XXXV. ÖGDİLMİŞ HÜKÜMDARA HAZİNEDARIN NASIL BlR İNSAN OLMASI LÂZIM GELDİĞİNİ SÖYLER [ÖGDÜLMİŞ İLİGKE AGIÇI NEGÜ TEG ER KEREKİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
2743	yanut birdi ögdülmiş ilig kutı sevüg neŋ bu altun kümüş can otı	Öğdülmiş cevap verdi: — Ey devletli hükümdar, altın ve gümüş sevinilecek şeydir ve cana ilâcdır — dedi —
2744	idi çın bütün ked kerek er köni köŋül yaymasa ötrü tutsa munı	Beyin gönülüne şüphe girmemesi ve onu hizmette tutması için, hazinedarın çok doğru, itimat edilir, iyi ve dürüst bir insan olması lâzımdır.
2745	negü tir eşitgil bu şartlar başı ajun tezginip neŋke tegmiş kişi	Dünyayı dolaşan ve böylece servet sahibi olan tüccar-başı ne der, dinle,
2746	sevüg neŋ bu can canda yigrek sevüg kümüş altun ol canda kedrek sevüg	Bu can sevilecek bir şeydir, ondan daha çok sevilecek şey, altın ve gümüştür; o candan çok daha kıymetlidir.
2747	itilmez köŋülüg iter bu kümüş egilmez kişini eger bu kümüş	Perişan olan gönülleri bu gümüş huzura kavuşturur; eğilmeyen başları bu gümüş eğer.
2748	kümüş körse yalŋuk köŋül tutmasa yaragay anı çın firişte tise	İnsan gümüşü görür ve ona gönül bağlamazsa, ona hakikî bir melek demek daha doğru olur.
2749	kür er kördi altun özi yumşadı irig sözlüg erniŋ sözi yumşadı	Altın görünce, pek yürekli insanlar bile yumuşar; kaba sözlü insanların da sözü nâzikleşir.
2750	közi tok kerek hem kılınçı bütün barı arta barsa küniŋe kutun	Servetin günden-güne ve saadet içinde artmakta devam etmesi için, hazinedarın gözü tok olmalı, tavır ve hareketi de güven telkin etmelidir.
2751	öküş neŋ körü todmış erse közi yana korkar erse bayatka özi	Çok mal görerek, gözü doymuş olmalı ve kalbinde Allah korkusu bulunmalıdır.
2752	halal hem haram adrar erse aça yaraglıg yaragsıznı bilse seçe	Helâl ve haramı iyice ayırt etmeli; yarayan ve yaramayanı iyice seçebilmelidir.
2753	közi tok kişiler neŋiŋ edlemez bütün çın kişiler özin yiglemez	Gözü tok kimseler senin servetini kendi menfaatları için kullanmazlar; doğru ve dürüst insanlar kendilerini lekelemezler.
2754	kiçigde körü kalsa altun kümüş anıŋ suklukı bolmaz anca öküş	Küçüklüğünde altın ve gümüş görmüş olan kimse kendisini pek fazla mal hırsına kaptırmaz.
2755	özi korkar erse bayatka kalı bu er tutga seksiz könilik yolı	Eğer kendisinde üstelik Allah korkusu da varsa, bu kimse, şüphesiz, doğruluk yolunu tutar.
2756	könilik mün ol barça edgü asıg bu asgı bile buldı meŋü tatıg	Doğruluk bir sermâyedir ve bütün iyilikler bu sermâyenin kârıdır; bu kâr ile insan ebedî tadı bulmuştur.
2757	köni bolsa yalŋuk küni edgü ol küni edgü bolsa kuti meŋü ol	insan doğru olursa, günü iyi olur; günü iyi olursa, ebedî saadete kavuşur.
2758	negü tir eşitgil bagırsak sözi bu söz işke tutgıl ay ajun tözi	Samimî insan ne der, dinle; ey dünyanın temeli, bu söze göre hareket et.
2759	köŋül til köni tut kılınçıŋ bütün saŋa kelge devlet bu dünya bütün	Düşüncen ve sözlerin doğru, hareketin güvenilir olsun, saadet ve bütün bu dünya nimetleri sana gelir.
2760	köni bolduŋ erse kutadgay künüŋ selamet tirilgil sevincin kulun	Doğru olursan, günün kutlu olur; sevinç ve saadet içinde, selâmetle ömür sür.
2761	bagırsak kerek hem odug sak tetig tetiglik bile er kılur miŋ itig	Hazinedar gönülden bağlı, uyanık, ihtiyatlı ve zeki olmalıdır; insan zekâ ile her işinde muvaffak olur.
2762	uvutlug kerek hem yime ög köŋül uvutsuz kişide yırak tur töŋül	O akıllı ve tedbirli olduğu gibi, haya sahibi de olmalıdır; hayâsız adamdan uzak dur, ondan vaz geç.
