X. BİLGİ İLE AKLIN MEZİYET VE FAYDALARINI SÖYLER [BİLİG UKUŞ ERDEMİN ASIGIN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
287	tilekim söz erdi ay bilge bügü ukuşug biligig özüm sözlegü	Ey âlim hakîm, maksadım söz söylemek idi; akıl ve bilgiden bahsetmek istedim.
288	ukuş ol yula teg karangku tüni bilig ol yarukluk yaruttı sini	Akıl karanlık gecede bir meş'ale gibidir; bilgi seni aydınlatan bir ışıktır.
289	ukuşun agar ol biligin bedür bu iki bile er agırlık körür	İnsan akıl ile yükselir, bilgi ile büyür; bu ikisi ile insan itibâr görür.
290	mungar bütmese kör bu nuşin revan ukuş közi birle yaruttı cihan	Buna inanmazsan, Nûşin-Revan'a bak; o akıl gözü ile dünyayı aydınlattı.
291	törü tüz yorıttı bayudı budun atın edgü kıldı ol edgü ödün	Kanunu doğruluk ile tatbik etti ve halk zenginleşti; o iyi bir devirde iyi bir nâm bıraktı.
292	mangar tegdi mundag biliglig sözi tamudın yırar tip tamuluk özi	Bilgili bir insanın onun hakkında şöyle dediğini duydum: kendisi cehennemlik iken, cehennem azabından kurtuldu.
293	kiçig oglanıg kör ukuşka ulam yaşı yetmeginçe yorımaz kılam	Küçük çocuğa bak, ona akıl ulaşacaktır; fakat yaşı gelmedikçe, kalemler yürümez.
294	ukuşlug kişi kör karışa munar ukuş kitti tip hem kalem me tınar	Akıllı insan da yaşlanınca bunar; akıl gittiği için, kalem de susar.
295	kalı tilve ursa kör ölse kişi ölürn yok angar hem birilmez şişi	Eğer delijbir adamı vurup, öldürürse, o deliye ölüm cezası yoktur; kısas yapılmaz.
296	negülük lise sen ukuşsuz turur ukuşsuz kişiler ülügsüz turur	Niçin dersen, o akılsızdır; akılsız adamlar ne mükâfat görür, ne de ceza.
297	ukuşka turur bu agırlık itig ukuşsuz kişi bir avuçça tetig	Bütün bu hürmet ve itibar akıl içindir; akılsız adam bir avuç balçık gibidir.
298	körü barsa yakşı ayur bu sözüg ukuşsuz biligsiz bedütmez özüg	Dikkat edersen şu söz çok yerinde söylenmiş: akılsız ve bilgisiz kimse kendisini yükseltemez.
299	körü barsa barça urur bu kedük ukuşlug biligüg kör aslı ked ök	Dikkat edilirse, her kes üzerine bir şey giyer; fakat akıllı ve bilgili insan hıl'at ile değil, aslında değerlidir.
300	ukuş bolsa aslı bolur bolsa er bilig bolsa beglik kılur kılsa er	Akıl olursa, insan olsa-olsa asıl insan olur; bilgi olursa, insan yapsa yapsa beylik yapar.
301	kimingde ukuş bolsa aslı bolur kayuda bilig bolsa beglik bulur	Kimde akıl varsa, o asîl insan olur; kimde bilgi varsa, o beylik bulur, însan-oğlu kara yer üzerine elini uzattı, her şeye bilgisi ile nüfuz etti.
302	yagız yir öze yalıiguk oglı elig kötürdi kamugka yetürdi bilig	Akıl ile insan asıl insan adını alır; bilgi ile beyler memleket işini tanzim eder.
303	ukuş birle aslı atanur kişi bilig birle begler iter il işi	Binlerce fazilet ve bir çok alkışlanan işler akıl ile yapılmış olduğu için öğülmüştür.
304	tümen ming tü erdem öküş ögdiler ukuş birle kılmış üçün ögdiler	Aklın azını azımsama, onun faydası çoktur; bilginin azını azımsama, o insan için azizdir.
305	ukuş azın azlanma asgı öküş bilig azın azlanma erke küsüş	Hakimlerin sözünü dinle, düşün ve şu dört şeyin azını az görme.
306	bu tört neng azın azka tutma negü bügü sözlemiş söz eşitgü ögü	Bu dörtten biri — ateş, biri — düşmandır; üçüncüsü — hayatın tuzağı olan hastalıktır.
