LXXV. DOĞRULUĞA KARŞI DOĞRULUK VE İNSANLIĞA KARŞI İNSANLIK GÖSTERİLMESİNİ SÖYLER [KÖNİLİKKE KÖNİLİK KİŞİLİKKE KİŞİLİK KILMAKIN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
5762	bu bir türlügi ol takı birsini ayayın eşitgil aça men anu	Bu bir türlüsüdür; birini daha dinle, ben onu da sana izah edeyim.
5763	unıttıŋmu erki azu örtülüp bu iş ötrü tuttuŋ ne asgı körüp	Sen bir şeyi acaba unuttun mu, yoksa bu kapalımı kaldı; ne fayda umarak, bu işi yapmak istiyorsun.
5764	bilir sen ajunda bu ögdi öküş vefalıg kişike bolur ay küsüş	Bilirsin ki, dünyada vefalı insanlar çok takdir edilir ve alkışlanır, ey aziz insan.
5765	ajun boldı erse törü örıgdisi kişike kişilik bolur belgüsi	Dünya yaratılalı beri bir kanun ve âdet vardır ve bunun nişanesi de insanlara karşı insanlık göstermektir.
5766	kişi edgülükke kılur edgülük biriŋe yanutı kılur on ülüg	insan iyiliğe karşı iyilik yapar; hattâ bir iyiliğe on iyilik ile mukabele etmelidir.
5767	kimiŋ aslı bolsa atadın arıg anıŋdın kelir edgü ilke asıg	Kimin soyu babadan temiz ise, ondan memlekete iyilik ve fayda gelir.
5768	ana ogrılık suv alınsa yaşut ogul togsa andın bolur ilke yut	Eğer ana hırsızlık suyunu gizlice alır ve bundan bir oğul doğarsa, o memleket için bir âfet olur.
5769	baka kör sen emdi ilig edgüsin özüŋ buldı nimet yigü kedgüsin	Şimdi hükümdarın iyiliği için çalış, sen ondan, yiyecek, giyecek gibi, bir çok nimetler gördün.
5770	bu erdem bilig ya ukuşka kamug sebeb boldı ilig açıldı kapug	Bütün bu faziletlere, bilgi ve anlayış sahibi olmana hükümdar sebep oldu ve bu yüzden sana bütün kapılar açıldı.
5771	sini at ayag birle kıldı ulug saŋa edgülükke ol açtı kapug	O sana unvan ve rütbeler verdi, seni yükseltti; iyilik kapılarını o sana açtı.
5772	unıttıŋmu erki bu edgülerig yanut kılmagumu ay köŋli tirig	Bu iyilikleri, acaba unuttun mu; ey gönülü diri; bütün bunlara karşı hiç bir mukabelede bulunmamalı mı.
5773	sözledim men sözüg ay kadaş irilme serilme körıgül kılma baş	Ey kardeş, ben bir az sertçe konuştum; bana kızma, hiddetlenme ve gönlün kırılmasın.
5774	köni söz irig ol köŋülke açıg siŋürse anıŋ asgı birgey tatıg	Doğru söz sert olur ve gönüle acı gelir; bu sözün mânasını iyice ruhuna sindirirsen, faydası senin için tatlı olur.
5775	irig sözke buşma kalı tegse söz köni söz irig ol iriglenme öz	Eğer sana sert söz söyleyen olursa, buna kızma; doğru söz sert olur, sen buna karşı sertlik gösterme.
5776	muŋar meŋzetü keldi emdi sözüm eşitgil munı sen ay körklüg yüzüm	İmdi buna benzer bir sözüm var; ey güzel yüzlüm, onu dinle.
5777	köni söz açıg ol siŋürgil anı yarın asgı kelgey süçitgey sini	Doğru söz acıdır; onu hazmedebilirsen, yarın faydasını görürsün, o sana zevk verir.
5778	köni söz köŋülke kör açıg irig irig söz köni ol köni söz kanı	Doğru söz, bak, gönüle acı ve sert gelir; sert söz doğrudur; o doğru söz nerede.