2763	uvut ol tıdıglı yaragsız işig uvut ol iter kılkı artak kişig	İnsanı yakışıksız işlerden alıkoyan hayadır; kötü tabiatlı insanları düzelten de yine hayadır.
2764	bor içmez kerek hem özin tutguçı özin tutguçı er kutlıg tapguçı	O içki içmemeli ve nefsine hâkim olmalıdır; nefsine hâkim olan insan saadeti bulur.
2765	bor içse akılık kılur ol nendin kişike üler neŋ alumaz teŋin	içki içerse, mal ile cömertliğe kalkışır; malı etrafına dağıtır, fakat karşılığını alamaz.
2766	bu işke agıçı saran edgürek saranlık bile neŋ küdezgü kerek	Bu iş için eli sıkı bir hazinedar daha iyidir; hazinenin malı hasisçe gözetilmelidir.
2767	bagırsak tapugçı kör özkey bolur bu özkey tapugçı begin bay kılur	Sâdık hizmetkâr sâdık olur; sâdık hizmetkâr beyini zengin eder.
2768	bagırsak kişi ol kişi ödrümi bagırsaknı bek tut ay er ködrümi	içten bağlı kimse insanların seçkinidir; içten bağlı olan kimseyi sıkı tut, ey insanların ileri geleni.
2769	agıçı odug bolsa iş artamaz sakışlıg tutar neıŞ özin örtemez	Hazinedar uyanık olursa, işler bozulmaz; malı hesaplı tutar ve kendisini de yakmaz.
2770	ögi bolsa yalŋuk unıtmaz bolur sanu saknu işler yakılmaz bolur	Akıllı olan insan hiç bir şeyi unutmaz; işini hesaplı ve düşünerek görür ve hiç bir vakit yanılmaz.
2771	unıtgan bolur körse ögsüz kişi bu ögsüz agıçı buzar öz işi	Akılsız adam, dikkat edersen, unutkan olur; akılsız hazinedar kendi işini bozar.
2772	tetiglik kerek kılsa türlüg sakış tetig bolmagınça kalı adrar iş	Her türlü hesabı yapmak için, zekâ lâzımdır; zekâ olmayınca, insan hesap işlerini karıştırır.
2773	bitigçi kerek uz kamug hat bilir sakışıg bitigin küdezse kalır	Onun usta bir muhasebeci olması ve her çeşit kaydı bilmesi lâzımdır; hesabın iyice tutulması için, dikkatle kayda geçmesi gerektir.
2774	bitigçi küdezgü kiriş hem çıkış bitigin küdezgü kamug türlüg iş	Muhasebeci gelir ve giderleri yazı ile tesbit etmeli; her türlü muamele kayda geçirilmelidir.
2775	yıl ay öd bitişe küni belgülüg açuklug adırtlıg sanı belgülüg	Yıl, ay ve günü yazılırsa, tarihi belli olur ve sayılar açık ve vazıh olarak bilinir.
2776	sakış saklıkı çın bitig birle ol bitip kodsa sakış kapug açtı yol	Hesapta emniyet, şüphesiz, kaydetmekle temin edilir; hesap muntazam kaydedilirse, işler aksamaz.
2777	negü tir eşitgil bagırsak kişi sakış birle bek tutgu işçi işi	Candan bağlı insan ne der, dinle; hizmetkâr işinin hesabını sağlam tutmalıdır.
2778	bitigsiz işig bek tutumaz köŋül köŋülke ışanma biti ay ogul	Kayda geçmeyen işleri insan gönlünde iyice tartamaz; gönüle inanma, yaz, ey oğul.
2779	bitişe kalır söz usansa barır usal bolsa işçi sakışta ulır	Söz yazılırsa, kalır; ihmâl edilirse, gider; ihmalci hizmetkâr hesap verirken, çok zahmet çeker.
2780	bilir bolsa tegme bu türlüg bitig anın saklasa ötrü kılsa itig	Hazinedar bütün bu çeşit kayıt usûllerini bilmeli ve böylece işini emniyetle tanzim etmelidir.
2781	sakışta usansa kayu işçiler sakış birdükinde ulır baş çalar	Hangi hizmetkâr hesapta ihmalkâr davranırsa, hesap verirken inler ve başını yerden-yere vurur.
2782	elig sakısın bilse artuk yete bışursa ögi köŋli sakış tuta	Hazinedarın kara-cümlesi çok iyi olmalı; aklını ve gönlünü hesap tutmağa iyice alıştırmalıdır.
2783	elig sakışında keçer erse sen kerek hendese sakışı tutsa sen	Kara-cümleden sonra, hendese hesabını ele alması lâzımdır.