307	bu törtte biri ot birisi yagı üçünçi ig ol kör tiriglik agi	Nihayet bunların biri de — bilgidir; bu dört nesneyi hafife alma, bunların ehemmiyeti büyüktür.
308	basası bilig ol bularda biri bu tört neng ucuz tutma yüksek töri	Bunlardan her birinin faydası veya zararı çoktur; bâzısı — borç, bâzısı ise — alacak gibidir.
309	bu tegme biri asgı yası telim kayusı birim teg kayusı alım	Bilgi kimya gibidir, eşya onun etrafında toplanır; akıl onun sarayıdır, içinde eşya yığılır.
310	bilig kimya teg ol neng irklü turur ukuş ordusı ol neng üglü turur	Misk ve bilgi birbirine benzer; insan bunları yanında gizli tutamaz.
311	yıparlı biligli terigi bir yangı tutup kizlese bolmaz özde öngi	Miski gizlersen, kokusundan belli olur; bilgiyi saklarsan, dili ayarlamasından belli olur.
312	yıpar kizlese sen yıdı belgürer bilig kizlese sen tilig ülgüler	Bilgi hiç bir zaman fakirliğe düşmeyen bir servettir; hırsız ve dolandırıcının ona eli erişemez ve alamaz.
313	bilig baylık ol bir çıgay bolgusuz tegip ogrı tevlig anı algusuz	Bilgi ve akıl insan için bir köstektir; köstekli olan, yakışıksız şeylere pek gitmez.
314	kişen ol kişike bilig hem ukuş kişenlig yaragsızka barmaz öküş	insan çok sevdiği atını köstekli tutar; lüzumlu atını muhafaza altına alır.
315	sevügrek atın er kişenlig tutar kereklig atın kör küdezlig tutar	Köstekli olan kaçamaz, istenildiği kadar yürür; bukağılı olan uzaklaşamaz, istenilen yere kadar gider.
316	kişenlig küremez kerekçe yorır tuşaglıg yıramaz tilekçe barır	Akıl senin için iyi ve yeminli bir dosttur; bilgi senin için çok merhametli bir kardeştir.
317	ukuş ol sanga edgü andlıg adaş bilig ol sanga ked bagırsak kadaş	Bilgisiz adamın düşmanı kendi bildiği ve yaptığıdır; başka düşmanı olmasa bile, bu ikisinin gailesi kâfidir.
318	biligsizke bilgi kılınçı yagı adın bolmasa tap bu iki çogı	Buna benzer Türkçe bir ata-sözü vardır; sen bunu oku, gönlünde ve aklında tut.
319	mungar mengzetü keldi türkçe mesel okıgıl munı sen köngül ögke al	Akıllı insan için akıl kâfi bir eştir; bilgisiz insan için hakaret tam bir addır.
320	ukuşlug kişike işi tap ukuş biligsiz kişike atı tap söküş	Bilgili insan için onun bilgisi kâfi bir yiyecek ve giyecektir; bilgisizin hareketi — onun kötü- arkadaşıdır.
321	biligligke bilgi tükel ton aş ol biligsiz kılınçı yavuz koldaş ol	Ey akıllı iyi yiğit, öfkeyi kendinden uzaklaştır; ey bilgili bey yiğit, hiddetlenme, iyi ad kazan.
322	ukuşlug ked er övke özdin yırat biliglig beg er buşma edgü kıl at	Öfke ve gazap ile işe yaklaşma; eğer yaklaşırsan, ömrü heder edersin.
323	bu iki bile işke yakma ive kalı yaksa kıldıng tiriglik yava	Öfke ile kalkan peşimanlıkla oturur; insan hiddetlenince, işinde yanılır.
324	ökünçlüg bolur tutşı övke işi yazuklug bolur işte buşsa kişi	insan sakin ve mülayim tabiatli olmalıdır; güneş ve ay doğması için, beye itidal lâzımdır.
325	amulluk kerek erke kılkı okıgay örüglük kerek begke togsa kün ay	Hem yumuşak huylu, hem tatlı dilli, hem akıllı, hem bilgili olmak gerektir.
326	tüzünlük kerek hem siliglik kerek ukuşlug kerek hem biliglig kerek	insanları iyi seçebilmek için akıllı olmak ve işini iyi başarabilmek için de bilgili olmak lâzımdır.
