ana kılınç artasa ya itilse yana	Çocukların iyi veya kötü olmalarına anne ve babalan sebep olur.
1487	munu men atası ölür men bu kün kiçig kaldı oglum yetim ögsüzün	İşte onun babası olan ben bugün ölüyorum; oğlum küçük yaşta yetim ve öksüz kalıyor.
1488	bar erse kalı bu tapugçı hakı sebeb bol munı edgü yolka okı	Eğer bu hizmetkârın sende bir hakkı varsa, sebep ol ve onu iyi yola şevket.
1489	körü ıdma ögretgil erdem bilig bilig erdemin bulsu ilke elig	Gözden uzak bulundurma, ona fazilet ve bilgi öğret; bilgi ve fazilet ile memlekette mevki sahibi olsun.
1490	itilsü kılınçı tüzülsü yorık tusulsu tapugka alınsu alık	Tavır ve hareketi mâkul, muntazam ve iyi ahlâklı, hizmete lâyık ve meziyet sahibi olsun.
1491	yava ıdma boşlag yıga tut kısa yıga tutsa oglan bulur kut basa	Serbest ve başı-boş bırakma, sıkı tut ve kötü hareketlerine mâni ol; çocuk sıkı bir terbiye altında bulundurulursa, sonunda bahtiyar olur.
1492	negü tir eşitgil karı köklemiş sınamış ukup hem bilip sözlemiş	Tecrübe ile anlayarak, bilerek söyleyen ve işin künhüne vâkıf olan pîr ne der, dinle.
1493	kiçig erken ögret ogulka bilig kiçigde bilig bilse kötrür elig	Oğula bilgiyi henüz küçük iken öğret; küçüklüğünde bilgi öğrenirse, hayatta muvaffak olur.
1494	ayama ogul kızka berge yitür ogul kızka berge bilig ögretür	Gerekirse, oğula-kıza acımadan dayak at; dayak oğula-kıza bilgi öğretir.
1495	kiçiglikte bilse ogul kız neni karıp ölmeginçe unıtmaz anı	Oğul-kız küçüklükte ne öğrenirse, yaşlanıp, ölünceye kadar onu unutmaz.
1496	tüketti bitig türdi badı tutup alıp oglıŋa birdi elgin sunup	Mektubu tamamladı, dürüp bağladı; eli ile uzatarak, oğluna verdi.
1497	ayur bu bitig tut yitürme ogul iligke tegürgil kumarum bu ol	Oğlum —dedi—bu mektubu sakla, kaybetme; hükümdara götür, ona mirasım budur.
1498	bitigim okısun sözüm tutsunı ölümke anunsun işin itsüni	Mektubumu okusun, sözümü tutsun; ölüme hazırlansın ve işini ona göre tanzim etsin
1499	ulug tındı ötrü ogulka baka ayur sen munı uk könike yaka	Uzun bir müddet sustu, sonra oğluna bakarak, dedi:—Sen bunu anla, doğruluktan ayrılma.
1500	yana aldı oglın konıŋa kuça öpüp yıgladı bürnü yaşın saşa	Oğlunu kucaklayarak, tekrar bağrına bastı; öpüp ağladı, yüzü göz yaşları ile kaplandı.
1501	ayur ay ogul kördüŋ emdi mini ne halin barır men unıtma munı	Ey oğlum;— dedi— işte beni görüyorsun; ben ne hâlde gidiyorum, bunu hatırından çıkarma.
1502	saŋa ma siziksiz bu öd kelgü ol usal bolma ahir özüŋ ölgü ol	Sana da, şüphesiz, bu an gelecektir; gafil olma, bir gün sen de öleceksin.
1503	kereklig sözüg men tutuzdum saŋa sözümni unıtma du’a kıl maŋa	Ben sana gereken sözleri söyledim; sözümü unutma ve bana duâ et.
1504	kalı ilig ödlep tilese sini yorık tüz tapug kıl basınma anı	Eğer gün gelir de hükümdar seni isterse, tavır ve hareketini düzelt, ona hizmet ve hürmette kusur etme.
1505	yava bolma boşlag yügürme özün köni bol silig bol kılınçm sözün	Aylak olma ve başı-boş dolaşma, kendi-kendine koşma; işinde ve sözünde dürüst ve mülayim ol.
1506	kiçe yatsa kiç yat yana erte tur yatıp erte kopgan kutm arturur	Gece geç yat, yine de^ erken kalk; yataktan erken kalkan saadetini arttırır.