2784	körü barsa yinçke sakış hendese munı birle yir kök bolur ol sasa	Dikkat edersen, hendese ince hesaptır; bununla yer ve gök hesapları yapılabilir.
2785	negü tir eşitgil ay bilge bügü biliglig sözi bolsa aş teg yigü	Alim hakîm insan ne der, dinle; bilgili insanın sözü yemek gibi yenilmelidir.
2786	idi me bafıg hendese sakışı anın tezginür kör hakimler başı	Hendese hesabı çok derin bir hesaptır; bu hesap hakimlerin bile başını döndürür.
2787	evin teg yarır bu yiti kat köküg adırttı seçim teg yir erse kaşı	O yedi kat göğü bir tane gibi yarar; ova ve tepeleri ise, saçma tanesi gibi, birbirinden ayırır.
2788	biliglig ukuşlug kerek kılkı tüz ukuşlug kişiler işi barça uz	Bilgili, akıllı, tavır ve hareketi doğru olmalıdır; akıllı insanların işi dâima iyi olur.
2789	biliglig kişiler bolur çın köni köni kayda bolsa yaruyur küni	Bilgili insanlar doğru ve dürüst olurlar; doğru insanın her yerde güneşi parlar.
2790	ukuş bolmasa er özin tutnumaz bilig bolmasa er işin itnümez	Akıl olmazsa, insan kendisini tutamaz; bilgi olmazsa, insan işini yapamaz.
2791	bolur karşı içre agıçı işi özin ked küdezgü bu yaŋlıg kişi	Hazinedarın işi saray içinde olur; hükümdarın yakınında çalışan kimseler kendilerine çok dikkat etmelidirler.
2792	köŋül til köni tutsa kılkı bütün aŋar tegmese ot yalını tütün	Ateşin alevi ve dumanı dokunmaması için, onun gönülü ve dili doğru, hareketi ve tabiatı uygun olmalıdır.
2793	közin ked küdezse tilin beklese ukuş birle arzu havag örklese	Gözünü iyi gözetmeli ve dilini muhafaza etmeli; aklı ile arzu ve heveslerine gem vurmalıdır.
2794	közün körse ötrü köŋül arzular köŋül arzu kolsa anı kim yıgar	Gözün gördüğü şeyi gönül arzular; gönül arzu edince, ona kim karşı koyabilir.
2795	köŋül beg turur yiti endam öze begi başlasa budnı yügrür tüze	Gönül yedi endam üzerine beydir; bey yol gösterince, halk tereddütsüz onu takip eder.
2796	idi yakşı aymış biliglig sözüg ay ersig küdezgil köŋülüg közüg	Bilgili çok yerinde bir söz söylemiştir; ey yiğit, gönülü ve gözü gözet.
2797	et öz yiti endam köŋülke udar köŋül birle yalŋuk agır yük yüder	Vücût, yedi endam, gönüle uyar; insan gönülü ile ağır yük yüklenir.
2798	tükel sır bediz ol köŋülsüz kişi köŋülsüz kişi bilge atın yodar	Gönülsüz insan yalnız bir şekil ve kalıptan ibarettir; gönülsüz insan âlim adını kaybeder.
2799	kerek elgi berk sak kereksiz akı saçılmasa ötrü agi kaznakı	Hazine ve servetin israf edilmemesi için, hazinedar eli sıkı ve ihtiyatlı olmalıdır; cömertliğe lüzum yoktur.
2800	akılık idi ked anı kodmagu kişi neŋi birle akı bolmagu	Cömertlik çok iyi bir şeydir, onu elden bırakmamalı; fakat el kesesinden cömertlik olmaz.
2801	satıgçı kerek bilse türlüg satıg satıg bilmese er kılumaz asıg	O tüccar olmalı ve her türlü ticâretten anlamalıdır; insan ticâretten anlamazsa, kâr edemez.
2802	kamug neŋ tavaŋ biligli kerek agırın ucuzun ukuglı kerek	Bütün eşya ve malları bilen, her şeyin pahalısını ucuzunu tanıyan bir insan olmalıdır.
2803	bilir bolsa kıymet ol arsıkmasa satıgda tavıgda neŋ alsıkmasa	Her şeyin değerini bilmeli, alış-verişte malca zararlı çıkmamalıdır.
2804	alımka birimke oŋay bolsa öz ulugka kiçigke süçig tutsa söz	Alış-verişte muamelesi mülayim olmalı; büyüğe, küçüğe karşı tatlı dil kullanmalıdır.
2805	negü ötnü alsa yana birse terk aŋar birgeler neŋ kaçan kolsa terk	Ödünç aldığı şeyleri zamanında öderse, ona da istediği malı derhâl verirler.
2806	satıgka oŋay bolsa kılkı köni aŋar eksümez neŋ kereklig küni	Ticârette mülayim, tavır ve hareketi doğru olursa, lâzım olduğu vakit onun için mal eksik olmaz.