327	ukuşlug kerek ked ödürse kişig biliglig kerek ked bütürse işig	insan işe yarayana-yaramayana iyice dikkat ederek, gerekli ve gereksizi hakkiyle sorup-soruşturarak,
328	yaraglıg yaragsıznı titrü körüp kereklig kereksizni kirtü sorup	Ayırt eder, eler, seçebilir ve her işte gözünü keskin tutarsa,
329	adırsa ödürse seçe bilse öz kamug iş içinde yitig tutsa köz	Neticede işler sağlam olur ve olgunlaşır; bilgili insanlar yemeği pişmiş olarak yerler.
330	bolur ötrü işler bütün hem bışıg biliglig kişiler bışıg yir aşıg	Böyle bir insan dileğine erer ve her iki dünyada işi yoluna girer.
331	tilekke tegir ol bu yanglıg kişi ikigü ajunda itiglig işi	-
332	buşaklık bile erke övke yavuz bu iki bile tutçı emger et öz	Hiddet ve öfke insan için fenadır; bu ikisinin yüzünden vücût dâima eziyet çeker.
333	eşitgil negü tir bügü bilge terig bu söz işke tutgıl aya kızgu elig	Dinle, hakîm âlim buna benzeterek, ne der; bu söze göre hareket et, ey bahtiyar insan.
334	buşı bolsa yalnguk biligsiz bolur kalı övke kelse ukuşsuz kılur	Hiddetlenirse, insan bilgisizce hareket eder; eğer öfkelenirse, öfke onu akılsıza çevirir.
335	buşılık yavuz erke iltür bilig otunluk kılur buşsa kılkı silig	Hiddetlenmek insan için fenadır, bilgiyi götürür; hiddetlenince, yumuşak huylu insan da kabalık yapar.
336	eşitgil negü tir biliglig kişi biliglig sözi çın sevüg can tuşı	Dinle, bilgili adam ne der: bilgili sözü, gerçekten, sevgili can gibidir.
337	bu bir kaç neng ol kör kişike yavuz munı bilse yalnguk ılıkar et öz	Bak, şu bir kaç şey insan için kötüdür; insan bunları bilirse, kendisini korumuş olur.
338	bularda birisi bu til yalganı munıngda basası sözüg kıyganı	Bunlardan biri — yalan söylemektir; ikincisi — verilen sözden dönmektir.
339	üçünçi takı bir bor işçe seve siziksiz bu er boldı birtem yava	Üçüncüsü ise— içki iptilâsıdır; buna tutulan kimse, şüphesiz, tamamen boşuna yaşamış olur.
340	takı biri erke bu arkuk kılınç bu arkuk kılınçlıgka bolmaz sevinç	Biri de insanın inatçı olmasıdır; bu inatçı insan için dünyada sevinç yoktur.
341	yana bir arıgsız bu kılkı otun kişiler evinde bu koprur tütün	Yakışıksız hâllerden biri de kaba tabiatli olmaktır; böyle adam başkalarının evinde tozu-dumana katar.
342	yana bir tili il buşı övkelig ulıtur kişig sökse açsa tilig	Biri boş-boğaz, hiddetli ve öfkeli olmaktır; söğmeğe başlarsa, insanın kalbini kırar.
343	bu kaç neng birikse biregü öze anıngdın yırar ol ıduk kut teze	Bu bir kaç şey bir kimse üzerinde toplanırsa, mübarek saadet ondan kaçar, uzaklaşır.
344	bolu birmez evren başı tezginür anıng birle kılkı yangı tezginür	Felek ona yar olmaz, âvâre olur; bununla birlikte hâl ve hareketinde istikrar olmaz.
345	yorı edgülük kıl ay edgü kişi itiglig bolur tutçı edgü işi	Ey iyi insan, yürü, iyilik yap, iyinin işi hep düzgün gider.
346	negü tir eşit emdi kılkı silig sınayu tegip ilke sunmış elig	Şimdi dinle, yumuşak tabiatli olan ve tecrübe ile yükselerek, memleket işini eline alan adam ne der.
347	kanmaz bu edgü neçe yıllasa isizlik edikmez neçe edlese	Ne kadar yaşarsa - yaşasın, bu iyi insan ihtiyarlamaz; ne kadar uğraşılırsa-uğraşılsın, kötü insan ıslâh edilmez.
348	yaşı kısga isiz ökünçün karır uzun yaşlıg edgü ökünesüz yorır	Ömrü kısa olan kötü peşimanlıkla ihtiyarlar, uzun ömürlü olan iyi peşiman olmadan yaşar.
349	tilekin bulur edgü künde yangı isizning küninge ming artar mungı	İyi insan her gün yeni bir arzusuna nail olur; kötünün sıkıntısı ise, her gün bir kat artar.