1921 Hükümdar bunun üzerine şöyle dedi : — Sormak istediğim şey işte şudur.
1922 Bir olan Tanrı insan-oğlunu yarattı; bunlar arasında büyük var, küçük var; kötü ve iyi adlı olanları var.
1923 Bilgili, bilgisiz, fakir ve zengin var; akıllı, akılsız ve küstah var. İyi söyle,
1924 Beyin nasıl olması gerek ki, o bunların başına geçsin, işini görsün, nâm ve şöhreti dünyaya yayılsın.
1925 Memleketi düzene girsin, halk zenginleşsin; göçtüğü zamanda, iyi nâm bıraksın.
1926 Gümüş ve sırmalar ile hazinesi dolsun; düşman boyun eğsin ve kargaşalık ortadan kalksın.
1927 Asker toplansın, kudretli bir ele sahip olsun; yeter bilgi ile memleketi idare etsin.
1928 Şöhret kazansın, adı dünyaya yayılsın; günden-güne yükselsin ve saadeti artsın.
1929 Huzur içinde ömür sürsün, uzun zaman hükümran olsun; bütün canlar feda olsun, tek o yaşasın.
ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1930 Öğdülmiş cevap verdi ve : — Hükümdar bana çok zor bir şey sordu — dedi —
1931 Bu beylik işini hep beyler bilir; kanun ve nizam, örf ve âdet onlardan gelir.
1932 Bey doğarken, beylikle doğar; görerek öğrenir ve böylece işlerin hangisinin daha iyi olduğunu bilir.
1933 Tanrı kime bu beylik işini verirse, ona işi ile mütenâsip akıl ve gönül de verir.
1934 Tanrı kimi bey olarak yaratmak isterse, ona önce münâsip tavır ve hareket ile akıl ve kol kanat verir.
1935 Bu beylik işi beylerin işidir; beylerin işini bey olan kimse bilir.
1936 Bu işi hükümdar benden daha iyi bilir; babası bey idi, kendisi de beydir.
HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
1937 Hükümdar dedi : — Anladım, bunların hepsi doğrudur; bu sözü doğru söyledin, sözün misk gibi koktu.
1938 İşi yapan adam kendi vazifesini yapar; bunun kusur veya fazilet olduğunu gören insan takdir eder.
1939 Ben iş yapan insanım, sen ise, onu gören insansın; yapan adam işinin nasıl olduğunu görenden öğrenir.
1940 Şimdi Tanrı sana akıl ve gönül verdi; akıl ve bilgi sayesinde sen işleri sükûnetle ele alıyorsun.
1941 Küçüklüğünden beri hep benim hizmetimde bulundun; görüp öğrenerek, iyi kanunlar elde ettin.
1942 Bütün işleri artık sen anladın ve kavradın; bana da işin ve sözlerinle candan bağlısın.
1943 insan işini kendisine candan bağlı olana danışır; sâdık insan kendisini başkası için feda eder.
1944 Bana içten bağlı olduğun için, sana inanıyorum; sözlerime samimiyetle cevap ver.
1945 Dinle, şefkatli insan ne der; insanl-ığın başı merhamettir.
1946 Merhametli insanı akıllı çok öğdü; merhametli kimse insan için azizdir.
1947 Merhametli birini bulursan, bağrına bas; bilgi ve akıl bana böyle dedi.
ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1948 Öğdülmiş cevap verdi ve: — Ey hükümdar, ey üstün el, sağ ol ve huzur içinde yaşa — dedi —
1949 Beylik için insanın ilk önce asîl soydan gelmesi gerektir; bey cesur, kahraman, kuvvetli ve pek yürekli olmalıdır.
1950 Babası bey ise, oğul bey doğar; o da babaları gibi, bey olur.
1951 Bey bilgili ve akıllı olmalıdır; cömert ve yumuşak huylu olmak da lâzımdır.
1952 Beyler bilgi ile halka baş oldular ve akıl ile memleket ve halkın işini gördüler.
1953 Bey adı bilig kelimesi ile ilgilidir; bilig'in lamı giderse, beg adı kalır.
1954 Bey çok akıllı olmalı ve aklın kıymetini bilmelidir; bilgili insanın düşmanı çok olur.
1955 Bilgiyi takdir eden, görmüş-geçirmiş ve çok gezmiş insan ne der, dinle.
1956 Ansızın bir iftiraya uğramaması için, beyin bilgili, akıllı ve uyanık olması lâzımdır,
1957 Adının iyiye çıkması ve boyanın tutması için, iyi tavır ve hareket ile binlerce fazilet lâzımdır.
1958 Bütün insan-oğullarının menşei büyüktür; seçkinler ise, bilgi ile temayüz etmiştir.
1959 Uyruğu iyi ise, insan iyi olarak doğar ve iyi olduğu için baş-köşeye geçer.
1960 Bu beylik mukaddestir, temizlik ister; halkın da temiz ve uyanık olması lâzımdır.
1961 Halk için beyin cesur ve kahraman olması iyidir; büyük işleri ancak bu meziyetler ile karşılamak mümkündür.
1962 Tecrübeli, sözünü düşünerek söylemiş olan Ötüken beyi ne der, dinle.
1963 Halk için beyin çok seçkin olması lâzımdır; özü, sözü doğru ve tabiatı güzide olmalıdır.
1964 Bilgili, akıllı, halka muamelesi iyi, cömert, gözü tok ve gönülü zengin olmalıdır.
1965 Her türlü iyiliğe el uzatmalı; haya sahibi, yumuşak huylu ve asil tabiatlı olmalıdır.
1966 Böyle bir bey halka lâyık, büyük bir bey olur ve bu beyden de iyi bir hanedan yetişir.
1967 insan her işe başlarken, bilgi ile başlar ve akıl ile sona erdirir.
1968 Bey halkı bilgi ile elinde tutar; bilgisi olmazsa, aklı işe yaramaz.
1969 Beyler işlerinde yanılırlarsa, ey devletli hükümdar, onların beyliği hastalanmış demektir; tedavi etmelidir.
1970 Beylik hastalığının ilâcı akıl ve bilgidir; ey yumuşak huylu, onu akıl ile tedavi et.
1971 Bey bilgili, akıllı ve zeki olmalıdır; beyliğin hastalığına ancak bunlar ile bir çâre bulunabilir.
1972 Bilgili, akıllı ve hakîm hükümdarın her iki dünyada da makamı yüksek olur.
1973 Her iki dünyayı bulan insan çok mes'ûd olur ve bütün saadetlerin başında bulunur.
1974 Şâir şu sözü buna benzeterek söylemiştir; dikkat edersen, mânası bilgisiz için gözdür.
1975 Saadet nedir; bana tarif et; insanlar arasında mes'ûd olan kimdir.
1976 Kendisi yaşar, başkalarını da yaşatır ve ömrünü saadet içinde geçirirse, böyle bir insan âhirette de baş-köşeyi bulur.
1977 Tabiatı iyi ve hareketi doğru ise, bak, o beyin hayatı sevinç içinde geçer.
1978 Tanrı kime bu iyi tabiatı ve bu iyi tabiat ile birlikte iyi gidişi kısmet ederse,
1979 Bu dünya, her türlü nimeti ile birlikte, onun olur; isterse, kendisi kullansın, isterse, başkalarına dağıtsın.
1980 Tanrı kuluna saadet ile fazileti nasîp ederse, onun tabiatı iyi ve hareketi mükemmel olur.
1981 II ve şehirleri idare, sulh ve sükûneti te'min etmek için, hükümdarın iyi tabiat ve binlerce fazilet sahibi olması lâzımdır.
1982 Bu iyi tabiat ne güzel şeydir; tabiatı iyi olan insanın hayatı da güzeldir.
1983 Tanrı kime kötü bir tabiat vermiş ise, bu felek oku ona eziyet çektirir.
1984 Hangi bey kötü bir tabiata sahip olursa, her işi ters gider; sevinç yüzü görmez, dâima keder içinde yaşar.
1985 Bey takva sahibi ve temiz olmalıdır; aslı temiz olan dâima temizlik ister.
1986 Takva sahibi, hataya düşmemek için, dâima titiz davranır; böyle titiz hareket eden beyler doğru iş görürler.
1987 Eğer bey takva sahibi ve temiz kalpli olmazsa, hiç bir vakit temiz ve isabetli hareket edemez.
1988 Sabır ve sükûnet bey için bir ziynettir; bunlar beyliğin başta gelen meziyetleridir.
1989 J$e bilerek başlamak ve başarı ile tamamlamak için, beyin çok akıllı olması gerektir.
1990 îşi akıllı insanlar başarırlar; akılsız kimseleri işten uzak tutmalıdır.