5779	sen oglan kiçig erken öldi ataŋ bilig erdem üstep kızartmadıŋ eŋ	Sen henüz küçük iken, baban öldü; sen de bilgi ve fazilet kazanarak, saadete ermemiş idin.
5780	ilig aldı körgil igidti sini anın bolduŋ emdi kişiler sanı	Hükümdar seni aldı ve terbiye etti; bu sayede imdi sen insanlar sırasına girdin.
5781	bu kul küŋ at adgır bu yir suv kamug iligdin tegip açtı devlet kapug	Bu kul-câriye, at-aygır ve bütün bu yer-su hükümdardan geldi ve sana devlet kapısı açıldı.
5782	özüŋ buldı nimet kamug edgülük yadıldı atıŋ ilde bolduŋ külüg	Sen her türlü nîmet ve iyilikleri buldun; adın memlekette yayıldı ve sen de meşhur oldun.
5783	yararmu saŋa emdi yandru turup özüŋ yüz evürse yagı teg bolup	Şimdi bütün bunlara karşı kalkıp, düşman gibi, ondan yüz çevirmek sana yakışırını.
5784	tusulgu ödinde sen andın kaçıp örgin tursa sen kalga köŋli açıp	Onun için faydalı olabileceğin bir zamanda ondan kaçıp, uzaklaşırsan, onun gönlünü ıztırap içinde bırakmış olursun.
5785	saŋa kıldı ilig kamug edgülük yanutı kereksizmü yandru külüg	Hükümdar sana her türlü iyilikleri yapdı; ey şöhretli insan, buna mukabele etmek gerekmez mi.
5786	kişi körse ögse sini alkayu atırg barsa ilde vefalıg tiyü	İnsanlar gördükçe seni öğsünler, memlekette adın vefalı insan olarak yayılsın.
5787	negü tir eşitgil kişi edgüsi kişilik bolur çın kişi belgüsi	insanların iyisi ne der, dinle; gerçek insanların nişanesi insanlıktır.
5788	kişilik kıl ay er kişi bol ulug kişi mundag urdı kişilik yolug	Ey mert insan, insan ol ve bu vasfınla yüksel; insan insanlık yolunu böyle tarif etti.
5789	kişi bol kişike kişilik kılın kişi atı ögdi özüŋke alın	İnsan ol, insanlara karşı insanlık yap; insan vasfını kendin için en yüksek bir unvan olarak taşı.
5790	saŋa edgü kıldı ilig miŋ yanut ol edgü yanutı sen edgü anut	Hükümdar sana iyilik yaptı, sen de bu iyiliği iyilik ile karşılamağa çalış.
5791	yanutlug kişi ol kişi edgüsi budunda talusı kişi belgüsi	İyiliği karşılıksız bırakmayan kimse, insanların iyisi, halkın seçkini ve insanlık nişanesini taşıyandır.
5792	kiçig erdiŋ oglan biligsiz otun sini ol yöledi kopurdı kutun	Sen bilgisiz, değersiz, küçük bir çocuk idin; sana o destek oldu ve saadet içinde o seni yükseltti.
5793	yulug kıl aŋar emdi canıŋ teniŋ udıp yatma tün kün işin kıl anıŋ	Canını ve tenini şimdi ona feda et; uyuyup yatma, gece-gündüz onun hizmetinde bulun.
5794	ol edgü yanutı bu edgü anut saŋa ma bayat birge edgü yanut	O iyilik karşılığında bu iyilik hazır olsun; Tanrı sana da buna mukabil iyilik verir.
5795	negü tir eşitgil ay köŋli yakın kişilik kılıglı bagırsaklıkın	Kalbi yakın olan ve içten bağlılık ile insanlık yolunda yürüyen adam ne der, dinle.