1507	bayat yarlıgın sen agır tut agır iligke tapug kıl isingil bagır	Tanrı buyruğuna çok itaat et; hükümdara hizmet et ve ona gönülden bağlan.
1508	isizke yaguma yırak tur teze yon edgülük kıl yorık yol tüze	Kötüye yaklaşma, ondan uzak dur; kaç; dâima iylik yap, tavır ve hareketini düzelt.
1509	sözüŋ ni küdezgil selamet yorı özüŋni küdezgil esenin karı	Sözünü gözet, emniyet içinde yaşa; kendini gözet, esenlik ile ihtiyarla.
1510	sözin kesti oglın kuçup yıgladı ulındı yana ol ökünçler yidi	Sustu, oğlunu kucaklayıp, ağladı; tekrar ah-vah etti ve peşimanlıklar getirdi.
1511	ayur ay inançsız ajun bivefa nelük kıldıŋ emdi maŋa sen cefa	Ey vefasız, güvenilmez dünya, — dedi—niçin şimdi baha cefa ediyorsun.
1512	tü nimet bile bu igidmiş özüm kirür bu kara yirke körklüg yüzüm	Bol nimet içinde beslenmiş olan bu vücudum ve bu güzel yüzüm kara toprağa giriyor.
1513	an adın neteg togdum erse bu kün anıŋ teg barır men yalınım mungun	Anadan nasıl doğdum ise, bugün o şekilde ve aciz içinde gidiyorum.
1514	negü tir eşitgil ölügli ök er ölümke ökünüp ulıglı bek er	Ölmek üzere bulunan ve ölürken peşiman olarak, inleyen kuvvetli insan ne der, dinle.
1515	karındın çıkardıŋ karınka kirür şekerdin igidtiŋ yılanka birür	Karından çıkardın, tekrar karına giriyorum; şeker ile beslediğin bu vücûdu yılana veriyorum.
1516	isizim yigitlik tiriglik isiz ökünçün sıgıt birle gürke kirür	Bana yazık oldu, gençliğime ve hayatıma yazık oldu; peşimanlıkla ve ağlayarak, mezara giriyorum.
1517	sıgıt kodtı ay toldı yetrüp ögin kumaru üledi kişike nengin	Ay-Toldı başına aklını topladı, ağlamağı bıraktı; malını, miras olarak, başkalarına dağıttı.
1518	bahil koldı barça kadaşlarka ol tiler boldı canı yaşıl kökke yol	Bütün akrabaları ile helâllaştı; canı mâvî göğe doğru yol almak istedi.
1519	közin kökke tikti kötürdi elig şehadet bile kesti teprer tilig	Gözünü göğe dikti, elini kaldırdı; son sözü kelime-i şehâdet oldu.
1520	yaruk can üzüldi tünerdi küni bayat atı birle kesildi tını	Nurlu can ayrıldı, günü karardı; Tanrı adı ile son nefesini verdi.
1521	edizlik tiledi süzük can turug uçup bardı can kaldı kalbüd kurug	Saf ve temiz ruhu yükselmek diledi; ruhu uçtu, gitti, boş bir kalıp kaldı.
1522	bolup togmaduk teg yitip bardı can ajunda atı kaldı belgü nişan	Rûh, hiç doğmamış gibi, kayboldu, gitti; dünyada alâmet ve nişan olarak, yalnız adı kaldı.
1523	negü tir eşit emdi köŋli köni usallık usındın odunmış küni	Şimdi dürüst gönüllü ve gaflet uykusundan uyanmış insan ne der, dinle.
1524	et öznüŋ evi ol bedizlig eviŋ süzük can evi ol bediz teg tening	Bu süslü evin vücûdun evidir; o heykel gibi vücûdun temiz ruhun evidir.
1525	kurug kaldı kalbüd uçup barsa can bayat bildi kanca barır erse can	Rûh uçup gidince, vücût boş kalır; ruhun nereye gittiğini ancak Tanrı bilir.
1526	ediz boldi orm ay kutlug kuta tengise kodı inse boldi yuta	Ey devletli, onun yeri yükseklerdedir; onun yükselmesi saadet, aşağı inmesi felâkettir.