1991 Gönül olmazsa, insan gözünün faydası yoktur; akıl olmazsa, insan gönülünden layıkı ile istifade edemez.
1992 Ey hükümdar, dinle, sakin, iyi gönüllü ve tecrübeli insan ne der.
1993 Hangi insanda akıl ve anlayış varsa, ona insan de, onu ne kadar öğersen öğ.
1994 Akıl, anlayış ve bilgi tam olarak kimde bulunursa, kötü ise, onu iyi, küçük ise, büyük bil.
1995 însan için akıl ne iyi şeydir; akıllı insanlara müşavir nazarı ile bakmalı.
1996 Acelecilik her kes için fenadır ve derûnî bir korku neticesidir; eğer bu beyde olursa, onun yüzü kül renkli olur.
1997 Acelecilik, zevzeklik ve hiddetli mizaç — bunlar bilgisizlik alâmetleridir.
1998 Acele yapılan işler acı olur; acele yemek-içmek yüzünden hastalık gelir.
1999 Her işte sükûneti tercih et; yalnız ibâdette acele et, çabuk davran.
2000 Bey tok gözlü, haya sahibi ve yumuşak tabiatlı olmalı, sözünde ve hareketinde açık ve vazıh davranmalıdır.
2001 Gözü aç adam hiç bir şey ile doymaz; gözü aç olana, bütün dünya nimeti kâfi gelmez.
2002 Aç gözlülük, ilâcı ve devası bulunmayan bir hastalıktır; onu, bütün dünya kâhinleri bir araya gelse, yine tedavi edemezler.
2003 Bütün açlar yer ve içerlerse, nihayet doyarlar; aç gözlü adamın açlığı ancak ölümle nihayete erer.
2004 Aç gözlü adamı mal doyurmaz; bütün dünyaya sahip olsa bile,o yine dâima aç gözlü ve fakirdir.
2005 Bey haya sahibi ve insanların seçkini olmalı; haya sahibinin tavır ve hareketi eksilmeyen bir bütündür.
2006 Haya sahibi kimse yumuşak tabiatlı olur; kendisine yakışmayan hiç bir işe el sürmez.
2007 Tanrı kime haya ve iz'ân vermişse, ona devlet ile birlikte bütün şerefleri vermiş demektir.
2008 Bütün uygunsuz işlere mânı olan hayadır; bütün iyi işlere ulaştıran da hayadır.
2009 Bu haya ne kadar iyi şeydir ve insan için ne büyük bir zînettir; haya insanı her iyi işe sevkeden bir vâsıtadır.
2010 Beyin dili dürüst ve kalbi doğru olmalı ki, halka faydalı olsun ve güneşi doğsun.
2011 Eğer beylerin gönülünde hiyânet bulunursa, halka faydaları dokunmaz; onlardan vaz geç.
2012 Beyin gönülü, dili ve tabiatı düzgün olmazsa, saadet o memlekette dolaşamaz, kaçar.
2013 Sözünde durmayan beye ümit bağlama, ömrün boşuna geçer ve peşiman olursun.
2014 Bey çok ihtiyatlı ve çok da uyanık olmalı; beyler ihmalkâr olurlarsa, bunun cezasını başkaları çeker.
2015 Bir memleketin bağı ve kilidi iki şeyden ibarettir; biri— ihtiyatlılık, biri — kanun; bunlar esastır.
2016 Hangi bey ihtiyatlı ise, o memleketini muhafaza eder; düşmana boyun eğdirir ve onu sım-sıkı bağlar.
2017 Hangi bey memlekette doğru kanun koydu ise, o memleketini tanzim etmiş ve gününü aydınlatmıştır.
2018 Beyliğin başı işte bu iki şeydir; bu ikisi tam olursa, bey beylik yapar.
2019 İhtiyat ile hareket edip, düşmanını yenen, cesur muharip ne der, dinle.
2020 Ey ülke beyi, memleketin korunmasını istersen, memleketin her tarafında ihtiyat tedbirleri al.
2021 Ihtiyatlılık beylerin ülkesini genişletir; ihmalkârlık ise, beyliğin temelini göz göre-göre sarsar.
2022 Bu ihtiyat ile sen düşmanın boynunu vur, halka hüküm et, rahat ve huzur içinde yaşa.
2023 Bey iki şey ile kendi beyliğini bozar, eğri yola girer ve doğru yoldan şaşar.
2024 Bunlardan biri zulüm, biri ihmalkârlıktır; bu ikisi ile bey memleketini harap eder.
2025 Düşmanın boynunu kırmak istersen, gözünü, kulağını tetikte bulundurmalısın.
2026 Beyler düşmanı ihtiyat ile vurmuşlar ve ihmalkârlık ile beyliğin bağlarını çözmüşlerdir.
2027 Beyler ihmalkâr olurlarsa, işlerini başaramazlar; bey iyice bilmelidir ki, ihmalkârlık ederse, beyliği devam edemez.
2028 ihtiyatlı insan dâima hazırlıklı bulunur ve ıhmâlkâre pusu kurar.
2029 Bey ihtiyatlı olursa, memleketine el dokundurmaz; eğer dokunursa, o bu tecâvüzü akıl, fikir ve bilgisi ile karşılar.
2030 Zâlim adam üzün müddet beyliğe sahip olamaz; zâlimin zulmüne halk uzun müddet dayanamaz.
2031 Bilgili bunu nasıl ifâde eder, dinle; zâlim memleketine uzun müddet hüküm edemez.
2032 Zulüm yanar âteştir, yaklaşanı yakar; kanun— sudur; akarsa, nimet yetişir.
2033 Ey hakîm, memlekette uzun müddet hüküm sürmek istersen, kanunu doğru yürütmeli ve halkı korumalısın.
2034 Kanun ile ülke genişler ve dünya düzene girer; zulüm ile ülke eksilir ve dünya bozulur.
2035 Zâlim zulmü ile bir çok sarayları harap etmiş ve sonunda kendisi açlıktan ölmüştür.
2036 Beyler gönüllerini temiz tutar ve kanunu tatbik ederlerse, beylik bozulmaz ve uzun müddet ayakta durur.
2037 Ey devletli hükümdar, en kötüsü beylerin adının yalancıya çıkmasıdır.
2038 Beyin sözü doğru olmalı, tavır ve hareketi itimat telkin etmelidir ki, halk ona inansın ve huzur içinde yaşasın.
2039 Yalancı insanlar vefasız olur; vefasız kimseler halkın hayrına uygun olmayan işler yaparlar.
2040 Vefalı insan ne der, dinle; insan için insanlığın başı vefadır.
2041 Sözü yalan olan kimsenin tavır ve hareketi cefâdır; cefâ kimde ise, o kimse hayvandır.
2042 Yalancı adamdan vefa bekleme; bu uzun yıllardan beri tecrübe edilmiş bir sözdür.
2043 Bey cesur, kahraman ve atılgan olmalı; bey cesareti ile düşmana karşı koyar.
2044 Korkak askerin cesaret alması için, kumandanın kahraman ve cesur olması lâzımdır.
2045 Cesur insan korkakların başına geçer ve her kes ondan cesaret alır.
2046 Bu söze şahit olarak, şu beyti oku; bu sözü gönülüne al ve aklına koy.
2047 Arslan köpeklere baş olursa, köpeklerin her biri kendi karşısındakine arslan kesilir.
2048 Eğer arslanlara köpek baş olursa, o arslanların hepsi köpek gibi olur.
2049 Beye cömertlik ve alçak gönüllülük lâzımdır; alçak gönllülük ile birlikte tabiatı da sakin olmalıdır.
2050 Beyler cömert olursa, adları dünyaya yayılır; bunların nâm ve şöhretim üc dünya korunur.
2051 Etrafına üşüşerek, asker toplanır ve ordu olur; asker ve ordu ile insan dileğine kavuşur.
2052 Harp eden ve hayatını bununla kazanan insan ne der, dinle : ey kahraman, vur al ve aldıklarını tekrar yiğitlere ver.