5796	kimiŋ sen aşın yise sen kıl işin bagırsaklık artur halal yi aşın	Sen kimin ekmeğini yersen, onun işini gör; bağlılığını gittikçe arttır ve yediğin ekmek sana halâl olsun.
5797	tuz etmek hakını küdezip eren yitürmiş kişike yuluglar başın	İnsan olanlar tuz-ekmek hakkını gözeterek, bunu verene canlarını feda ederler.
5798	tilek bulduŋ arzu kamug edgü yol bu kün edgü birle aŋar sen tusul	Bütün dilek ve arzularını buldun ve iyi yola girdin, bugün sen de iyilikle ona faydalı ol.
5799	agı kedti harir özüŋ örtti öz sini yaŋsaguçı körüp kamdı köz	Sen sırma giydin ve vücûdunu ipekler ile örttün; hased edenlerin gözlen sana bakıp, kamaştı.
5800	sen emdi iligke kedür edgü at körüp sızsu düşman boyun egsü yat	Şimdi sen hükümdara iyi nâm kazandır; düşmanlar bunu görüp, sinsinler ve yabancılar boyun eğsinler.
5801	tümen arzu nimet yidiŋ inçlenip boyun yal bedüttüŋ buka teg kılıp	Sen huzur içinde bin türlü arzu ve nimetlere nail oldun; bir boğa gibi, boyun ve enseni kalınlaştırdın.
5802	bu küç tutgıl emdi ilig işiŋe du’a artsu edgü uzun yaşıŋa	Bu kuvveti şimdi hükümdarın hizmetine kullan; uzun ömürlü olması için, halk ona hayır-duâ etsin.
5803	ajun malı tirdiŋ özüŋ boldı bay kevel mindiŋ arkun yime tazı tay	Sen dünya malını topladın ve zenginleştin; her türlü arap atlarına, cins atlara ve taylara mâlik oldun.
5804	iligke yulug kılgıl işlet bu neŋ tilekleri bolsu kızıl kılsu eŋ	Bu malı kullan ve hükümdarın uğrunda onları feda et; onun arzulan yerine gelsin ve yüzü gülsün.
5805	ilig tahtka minsün bu kün inçrünüp yagısı yir öpsü yırak yinçrünüp	Hükümdar bugün huzur içinde tahtına çıksın; onun düşmanı uzaktan başını eğip, yer öpsün.
5806	uzun kıldı elgiŋ yorık kıldı söz sever sevmez erse saŋa açtı köz	O sana salâhiyet verdi ve emirlerinin dinlenmesini sağladı; dost düşman, her kes sana bakıyor.
5807	sen emdi du’a artur edgü adaş seniŋ bolsu devlet uzun bolsu yaş	Ey dostum, sen şimdi hayır-duânın artmasına bak; saadet ve huzur içinde uzun bir ömür sür.
5808	kişi aslı mundag kılur edgülük ol atı ajunda kalır meŋülük	Asıl insan böyle iyilik yapar ve onun adı dünyada ebedî kalır.
5809	idi yakşı aymış bu tazı tili kişi aslı bilgüke açmış yolı	Arapçada insanların aslını bilmeğe yol açan çok iyi bir söz vardır.
5810	kişi aslıŋa kör kılınçı tanuk kılınçı ne erse kör aslı ol ok	İnsanların aslına onun hareketi şâhiddir; hareketi nasıl ise, aslı da odur.
5811	kimiŋ aslı edgü kılınçı oŋay isiz aslıŋa kendü kılkı tanuk	Kiminin aslı iyi ise, onun hareketi aslına uygun olur; kötünün aslına onun kendi tavır ve hareketi delildir.
5812	ilig kılk evürse ay kılkı silig anı evre yandur ayu bir bilig	Ey temiz tabiatli insan, hükümdar tavır ve hareketini değiştirirse, onu tekrar doğru yola sevk et ve bilgi ile onu aydınlat.
5813	kamug edgülükke ilig boldı baş bu edgüg kodup sen özüŋ kılma taş	Bütün iyilikler hükümdar yanındadır; bu iyiliği bırakıp, sen bunun dışında kalma.