2807	kalı birse begler er atka açıg tegürse anı bolmasa yüzde çıg	Eğer beyler askere ihsanda bulunurlarsa, o bunu, yüzünü ekşitmeden, verine getirmelidir.
2808	açıg tıdsa işçi er at köŋli sır er at köŋli sınsa alır begke kir	Hizmetkâr ihsana mâni olursa, askerin gönülü kırılır; askerin gönülü kırılırsa, beyin adı lekelenir.
2809	negü tir eşitgil akılar başı köŋülke alıngıl ay çırguy kişi	Cömertlerin başı ne der, dinle; ey cimri insan, bunu hatırında tut.
2810	severig sevügsüz kılayın tise tilin aygu neŋni tıdıp birmese	Sevilen kimseyi gözden düşürmek ve onu sevimsiz yapmak istenilirse, va'd edilen şeye mâni olmak ve vermemek kâfidir.
2811	ayıp birmegü neŋ tilin aymagu tilin aydıŋ erse anı tıdmagu	Verilmeyecek şeyi va'd etmemeli; bir kerre de va'd edildi mi, ona mâni olmamalıdır.
2812	sözin kıysa begler umınç kötrülür umınç kitti erse neŋiŋ kotrulur	Beyler sözlerinde durmazlarsa, itimâdı kaybederler, itimat kaybolunca, mal da gider.
2813	odug sak kerek ked kereksiz azak azak bolsa işçi bolur iş uzak	Hazinedar çok uyanık ve dikkatli olmalıdır; savsaklamağa lüzum yoktur; hizmetkâr savsaklayıcı olursa, işler sürüncemede kalır.
2814	bu beglerke tapnur tapugçı kamug muŋadıp kelip tuttı tapgun kapug	İdlerin[?] yanındaki bütün bu hizmetkârlar, ihtiyaçlarından dolayı girmiş ve kapılanmışlardır.
2815	muŋadsa tapugçı elig tarlıkın begi eştip ıdsa açıg yarlıgın	Hizmetkâr darlıkta kalır ve muhtaç duruma düşerse, onun sıkıntısını duyan bey ihsan fermanını göndermelidir.
2816	uzatsa agıçı bu neŋ birnıese muŋadmış tapugçı töŋülgey basa	Hazinedar işi uzatır ve ihsan edileni vermezse, muhtaç duruma düşen hizmetkâr sonra ondan yüz çevirir.
2817	kerekinde bulsa kişi öz muŋı yam erse yaŋança bolur ol teŋi	İnsan muhtaç olduğu şeyi zamanında bulursa, bu çöp olsa dahi, ona fil kadar gözükür.
2818	negü tir eşitgil bu kökçin saŋa muŋadmış muŋıŋa yara ay toŋa	Bu ak saçlı sana ne der, dinle; ey kahraman, muhtaç olanın ihtiyâcını karşılamağa çalış.
2819	tilemişte bulsa tilegli neŋin yanut kılsa bolmaz canında öŋin	İsteyen istediğini zamanında bulursa, buna karşılık icâbında canını feda eder.
2820	kerek ödte bir yam yaŋança bolur kamug neŋke yaŋzag munu bu tercin	Lâzım olduğu zaman bir çöp fil kadar olur; her şey bunun gibidir.
2821	bu yaŋlıg kişi bulsa emdi ilig ukuşlug biliglig uvutlug silig	işte hükümdar böyle akıllı, bilgili, haya sahibi ve yumuşak huylu bir insan bulursa,
2822	aŋar birse bolgay agi kaznakı inansa yaragay küdezse hakı	Hazine ve serveti ona tevdi edebilir; ona itimat eder ve onun hakkını gözetirse, yerinde olur.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
2823	ilig aydı uktum yaruttuŋ mini takı bir sözüm bar ayu bir anı	Hükümdar: — Anladım, beni aydınlattın—dedi—daha bir sözüm var, onu da söyleyiver.
2824	ayak tirki başlar bu aş başçısı negü teg kerek aygıl aş işçisi	Aşçı-başı kaplan ve sofrayı idare eder; bu aşçı-başı nasıl olmalıdır ki,
2825	siziksiz yise beg anıŋdın aşıg mansa aŋar beg küdezse başıg	Bey, şüphe etmeden, onun elinden yemeğini yesin; ona itimat etsin ve hayatı tehlikeye düşmesin.
2826	idi ters turur bu aş içgü yigü siziklig kişidin yise ay bügü	Ey hakîm, şüpheli insanın elinde bulunursa, bu yemek içmek işi çok güç bir mesele hâlini alır.
2827	munı ma ayu birgil emdi maŋa bileyin ukayın ay ersig toŋa	Şimdi bana bunu da söyleyiver; ey merd kahraman, bunu da bileyim ve anlayayım.