2053 Cömert ol, bağışla, yedir ve içir; eğer malın eksilirse, tekrar vur, al ve eksileni tamamla.
2054 Cesur, gözü pek olan insan için mal eksik olmaz; ak doğan için derem eksik olmaz.
2055 Kılıç, balta, ok, yay ile kuvvet ve cesaret varken, yiğit adam mal için endişe etmemelidir.
2056 Dünya hâkimi hakîm bey niçin hazîne toplar; asker nerede ise, oradan hazır hazîne alır.
2057 Memleket tutmak için, çok asker ve ordu lâzımdır; askeri beslemek için de çok mal ve servete ihtiyaç vardır.
2058 Bu malı elde etmek için, halkın zengin olması gerektir; halkın zengin olması için de, doğru kanunlar konulmalıdır.
2059 Bunlardan bin ihmâl edilirse, dördü de kalır; dördü birden ihmâl edilirse, beylik çözülmeğe yüz tutar
2060 iyi nâm ve şöhretle adının yayılmasını isterse, bey bir de şu beş şeyi kendinden uzak tutmalıdır.
2061 Biri acelecilik, ikincisi cimrilik ve üçüncüsü hiddettir; bunlara karşı mukavemet et, mağlûp olma.
2062 Bir bey için fena olan şeylerin dördüncüsü inatçılıktır; yakışmayan bu şeylerin beşincisi, şüphesiz, yalancılıktır.
2063 Adının kötüye çıkmaması ve sözünün itibârını kaybetmemesi için, beyler bunlardan kendilerini uzak tutmalıdır.
2064 Bunların en kötüsü bu inatçılıktır; inatçı kimse, hiç şüphesiz, çok sıkıntı çeker.
2065 Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; şâir sözüne değer veren insanın ifâdesi zenginleşir.
2066 İnatçılık insan ıçm ağır bir yüktür; inatçılıktan kendini kurtar ve onunla savaş.
2067 Düşmanın yapamadığı fenalığı onun kendi hareketi kendisine yapar; bunun düşmandan farkı nedir, bu da düşmandır.
2068 Ey hükümdar, bir çok memleketleri elde etmek istersen, yapabilirden, şu üç işi yap.
2069 Sağ elin ile kılıç sallar ve vururken, sol elin ile mal dağıt.
2070 Ağzından çıkan sözler şekerden daha tatlı olsun; böylece bey-kul, büyük-küçük, hepsi sana boyun eğer.
2071 Halk tarafından sevilmesi ve itibar görmesi için, ey hükümdar, beyin şu bir şeye sahip olması lâzımdır.
2072 O güler yüzlü, tatlı sözlü, yumuşak huylu olmalı ve bütün hareketlerinde de bunkra uygun davranmalıdır.
2073 Bey gönülünü alçak tutrralı, eli açık olmalı, merhameti de bunlarla mütenâsip bulunmalıdır.
2074 Her türlü fazileti tam olarak elde etmeli; uygunsuz ve olmayacak şeylerden uzak durmalıdır.
2075 Böyle bir bey insanların seçkini ve halkın iyisidir; seçkin ve iyi olan kimse eksilmeyen bir aya benzer.
2076 Bütün dünya halkı ona kul olur; bu gibi beyler dünyaya hâkim olurlar ve bütün dileklerine kavuşurlar.
2077 Asık suratlı, kaba sözlü, kibirli ve mağrur insan her keşi kendisinden nefret ettirir ve işini yoluna koyamaz.
2078 Küstahlık, acelecilik, zevzeklik, bunlar avam tabiatıdır; bey bunlardan uzak bulunmalıdır.
2079 Avam tabiatının beye yakın olması uygun düşmez; bu tabiat yaklaşırsa, bey itibârını derhâl kaybeder.
2080 Siyah — kul rengidir, bey — beyaz olur; siyah ve beyaz renkleri ayırt edilmiştir.
2081 Seçkin bir bey olabilmek için, fazilete kıymet verilmelidir, ey namlı meşhur.
2082 Bir kimsenin adı bey, fakat tabiatı avamınki gibi olursa, o halk arasında avamdan daha aşağı görülür.
2083 Bey güzel yüzlü, saçı-sakalı düzgün, yakışıklı ve orta boylu olmalı; aynı zamanda nâm ve şöhret sahibi bulunmalıdır.
2084 Yüzünü gören her kes, bakınca, onu sevmeli; memleketi ve halkı ona bakıp, güvenle yaşamalıdır.
2085 Düşmana karşı cesur ve mert olmalı; güzelliği bakan gözü sevgi ile parlatmalıdır.
2086 Bilgi nazarında boyunun çok uzun olması makbul değildir; onun çok bodur olması da güzel düşmez.
2087 Onun için bey orta boylu olmalıdır; orta boylu olması daha iyidir.
2088 Çok yaşamış ve başından çok şeyler geçirmiş, tecrübeli insan ne der, dinle.
2089 Kısa boylu, bodur kimseler hırçın tabiatlı olurlar; hırçın nereye giderse, orada kavga başlar.
2090 Boy orta ve her şey bununla mütenâsip olmalı; ey bilgili insan, her işte itidalden ayrılma.
2091 Bey içki içmemeli ve fesatlık yapmamalıdır; bu iki hareket yüzünden, sonunda ikbâl elden gider.
2092 Dünya beyleri şarabın tadına alışırlarsa, memleketin ve halkın bundan çekeceği zahmet çok acı olur.
2093 Dünyaya sahip olan vaktini kumara verirse, memleketin bozar ve kendisi de muhtaç duruma düşer.
2094 Devlet işleri ihmâl edilir ve vakfında yapılmazsa, arkasından avcı kuşla takip etsen bile, bir daha ele geçmez.
2095 Bilgi veren ve bilgisizi yererek, içkiden men'eden insan ne der, dinle.
2096 Ey içki düşkünü, boğazının esiri, içki içme; içki içersen, sana fakirlik yolu açıldı demektir.
2097 Avam içkiye müptelâ oldu, malı rüzgâr gibi uçtu; bey içkiye müptelâ olursa, memleketi nasıl durur.
2098 Bu içki ve meyhaneci düşmandır, insanın parasını alır; içki içen hırçın ve kavgacı olur.
2099 insan sarhoş olursa, deli olur ve aklını kaybeder; deli hiç doğru iş yapar mı.
2100 Takva sahibi insan ne der, dinle; ey boğazının kulu, bu söze göre hareket et.
2101 Yapılacak nice işler içki yüzünden yapılamaz; yapılmaması gereken nice işler de sarhoşken yapılır.
2102 Nice uygunsuz işler içki yüzünden işlenir; nice iyi işler sarhoşluk yüzünden geri kalır.
2103 Bey içki içer ve oyunla vakit geçirirse, memleket işini düşünmeğe ne zaman fırsat bulur.
2104 Nerede fesat olursa, oradan saadet kaçar, gider; fesat, şüphesiz, her yerde dâima beyliğe halel getirir.
2105 Saadet ve ikbâl temizdir, her yerde temizlik arar; bu saadet durudur ve ancak saf olanı destekler.
2106 Bey içkiye müptelâ, müfsit ve kaba: olursa, onun bütün halkı da ayyaş olur.
2107 Halkın bütün uygunsuzluklarını beyler düzeltir; bey uygunsuzluk ederse, onu kim yola getirir.
2108 insan temiz olmayan şeyleri su ile yıkayıp, temizler; eğer su kirlenirse, o ne ile ve nasıl temizlenir.
2109 İnsan hastalanırsa, tabip bunun ilâcını verir; eğer tabip hastalanırsa, onu kim tedavi eder.
2110 Beyler tavır ve hareketlerini temiz ve doğru tutmalıdırlar; halk yolunu ve gidişini beyin yoluna uydurur.
2111 Beyler örf ve kanuna nasıl riâyet ederlerse, halk da aynı şekilde örf ve kanuna itaat eder.
2112 İşte şu söz de buna şahittir; bu sözün, dikkat edersen, mânası buna uygundur.