1527	ikide biri boldi seksiz ülüg tirildi ölümsüz uzun meŋülüg	Şüphesiz, ona ikisinden biri nasip olur; o ölümsüz, uzun, ebedî bir hayat sürmeğe başlar
1528	ne muŋlug turur körse yalŋuk özi yorırda yatar eti keslür sözi	Dikkat edersen, insan ne kadar âciz bir mahlûktur; yürürken, yere serilir ve sesi kesilir.
1529	kayudın kelir erki kanca barır kayuda turur erki kayda yorır	Nereden gelir, nereye gider; nerede durur, nerede yürür.
1530	biligli bilirmü negü tir negü ukuglı ukarmu negü tir bügü	Bunu bilen var mı, ne der, ne; akıllı anlar mı, hakîm buna ne der?
1531	biligli bayat ol bilir bu işig ukuglı ugan ol ukar bu işig	Bu işi bilen, ancak her şeyi bilen Tanrıdır; bu işin hikmetini ve sırrını bilen, ancak hüküm eden Allah'tır.
1532	ara bir ıçar kör yorır belgüsüz ara köz körürde bolur belgüsüz	Bâzan kaybolur, kendisini göstermeden dolaşır; bâzan daha göz önünde iken, silinip gider.
1533	idi kısga özlüg bu yalreruk özi sakınçı uzun hem bedük til sözi	Bu insanın kendisi çok kısa ömürlüdür; fakat emeli uzun, dili ve sözü büyüktür.
1534	körü barsa yalŋuk bu erksizlikin nelük munça yavlak kötürdi egin	İnsanın bu aczine dikkatle bakarsan, kötülerin niçin bu kadar gurur getirdiklerine hayret edersin.
1535	iki künlük erter ajunug bulup nelük kerdi kögsin kaya teg bolup	İki günlük bu geçici dünyayı bulunca, niçin kaya gibi, göğüs kabartırlar.
1536	negü tir eşitgil odunmış kişi ölümüg ukup yolka könmiş kişi	Uyanmış ve ölümü anlayarak, doğru yola girmiş olan insan ne der, dinle.
1537	ne tenisiz ölüm sen ay yavlak ölüm tusulmaz saŋa itse tük miŋ tolum	Ey kötü ölüm, sen ne eşi-benzeri olmayan bir şeysin ki, yüz binlerce silâhın sana karşı bir tek faydası yoktur.
1538	tözüke tegir sen kutulmaz biri isiz edgü neŋke sen ök sen ton	Her kese gelirsin, hiç kimse senden kurtulamaz, iyi ve kötü şeylerin hepsini tuzağına düşürürsün.
1539	kerek erdi bilge tirilse kutun kamug ölsün erdi biligsiz otun	Alimlerin saadet içinde ömür sürmeleri lâzımdı, bütün câhil küstahlar hep ölmeli idiler.
1540	isiz edgü kalmaz neçe tüz ölür ulug ya kiçig tut kara yir bolur	iyi veya kötü, hiç biri kalmaz, hepsi de ölür; büyük veya küçük, hepsi kara toprak olur.
1541	ölümke keçig yok tirig boldaçı neçe kıç tirilse ölüm keldeçi	Ölümden kurtuluş yoktur; insan ne kadar çok yaşarsa-yaşasın, ölüm gelecektir.
1542	ne yakşı ayur bu budun başlar er biligin ukuşun işin işler er	Halkın başında bulunan, bilgi ve anlayış ile işini gören insan ne güzel söylemiştir.
1543	ne edgü iş erdi ölüm bolmasa ne körklüg iş erdi kişi ölmese	Ölüm olmasa idi, ne iyi olurdu; insan ölmese idi, ne güzel olurdu.
1544	erejke tegürdi mini bu ölüm ölüm ol buzuglı tüpüm hem ulum	Bana zevk ve saadet veren bu hayatımdır; benim esas ve temelimi bozan ölümdür.
1545	ölümke taŋ ermez toguglı ölür toguglı ölür kör kara yir bolur	Ölüme hayret edilmez, her doğan ölür; doğan ölür ve kara toprak olur.
1546	kişi isiz ermez kişilik isiz eren isiz ermez könilik isiz	İnsana yazık değil, insanlığa yazıktır; ferdlere yazık değil, doğruluğa yazıktır.
1547	bu kurtga kılınçı bu ol öngdisi kerek öngdi tutgıl kerek töngdisi	Bu dünya acuzesinin huyu ve âdeti budur; ister beğen, ister beğenme.