2113 Beyler hangi yoldan giderlerse, beylerin bu gidişi kulun da yoludur.
2114 Beyi iyi ve gidişi doğru ise, kulu da daha iyi yürüyecektir.
2115 Bey mağrur, kabadayı ve kibirli olmamalı; gurur insanı doğru yoldan çıkarır.
2116 Beyler, şüphesiz, saadetle büyük olurlar; bundan nasip alabilmeleri için gönüllerini küçük tutmalıdırlar.
2117 Akıllı, insanların iyisi, halk arasında seçkin ve bilgili bey ne der, dinle.
2118 Beyler büyüklük taslar ve kibirli olurlarsa, ey oğul, onlar, şüphesiz, itibar görmezler.
2119 Gurur ile insan göğe yükselmez; alçak gönüllü olmakla da işi bozulmaz.
2120 Gurur faydasızdır, o insanları kendinden soğutur; alçak gönüllülük insanı yükseltir.
2121 Bey mütevazı ve alçak gönüllü olmalıdır; eğer böyle değil ise, sen ondan elini çek.
2122 Bey mütevazı ve alçak gönüllü olmalı, suçlu kimselerin de suçunu affetmelidir.
2123 Hizmetinde bulunanlar ona çabuk ısınırlar ve gönülden bağlı olurlar; gönülden bağlı olan, candan adamlar severek hizmet ederler.
2124 Halka baş olan beye himmet lâzımdır; bu himmet ile birlikte mürüvvet de bulunmalıdır.
2125 Bey himmet ve mürüvvet ile şöhret bulursa, dileğine erişir ve av ayağına gelir.
2126 Himmet sahibi olmayan kimse ölüdür; o her iki dünyada da mahrum kalır.
2127 Himmeti ile beraber, bir de siyâset lâzımdır; siyâset için de beylik şartlarını hâiz bir beyin riyaseti lâzımdır.
2128 Bey memleket ve kanunu siyâset ile düzene koyar; halk hareketini onun siyâsetine bakarak, tanzim eder.
2129 Şu beyitler bu söze cevap ve şahittir; şahit nerede ise, hüccet de oradadır.
2130 Beylerin kapısını siyâset süsler; bey siyâset ile memleketini düzene koyar.
2131 Kötü insanlara karşı siyâset yürütmeli; halk arasında kargaşalığı siyâset yatıştırır.
2132 Memleketin direği, temeli, sağlamlığı, esâsı ve kökü iki şeye bağlıdır.
2133 Bunlardan biri halkın hakkı olan kanun, diğeri de hizmette bulunanlara dağıtılan gümüştür.
2134 Kanun himayesinde halk sevinç içinde yaşamalı ve parayı görerek, hizmet edenlerin de yüzleri gülmelidir.
2135 Bu iki zümre beyden memnun olursa, memleketi ve idaresi düzene girer; bey huzura kavuşur.
2136 Her hangi bir bey halka kanun vermez, halkı korumaz ve halkın serveti kapanın elinde kalırsa,
2137 O halkın içine ateş atmış olur; memleketi bozulur ve hiç şüphesiz, beyliğin temeli yıkılır.
2138 Hangi bey askerini memnun etmezse, kılıç da kınından çıkmaz.
2139 Beyler kılıç ile memleketlerine hâkim olurlar; kılıçsız, gafil bey memleketine sahip olamaz.
2140 Kılıç ile balta memleketin bekçisidir; halkın başında bulunan, kılıç sayesinde memleketler ele geçirir.
2141 Dünyayı elinde tutan, kılıç ve balta ile düşmanını yenmiş olan ne der, dinle :
2142 Ey memlekete hâkim olan, onu muhafaza etmeli; zehir yiyen kimse bunu gaflet yüzünden yer.
2143 Ey kudretli, kılıç ve baltayı kendine muhafız yap; kılıç bekçi olursa, bey rahata kavuşur.
2144 Kılıç kımıldadığı müddetçe düşman kımıldayamaz; kılıç kınına girerse, beyin huzuru kaçar.
2145 Ey bey, kılıç kullananı her vakit memnun et ve böylece kendin de dâima sevinç içinde yaşa ve zahmet yüzü görme.
2146 Öğdülmiş tekrar dedi : — Ey devletli hükümdar, memleket işleri çok ağır, fakat şerefi büyüktür.
2147 Halka baş olmak büyük ve ağır bir iştir; o dâima başa dert olur ve insana eziyet verir.
2148 Dikkat edersen, sevinci az, kaygısı çoktur; öğeni az, fakat söğeni daha çoktur.
2149 Nereye bakarsan, orada bir tehlike vardır; sevincini sorarsan, o daha azdır.
2150 Sevmeyeni çok, seveni nâdirdir; didinmesi çok, rahatı azdır.
2151 Hiç bir yerde gönülü emin olmaz; gönülün emin olmaması, insan için, büyük bir ıstıraptır.
2152 Dikkat edersen, onun her işinde bir tehlike vardır; tehlikeli işin tadı kaçar.
2153 Dinle, akıllı sözü ne der; akıllının sözü, dikkat edersen, tamamen bir inciye benzer.
2154 Hükümdarın boynu kıl gibi, başı ise, burç kadardır; akıllı insan ona pek inanmaz.
2155 Beylik baş üzerinde bir kılıç gibidir; her gün onun için tehlikeli bin iş vardır.
2156 Her beylik işi böyledir; bazısı huzura kavuşur, bâzısı ise, kendi başını yer.
2157 Dünya ve âhireti, bunların her ikisini birden bulmak istersen, şu bir kaç ışı bırakma; muktedirsen, bunları yerine getir.
2158 Gönül ve dilini doğru tut, Tanrıya sığın; Allanın emrine itaatsizlik etme.
2159 Tanrıdan ne gelirse, ona razı ol; her şeye razı olmak kulluk icâbıdır.
2160 Bütün halka içten gelen bir merhamet göster; dâima iyilik yap ve kendin iyilik bul.
2161 Halka faydalı ol, ona zarar verme; ıyı hareket et, kötülerin zararlarını ortadan kaldır.
2162 Dünya ve hayat senin oldu; hayatta iken, ondan sevinçle istifâde et.
2163 Can çıksa dahi, ümidini kesme; inan ki, Tanrı iyiye iyi yol gösterir.
2164 İşte benim bu söylediklerimi hükümdar işitti; bey için böyle bir fazilet ve bilgi lâzımdır.
2165 Hangi insanda bu fazilet ve bu terbiye bulunursa, onu, bey olarak, memlekette yükseltmelidir.
2166 Böylesi mükemmel bir bey ve halka baş olur; insan ondan her türlü iyilik bulur.
2167 Bilgili ve zeki insan ne der, dinle; bilgili ve zeki insanın bilgisi memleket için bir zînettir.
2168 Bey bilgili, akıllı ve âdil olmalı; şöhretinin yayılması için de cesur ve tedbirli davranmalıdır.
2169 Bey, memleketini iyice koruyabilmesi için, bir de asıl, haya sahibi, yumuşak huylu ve merhametli olmalıdır.
2170 O gözü tok, sabırlı, alçak gönüllü, şefkatli ve sakin tabiatlı olmalıdır.
2171 Bütün faziletlerde her keşten üstün olmalı; halka karşı adaletle muamele etmelidir.
2172 Hangi memleketin beyi böyle olursa, o memleket halkı kurtulur; derdi kalmaz.
2173 Orada saadet güneşi doğar ve memleket huzura kavuşur; fakat ne yazık ki, bu gibi insanlar çok yaşamazlar.
2174 Ey hükümdar, benim bildiğim bunlardır; aklımın erdiklerini işte sana arzettim.
HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
2175 Hükümdar : — Anladım, doğru söyledin, bana lâzım olan bunlar idi, bilgide yanılmadın— dedi —
2176 Sana soracak bir sözüm daha var, onu aa bana açık olarak, söyle.
2177 Beyi böyle her türlü fazilet sahibi olursa, ey seçkin insan, veziri nasıl olmalıdır ki,
2178 Altın ve gümüşten zengin bir hazine toplasın; memleket düzene konsun, şehir ve eyâletler çoğalsın.
2179 Memleketi tanzim eyleyerek, doğru kanun ile idare etsin; hizme tinde bulunanlar iyilik görerek, ona ısınsın,
2180 Halk huzura kavuşsun, kimse ona el uzatmasın; beyin adı iyilik ile dünyaya yayılsın.
1922 Bir olan Tanrı insan-oğlunu yarattı; bunlar arasında büyük var, küçük var; kötü ve iyi adlı olanları var.
1923 Bilgili, bilgisiz, fakir ve zengin var; akıllı, akılsız ve küstah var. İyi söyle,
1924 Beyin nasıl olması gerek ki, o bunların başına geçsin, işini görsün, nâm ve şöhreti dünyaya yayılsın.
1925 Memleketi düzene girsin, halk zenginleşsin; göçtüğü zamanda, iyi nâm bıraksın.
1926 Gümüş ve sırmalar ile hazinesi dolsun; düşman boyun eğsin ve kargaşalık ortadan kalksın.
1927 Asker toplansın, kudretli bir ele sahip olsun; yeter bilgi ile memleketi idare etsin.
1928 Şöhret kazansın, adı dünyaya yayılsın; günden-güne yükselsin ve saadeti artsın.
1929 Huzur içinde ömür sürsün, uzun zaman hükümran olsun; bütün canlar feda olsun, tek o yaşasın.
ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1930 Öğdülmiş cevap verdi ve : — Hükümdar bana çok zor bir şey sordu — dedi —
1931 Bu beylik işini hep beyler bilir; kanun ve nizam, örf ve âdet onlardan gelir.
1932 Bey doğarken, beylikle doğar; görerek öğrenir ve böylece işlerin hangisinin daha iyi olduğunu bilir.
1933 Tanrı kime bu beylik işini verirse, ona işi ile mütenâsip akıl ve gönül de verir.
1934 Tanrı kimi bey olarak yaratmak isterse, ona önce münâsip tavır ve hareket ile akıl ve kol kanat verir.
1935 Bu beylik işi beylerin işidir; beylerin işini bey olan kimse bilir.
1936 Bu işi hükümdar benden daha iyi bilir; babası bey idi, kendisi de beydir.
HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
1937 Hükümdar dedi : — Anladım, bunların hepsi doğrudur; bu sözü doğru söyledin, sözün misk gibi koktu.
1938 İşi yapan adam kendi vazifesini yapar; bunun kusur veya fazilet olduğunu gören insan takdir eder.
1939 Ben iş yapan insanım, sen ise, onu gören insansın; yapan adam işinin nasıl olduğunu görenden öğrenir.
1940 Şimdi Tanrı sana akıl ve gönül verdi; akıl ve bilgi sayesinde sen işleri sükûnetle ele alıyorsun.
1941 Küçüklüğünden beri hep benim hizmetimde bulundun; görüp öğrenerek, iyi kanunlar elde ettin.
1942 Bütün işleri artık sen anladın ve kavradın; bana da işin ve sözlerinle candan bağlısın.
1943 insan işini kendisine candan bağlı olana danışır; sâdık insan kendisini başkası için feda eder.
1944 Bana içten bağlı olduğun için, sana inanıyorum; sözlerime samimiyetle cevap ver.
1945 Dinle, şefkatli insan ne der; insanl-ığın başı merhamettir.
1946 Merhametli insanı akıllı çok öğdü; merhametli kimse insan için azizdir.
1947 Merhametli birini bulursan, bağrına bas; bilgi ve akıl bana böyle dedi.
ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1948 Öğdülmiş cevap verdi ve: — Ey hükümdar, ey üstün el, sağ ol ve huzur içinde yaşa — dedi —
1949 Beylik için insanın ilk önce asîl soydan gelmesi gerektir; bey cesur, kahraman, kuvvetli ve pek yürekli olmalıdır.
1950 Babası bey ise, oğul bey doğar; o da babaları gibi, bey olur.
1951 Bey bilgili ve akıllı olmalıdır; cömert ve yumuşak huylu olmak da lâzımdır.
1952 Beyler bilgi ile halka baş oldular ve akıl ile memleket ve halkın işini gördüler.
1953 Bey adı bilig kelimesi ile ilgilidir; bilig'in lamı giderse, beg adı kalır.
1954 Bey çok akıllı olmalı ve aklın kıymetini bilmelidir; bilgili insanın düşmanı çok olur.
1955 Bilgiyi takdir eden, görmüş-geçirmiş ve çok gezmiş insan ne der, dinle.
1956 Ansızın bir iftiraya uğramaması için, beyin bilgili, akıllı ve uyanık olması lâzımdır,
1957 Adının iyiye çıkması ve boyanın tutması için, iyi tavır ve hareket ile binlerce fazilet lâzımdır.
1958 Bütün insan-oğullarının menşei büyüktür; seçkinler ise, bilgi ile temayüz etmiştir.
1959 Uyruğu iyi ise, insan iyi olarak doğar ve iyi olduğu için baş-köşeye geçer.
1960 Bu beylik mukaddestir, temizlik ister; halkın da temiz ve uyanık olması lâzımdır.
1961 Halk için beyin cesur ve kahraman olması iyidir; büyük işleri ancak bu meziyetler ile karşılamak mümkündür.
1962 Tecrübeli, sözünü düşünerek söylemiş olan Ötüken beyi ne der, dinle.
1963 Halk için beyin çok seçkin olması lâzımdır; özü, sözü doğru ve tabiatı güzide olmalıdır.
1964 Bilgili, akıllı, halka muamelesi iyi, cömert, gözü tok ve gönülü zengin olmalıdır.
1965 Her türlü iyiliğe el uzatmalı; haya sahibi, yumuşak huylu ve asil tabiatlı olmalıdır.
1966 Böyle bir bey halka lâyık, büyük bir bey olur ve bu beyden de iyi bir hanedan yetişir.
1967 insan her işe başlarken, bilgi ile başlar ve akıl ile sona erdirir.
1968 Bey halkı bilgi ile elinde tutar; bilgisi olmazsa, aklı işe yaramaz.
1969 Beyler işlerinde yanılırlarsa, ey devletli hükümdar, onların beyliği hastalanmış demektir; tedavi etmelidir.
1970 Beylik hastalığının ilâcı akıl ve bilgidir; ey yumuşak huylu, onu akıl ile tedavi et.
1971 Bey bilgili, akıllı ve zeki olmalıdır; beyliğin hastalığına ancak bunlar ile bir çâre bulunabilir.
1972 Bilgili, akıllı ve hakîm hükümdarın her iki dünyada da makamı yüksek olur.
1973 Her iki dünyayı bulan insan çok mes'ûd olur ve bütün saadetlerin başında bulunur.
1974 Şâir şu sözü buna benzeterek söylemiştir; dikkat edersen, mânası bilgisiz için gözdür.
1975 Saadet nedir; bana tarif et; insanlar arasında mes'ûd olan kimdir.
1976 Kendisi yaşar, başkalarını da yaşatır ve ömrünü saadet içinde geçirirse, böyle bir insan âhirette de baş-köşeyi bulur.
1977 Tabiatı iyi ve hareketi doğru ise, bak, o beyin hayatı sevinç içinde geçer.
1978 Tanrı kime bu iyi tabiatı ve bu iyi tabiat ile birlikte iyi gidişi kısmet ederse,
1979 Bu dünya, her türlü nimeti ile birlikte, onun olur; isterse, kendisi kullansın, isterse, başkalarına dağıtsın.
1980 Tanrı kuluna saadet ile fazileti nasîp ederse, onun tabiatı iyi ve hareketi mükemmel olur.
1981 II ve şehirleri idare, sulh ve sükûneti te'min etmek için, hükümdarın iyi tabiat ve binlerce fazilet sahibi olması lâzımdır.
1982 Bu iyi tabiat ne güzel şeydir; tabiatı iyi olan insanın hayatı da güzeldir.
1983 Tanrı kime kötü bir tabiat vermiş ise, bu felek oku ona eziyet çektirir.
1984 Hangi bey kötü bir tabiata sahip olursa, her işi ters gider; sevinç yüzü görmez, dâima keder içinde yaşar.
1985 Bey takva sahibi ve temiz olmalıdır; aslı temiz olan dâima temizlik ister.
1986 Takva sahibi, hataya düşmemek için, dâima titiz davranır; böyle titiz hareket eden beyler doğru iş görürler.
1987 Eğer bey takva sahibi ve temiz kalpli olmazsa, hiç bir vakit temiz ve isabetli hareket edemez.
1988 Sabır ve sükûnet bey için bir ziynettir; bunlar beyliğin başta gelen meziyetleridir.
1989 J$e bilerek başlamak ve başarı ile tamamlamak için, beyin çok akıllı olması gerektir.
1990 îşi akıllı insanlar başarırlar; akılsız kimseleri işten uzak tutmalıdır.
1991 Gönül olmazsa, insan gözünün faydası yoktur; akıl olmazsa, insan gönülünden layıkı ile istifade edemez.
1992 Ey hükümdar, dinle, sakin, iyi gönüllü ve tecrübeli insan ne der.
1993 Hangi insanda akıl ve anlayış varsa, ona insan de, onu ne kadar öğersen öğ.
1994 Akıl, anlayış ve bilgi tam olarak kimde bulunursa, kötü ise, onu iyi, küçük ise, büyük bil.
1995 însan için akıl ne iyi şeydir; akıllı insanlara müşavir nazarı ile bakmalı.
1996 Acelecilik her kes için fenadır ve derûnî bir korku neticesidir; eğer bu beyde olursa, onun yüzü kül renkli olur.
1997 Acelecilik, zevzeklik ve hiddetli mizaç — bunlar bilgisizlik alâmetleridir.
1998 Acele yapılan işler acı olur; acele yemek-içmek yüzünden hastalık gelir.
1999 Her işte sükûneti tercih et; yalnız ibâdette acele et, çabuk davran.
2000 Bey tok gözlü, haya sahibi ve yumuşak tabiatlı olmalı, sözünde ve hareketinde açık ve vazıh davranmalıdır.
2001 Gözü aç adam hiç bir şey ile doymaz; gözü aç olana, bütün dünya nimeti kâfi gelmez.
2002 Aç gözlülük, ilâcı ve devası bulunmayan bir hastalıktır; onu, bütün dünya kâhinleri bir araya gelse, yine tedavi edemezler.
2003 Bütün açlar yer ve içerlerse, nihayet doyarlar; aç gözlü adamın açlığı ancak ölümle nihayete erer.
2004 Aç gözlü adamı mal doyurmaz; bütün dünyaya sahip olsa bile,o yine dâima aç gözlü ve fakirdir.
2005 Bey haya sahibi ve insanların seçkini olmalı; haya sahibinin tavır ve hareketi eksilmeyen bir bütündür.
2006 Haya sahibi kimse yumuşak tabiatlı olur; kendisine yakışmayan hiç bir işe el sürmez.
2007 Tanrı kime haya ve iz'ân vermişse, ona devlet ile birlikte bütün şerefleri vermiş demektir.
2008 Bütün uygunsuz işlere mânı olan hayadır; bütün iyi işlere ulaştıran da hayadır.
2009 Bu haya ne kadar iyi şeydir ve insan için ne büyük bir zînettir; haya insanı her iyi işe sevkeden bir vâsıtadır.
2010 Beyin dili dürüst ve kalbi doğru olmalı ki, halka faydalı olsun ve güneşi doğsun.
2011 Eğer beylerin gönülünde hiyânet bulunursa, halka faydaları dokunmaz; onlardan vaz geç.
2012 Beyin gönülü, dili ve tabiatı düzgün olmazsa, saadet o memlekette dolaşamaz, kaçar.
2013 Sözünde durmayan beye ümit bağlama, ömrün boşuna geçer ve peşiman olursun.
2014 Bey çok ihtiyatlı ve çok da uyanık olmalı; beyler ihmalkâr olurlarsa, bunun cezasını başkaları çeker.
2015 Bir memleketin bağı ve kilidi iki şeyden ibarettir; biri— ihtiyatlılık, biri — kanun; bunlar esastır.
2016 Hangi bey ihtiyatlı ise, o memleketini muhafaza eder; düşmana boyun eğdirir ve onu sım-sıkı bağlar.
2017 Hangi bey memlekette doğru kanun koydu ise, o memleketini tanzim etmiş ve gününü aydınlatmıştır.
2018 Beyliğin başı işte bu iki şeydir; bu ikisi tam olursa, bey beylik yapar.
2019 İhtiyat ile hareket edip, düşmanını yenen, cesur muharip ne der, dinle.
2020 Ey ülke beyi, memleketin korunmasını istersen, memleketin her tarafında ihtiyat tedbirleri al.
2021 Ihtiyatlılık beylerin ülkesini genişletir; ihmalkârlık ise, beyliğin temelini göz göre-göre sarsar.
2022 Bu ihtiyat ile sen düşmanın boynunu vur, halka hüküm et, rahat ve huzur içinde yaşa.
2023 Bey iki şey ile kendi beyliğini bozar, eğri yola girer ve doğru yoldan şaşar.
2024 Bunlardan biri zulüm, biri ihmalkârlıktır; bu ikisi ile bey memleketini harap eder.
2025 Düşmanın boynunu kırmak istersen, gözünü, kulağını tetikte bulundurmalısın.
2026 Beyler düşmanı ihtiyat ile vurmuşlar ve ihmalkârlık ile beyliğin bağlarını çözmüşlerdir.
2027 Beyler ihmalkâr olurlarsa, işlerini başaramazlar; bey iyice bilmelidir ki, ihmalkârlık ederse, beyliği devam edemez.
2028 ihtiyatlı insan dâima hazırlıklı bulunur ve ıhmâlkâre pusu kurar.
2029 Bey ihtiyatlı olursa, memleketine el dokundurmaz; eğer dokunursa, o bu tecâvüzü akıl, fikir ve bilgisi ile karşılar.
2030 Zâlim adam üzün müddet beyliğe sahip olamaz; zâlimin zulmüne halk uzun müddet dayanamaz.
2031 Bilgili bunu nasıl ifâde eder, dinle; zâlim memleketine uzun müddet hüküm edemez.
2032 Zulüm yanar âteştir, yaklaşanı yakar; kanun— sudur; akarsa, nimet yetişir.
2033 Ey hakîm, memlekette uzun müddet hüküm sürmek istersen, kanunu doğru yürütmeli ve halkı korumalısın.
2034 Kanun ile ülke genişler ve dünya düzene girer; zulüm ile ülke eksilir ve dünya bozulur.
2035 Zâlim zulmü ile bir çok sarayları harap etmiş ve sonunda kendisi açlıktan ölmüştür.
2036 Beyler gönüllerini temiz tutar ve kanunu tatbik ederlerse, beylik bozulmaz ve uzun müddet ayakta durur.
2037 Ey devletli hükümdar, en kötüsü beylerin adının yalancıya çıkmasıdır.
2038 Beyin sözü doğru olmalı, tavır ve hareketi itimat telkin etmelidir ki, halk ona inansın ve huzur içinde yaşasın.
2039 Yalancı insanlar vefasız olur; vefasız kimseler halkın hayrına uygun olmayan işler yaparlar.
2040 Vefalı insan ne der, dinle; insan için insanlığın başı vefadır.
2041 Sözü yalan olan kimsenin tavır ve hareketi cefâdır; cefâ kimde ise, o kimse hayvandır.
2042 Yalancı adamdan vefa bekleme; bu uzun yıllardan beri tecrübe edilmiş bir sözdür.
2043 Bey cesur, kahraman ve atılgan olmalı; bey cesareti ile düşmana karşı koyar.
2044 Korkak askerin cesaret alması için, kumandanın kahraman ve cesur olması lâzımdır.
2045 Cesur insan korkakların başına geçer ve her kes ondan cesaret alır.
2046 Bu söze şahit olarak, şu beyti oku; bu sözü gönülüne al ve aklına koy.
2047 Arslan köpeklere baş olursa, köpeklerin her biri kendi karşısındakine arslan kesilir.
2048 Eğer arslanlara köpek baş olursa, o arslanların hepsi köpek gibi olur.
2049 Beye cömertlik ve alçak gönüllülük lâzımdır; alçak gönllülük ile birlikte tabiatı da sakin olmalıdır.
2050 Beyler cömert olursa, adları dünyaya yayılır; bunların nâm ve şöhretim üc dünya korunur.
2051 Etrafına üşüşerek, asker toplanır ve ordu olur; asker ve ordu ile insan dileğine kavuşur.
2052 Harp eden ve hayatını bununla kazanan insan ne der, dinle : ey kahraman, vur al ve aldıklarını tekrar yiğitlere ver.
2053 Cömert ol, bağışla, yedir ve içir; eğer malın eksilirse, tekrar vur, al ve eksileni tamamla.
2054 Cesur, gözü pek olan insan için mal eksik olmaz; ak doğan için derem eksik olmaz.
2055 Kılıç, balta, ok, yay ile kuvvet ve cesaret varken, yiğit adam mal için endişe etmemelidir.
2056 Dünya hâkimi hakîm bey niçin hazîne toplar; asker nerede ise, oradan hazır hazîne alır.
2057 Memleket tutmak için, çok asker ve ordu lâzımdır; askeri beslemek için de çok mal ve servete ihtiyaç vardır.
2058 Bu malı elde etmek için, halkın zengin olması gerektir; halkın zengin olması için de, doğru kanunlar konulmalıdır.
2059 Bunlardan bin ihmâl edilirse, dördü de kalır; dördü birden ihmâl edilirse, beylik çözülmeğe yüz tutar
2060 iyi nâm ve şöhretle adının yayılmasını isterse, bey bir de şu beş şeyi kendinden uzak tutmalıdır.
2061 Biri acelecilik, ikincisi cimrilik ve üçüncüsü hiddettir; bunlara karşı mukavemet et, mağlûp olma.
2062 Bir bey için fena olan şeylerin dördüncüsü inatçılıktır; yakışmayan bu şeylerin beşincisi, şüphesiz, yalancılıktır.
2063 Adının kötüye çıkmaması ve sözünün itibârını kaybetmemesi için, beyler bunlardan kendilerini uzak tutmalıdır.
2064 Bunların en kötüsü bu inatçılıktır; inatçı kimse, hiç şüphesiz, çok sıkıntı çeker.
2065 Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; şâir sözüne değer veren insanın ifâdesi zenginleşir.
2066 İnatçılık insan ıçm ağır bir yüktür; inatçılıktan kendini kurtar ve onunla savaş.
2067 Düşmanın yapamadığı fenalığı onun kendi hareketi kendisine yapar; bunun düşmandan farkı nedir, bu da düşmandır.
2068 Ey hükümdar, bir çok memleketleri elde etmek istersen, yapabilirden, şu üç işi yap.
2069 Sağ elin ile kılıç sallar ve vururken, sol elin ile mal dağıt.
2070 Ağzından çıkan sözler şekerden daha tatlı olsun; böylece bey-kul, büyük-küçük, hepsi sana boyun eğer.
2071 Halk tarafından sevilmesi ve itibar görmesi için, ey hükümdar, beyin şu bir şeye sahip olması lâzımdır.
2072 O güler yüzlü, tatlı sözlü, yumuşak huylu olmalı ve bütün hareketlerinde de bunkra uygun davranmalıdır.
2073 Bey gönülünü alçak tutrralı, eli açık olmalı, merhameti de bunlarla mütenâsip bulunmalıdır.
2074 Her türlü fazileti tam olarak elde etmeli; uygunsuz ve olmayacak şeylerden uzak durmalıdır.
2075 Böyle bir bey insanların seçkini ve halkın iyisidir; seçkin ve iyi olan kimse eksilmeyen bir aya benzer.
2076 Bütün dünya halkı ona kul olur; bu gibi beyler dünyaya hâkim olurlar ve bütün dileklerine kavuşurlar.
2077 Asık suratlı, kaba sözlü, kibirli ve mağrur insan her keşi kendisinden nefret ettirir ve işini yoluna koyamaz.
2078 Küstahlık, acelecilik, zevzeklik, bunlar avam tabiatıdır; bey bunlardan uzak bulunmalıdır.
2079 Avam tabiatının beye yakın olması uygun düşmez; bu tabiat yaklaşırsa, bey itibârını derhâl kaybeder.
2080 Siyah — kul rengidir, bey — beyaz olur; siyah ve beyaz renkleri ayırt edilmiştir.
2081 Seçkin bir bey olabilmek için, fazilete kıymet verilmelidir, ey namlı meşhur.
2082 Bir kimsenin adı bey, fakat tabiatı avamınki gibi olursa, o halk arasında avamdan daha aşağı görülür.
2083 Bey güzel yüzlü, saçı-sakalı düzgün, yakışıklı ve orta boylu olmalı; aynı zamanda nâm ve şöhret sahibi bulunmalıdır.
2084 Yüzünü gören her kes, bakınca, onu sevmeli; memleketi ve halkı ona bakıp, güvenle yaşamalıdır.
2085 Düşmana karşı cesur ve mert olmalı; güzelliği bakan gözü sevgi ile parlatmalıdır.
2086 Bilgi nazarında boyunun çok uzun olması makbul değildir; onun çok bodur olması da güzel düşmez.
2087 Onun için bey orta boylu olmalıdır; orta boylu olması daha iyidir.
2088 Çok yaşamış ve başından çok şeyler geçirmiş, tecrübeli insan ne der, dinle.
2089 Kısa boylu, bodur kimseler hırçın tabiatlı olurlar; hırçın nereye giderse, orada kavga başlar.
2090 Boy orta ve her şey bununla mütenâsip olmalı; ey bilgili insan, her işte itidalden ayrılma.
2091 Bey içki içmemeli ve fesatlık yapmamalıdır; bu iki hareket yüzünden, sonunda ikbâl elden gider.
2092 Dünya beyleri şarabın tadına alışırlarsa, memleketin ve halkın bundan çekeceği zahmet çok acı olur.
2093 Dünyaya sahip olan vaktini kumara verirse, memleketin bozar ve kendisi de muhtaç duruma düşer.
2094 Devlet işleri ihmâl edilir ve vakfında yapılmazsa, arkasından avcı kuşla takip etsen bile, bir daha ele geçmez.
2095 Bilgi veren ve bilgisizi yererek, içkiden men'eden insan ne der, dinle.
2096 Ey içki düşkünü, boğazının esiri, içki içme; içki içersen, sana fakirlik yolu açıldı demektir.
2097 Avam içkiye müptelâ oldu, malı rüzgâr gibi uçtu; bey içkiye müptelâ olursa, memleketi nasıl durur.
2098 Bu içki ve meyhaneci düşmandır, insanın parasını alır; içki içen hırçın ve kavgacı olur.
2099 insan sarhoş olursa, deli olur ve aklını kaybeder; deli hiç doğru iş yapar mı.
2100 Takva sahibi insan ne der, dinle; ey boğazının kulu, bu söze göre hareket et.
2101 Yapılacak nice işler içki yüzünden yapılamaz; yapılmaması gereken nice işler de sarhoşken yapılır.
2102 Nice uygunsuz işler içki yüzünden işlenir; nice iyi işler sarhoşluk yüzünden geri kalır.
2103 Bey içki içer ve oyunla vakit geçirirse, memleket işini düşünmeğe ne zaman fırsat bulur.
2104 Nerede fesat olursa, oradan saadet kaçar, gider; fesat, şüphesiz, her yerde dâima beyliğe halel getirir.
2105 Saadet ve ikbâl temizdir, her yerde temizlik arar; bu saadet durudur ve ancak saf olanı destekler.
2106 Bey içkiye müptelâ, müfsit ve kaba: olursa, onun bütün halkı da ayyaş olur.
2107 Halkın bütün uygunsuzluklarını beyler düzeltir; bey uygunsuzluk ederse, onu kim yola getirir.
2108 insan temiz olmayan şeyleri su ile yıkayıp, temizler; eğer su kirlenirse, o ne ile ve nasıl temizlenir.
2109 İnsan hastalanırsa, tabip bunun ilâcını verir; eğer tabip hastalanırsa, onu kim tedavi eder.
2110 Beyler tavır ve hareketlerini temiz ve doğru tutmalıdırlar; halk yolunu ve gidişini beyin yoluna uydurur.
2111 Beyler örf ve kanuna nasıl riâyet ederlerse, halk da aynı şekilde örf ve kanuna itaat eder.
2112 İşte şu söz de buna şahittir; bu sözün, dikkat edersen, mânası buna uygundur.
2113 Beyler hangi yoldan giderlerse, beylerin bu gidişi kulun da yoludur.
2114 Beyi iyi ve gidişi doğru ise, kulu da daha iyi yürüyecektir.
2115 Bey mağrur, kabadayı ve kibirli olmamalı; gurur insanı doğru yoldan çıkarır.
2116 Beyler, şüphesiz, saadetle büyük olurlar; bundan nasip alabilmeleri için gönüllerini küçük tutmalıdırlar.
2117 Akıllı, insanların iyisi, halk arasında seçkin ve bilgili bey ne der, dinle.
2118 Beyler büyüklük taslar ve kibirli olurlarsa, ey oğul, onlar, şüphesiz, itibar görmezler.
2119 Gurur ile insan göğe yükselmez; alçak gönüllü olmakla da işi bozulmaz.
2120 Gurur faydasızdır, o insanları kendinden soğutur; alçak gönüllülük insanı yükseltir.
2121 Bey mütevazı ve alçak gönüllü olmalıdır; eğer böyle değil ise, sen ondan elini çek.
2122 Bey mütevazı ve alçak gönüllü olmalı, suçlu kimselerin de suçunu affetmelidir.
2123 Hizmetinde bulunanlar ona çabuk ısınırlar ve gönülden bağlı olurlar; gönülden bağlı olan, candan adamlar severek hizmet ederler.
2124 Halka baş olan beye himmet lâzımdır; bu himmet ile birlikte mürüvvet de bulunmalıdır.
2125 Bey himmet ve mürüvvet ile şöhret bulursa, dileğine erişir ve av ayağına gelir.
2126 Himmet sahibi olmayan kimse ölüdür; o her iki dünyada da mahrum kalır.
2127 Himmeti ile beraber, bir de siyâset lâzımdır; siyâset için de beylik şartlarını hâiz bir beyin riyaseti lâzımdır.
2128 Bey memleket ve kanunu siyâset ile düzene koyar; halk hareketini onun siyâsetine bakarak, tanzim eder.
2129 Şu beyitler bu söze cevap ve şahittir; şahit nerede ise, hüccet de oradadır.
2130 Beylerin kapısını siyâset süsler; bey siyâset ile memleketini düzene koyar.
2131 Kötü insanlara karşı siyâset yürütmeli; halk arasında kargaşalığı siyâset yatıştırır.
2132 Memleketin direği, temeli, sağlamlığı, esâsı ve kökü iki şeye bağlıdır.
2133 Bunlardan biri halkın hakkı olan kanun, diğeri de hizmette bulunanlara dağıtılan gümüştür.
2134 Kanun himayesinde halk sevinç içinde yaşamalı ve parayı görerek, hizmet edenlerin de yüzleri gülmelidir.
2135 Bu iki zümre beyden memnun olursa, memleketi ve idaresi düzene girer; bey huzura kavuşur.
2136 Her hangi bir bey halka kanun vermez, halkı korumaz ve halkın serveti kapanın elinde kalırsa,
2137 O halkın içine ateş atmış olur; memleketi bozulur ve hiç şüphesiz, beyliğin temeli yıkılır.
2138 Hangi bey askerini memnun etmezse, kılıç da kınından çıkmaz.
2139 Beyler kılıç ile memleketlerine hâkim olurlar; kılıçsız, gafil bey memleketine sahip olamaz.
2140 Kılıç ile balta memleketin bekçisidir; halkın başında bulunan, kılıç sayesinde memleketler ele geçirir.
2141 Dünyayı elinde tutan, kılıç ve balta ile düşmanını yenmiş olan ne der, dinle :
2142 Ey memlekete hâkim olan, onu muhafaza etmeli; zehir yiyen kimse bunu gaflet yüzünden yer.
2143 Ey kudretli, kılıç ve baltayı kendine muhafız yap; kılıç bekçi olursa, bey rahata kavuşur.
2144 Kılıç kımıldadığı müddetçe düşman kımıldayamaz; kılıç kınına girerse, beyin huzuru kaçar.
2145 Ey bey, kılıç kullananı her vakit memnun et ve böylece kendin de dâima sevinç içinde yaşa ve zahmet yüzü görme.
2146 Öğdülmiş tekrar dedi : — Ey devletli hükümdar, memleket işleri çok ağır, fakat şerefi büyüktür.
2147 Halka baş olmak büyük ve ağır bir iştir; o dâima başa dert olur ve insana eziyet verir.
2148 Dikkat edersen, sevinci az, kaygısı çoktur; öğeni az, fakat söğeni daha çoktur.
2149 Nereye bakarsan, orada bir tehlike vardır; sevincini sorarsan, o daha azdır.
2150 Sevmeyeni çok, seveni nâdirdir; didinmesi çok, rahatı azdır.
2151 Hiç bir yerde gönülü emin olmaz; gönülün emin olmaması, insan için, büyük bir ıstıraptır.
2152 Dikkat edersen, onun her işinde bir tehlike vardır; tehlikeli işin tadı kaçar.
2153 Dinle, akıllı sözü ne der; akıllının sözü, dikkat edersen, tamamen bir inciye benzer.
2154 Hükümdarın boynu kıl gibi, başı ise, burç kadardır; akıllı insan ona pek inanmaz.
2155 Beylik baş üzerinde bir kılıç gibidir; her gün onun için tehlikeli bin iş vardır.
2156 Her beylik işi böyledir; bazısı huzura kavuşur, bâzısı ise, kendi başını yer.
2157 Dünya ve âhireti, bunların her ikisini birden bulmak istersen, şu bir kaç ışı bırakma; muktedirsen, bunları yerine getir.
2158 Gönül ve dilini doğru tut, Tanrıya sığın; Allanın emrine itaatsizlik etme.
2159 Tanrıdan ne gelirse, ona razı ol; her şeye razı olmak kulluk icâbıdır.
2160 Bütün halka içten gelen bir merhamet göster; dâima iyilik yap ve kendin iyilik bul.
2161 Halka faydalı ol, ona zarar verme; ıyı hareket et, kötülerin zararlarını ortadan kaldır.
2162 Dünya ve hayat senin oldu; hayatta iken, ondan sevinçle istifâde et.
2163 Can çıksa dahi, ümidini kesme; inan ki, Tanrı iyiye iyi yol gösterir.
2164 İşte benim bu söylediklerimi hükümdar işitti; bey için böyle bir fazilet ve bilgi lâzımdır.
2165 Hangi insanda bu fazilet ve bu terbiye bulunursa, onu, bey olarak, memlekette yükseltmelidir.
2166 Böylesi mükemmel bir bey ve halka baş olur; insan ondan her türlü iyilik bulur.
2167 Bilgili ve zeki insan ne der, dinle; bilgili ve zeki insanın bilgisi memleket için bir zînettir.
2168 Bey bilgili, akıllı ve âdil olmalı; şöhretinin yayılması için de cesur ve tedbirli davranmalıdır.
2169 Bey, memleketini iyice koruyabilmesi için, bir de asıl, haya sahibi, yumuşak huylu ve merhametli olmalıdır.
2170 O gözü tok, sabırlı, alçak gönüllü, şefkatli ve sakin tabiatlı olmalıdır.
2171 Bütün faziletlerde her keşten üstün olmalı; halka karşı adaletle muamele etmelidir.
2172 Hangi memleketin beyi böyle olursa, o memleket halkı kurtulur; derdi kalmaz.
2173 Orada saadet güneşi doğar ve memleket huzura kavuşur; fakat ne yazık ki, bu gibi insanlar çok yaşamazlar.
2174 Ey hükümdar, benim bildiğim bunlardır; aklımın erdiklerini işte sana arzettim.
HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
2175 Hükümdar : — Anladım, doğru söyledin, bana lâzım olan bunlar idi, bilgide yanılmadın— dedi —
2176 Sana soracak bir sözüm daha var, onu aa bana açık olarak, söyle.
2177 Beyi böyle her türlü fazilet sahibi olursa, ey seçkin insan, veziri nasıl olmalıdır ki,
2178 Altın ve gümüşten zengin bir hazine toplasın; memleket düzene konsun, şehir ve eyâletler çoğalsın.
2179 Memleketi tanzim eyleyerek, doğru kanun ile idare etsin; hizme tinde bulunanlar iyilik görerek, ona ısınsın,
2180 Halk huzura kavuşsun, kimse ona el uzatmasın; beyin adı iyilik ile dünyaya yayılsın.
Yorumlar
Yorum Gönder