5814	kiŋeş kıldıŋ emdi inanıp maŋa özüm bilmişin barça aydım saŋa	Bana itimat ederek, benim ile istişarede bulundun, ben de bütün bildiklerimi söyledim.
5815	men aymışlarım hem özüŋ bilmişiŋ bakıp teŋleyü kör açılgay işiŋ	Benim söylediklerim ile kendi bildiklerini iyice mukayese eder ve dikkatle gözden geçirirsen, işin kolayca halledilir.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI ODGURMIŞKA	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3816	sevindi kör ögdülmiş aydı kadaş bu yaŋlıg kerek ay kişilikke baş	Öğdülmiş sevindi ve: — Ey kardeş, büyük insan böyle olmalıdır — dedi —
5817	idi yakşı aydıŋ bu sözler bu kün yazıldı maŋa bu tügülmiş tügün	Bu sözleri bugün çok iyi söyledin; bu düğüm benim için çözülmüş oldu.
5818	maŋa örtüg erdi bu sözler nece kötürdüıig bu örtüg sen aydıŋ aça	Bütün bu söylediklerin benim için mechûl bulunuyordu; izahların ile bu örtüyü kaldırdın.
5819	özüm kodtı emdi bu arzu tilek bayat ok bolu birsü arka yölek	imdi ben bu arzumdan vaz geçtim, Tanrı bana destek ve yardımcı olsun.
5820	küdezsü idim tutsu köŋlüm tüze ne kılkım kılınçım könilik öze	Rabbim beni korusun, gönlümü temiz tutsun ve hareketlerimde, beni doğru yoldan ayırmasın.
5821	dua birle yarı basut kıl maŋa unıtma mini sen tutuzdum saŋa	Sen de duâ ederek, muvaffak olmam için bana yardımda bulun; beni unutma, kendimi sana teslim ettim.
5822	sözin kesti koptı adakın örü esenleşti atlandı keldi berü	Sözünü kesti ve ayağa kalktı, vedâlaştı ve atına binip, geri döndü.
5823	eviŋe kelip tüşti kirdi yorıp aş içgü yidi tındı anca serip	Evine gelip, atından indi ve yürüyerek içeri girdi; yemeğini yedi ve bir müddet istirahat etti.
5824	kodı ıdtı kesme yaruk yüz tudı kalık tul tonı kedti bilin badı	Gök dul elbisesini giydi ve belini bağladı; zülfünü dağıtıp, parlak yüzünü kapadı.
5825	yaşık yazdı bolgay örüglüg saçı tiyiŋ kiş öŋi tuttı dünya içi	Güneş örülmüş saçını çözmüş olacak, dünya içi sincap ve samur rengine büründü.
5826	töşek koldı yattı bir az inçrünüp udıdı bir anca süçig amrulup	Yatağını hazırlattı ve yatıp, bir az istirahat etti; bir müddet tatlı ve sakin bir uykuya daldı.
5827	odundı baka kördi kötrüp başın kalık kız küler teg yirişti tisin	Uyandı ve başını kaldırarak, yukarı baktı, gök yüzü kızların tebessümü gibi, dişlerini gösterdi.
5828	yaşık baş kötürdi yüz açtı yaŋı ajun bütrü tuttı örüŋ kuş öŋi	Güneş başını kaldırdı, tekrar yüzünü açtı; dünyanın her tarafı ak-kuş rengine girdi.
5829	turu keldi terkin kör ögdülmişe yunup taŋ namaz kıldı tattı aşa	Öğdülmiş acele yerinden kalktı; âbdest alıp, sabah namazını kıldı; bir az bir şeyler yedi.
5830	atın mindi bardı yana karşıka tüşüp kirdi ilig tapanı oka	Atına binip, tekrar saraya gitti; inip, doğruca hükümdarın yanına girdi.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
5831	ayıttı ilig andın odgurmışıg ayur inç esen barmu kılkı bışıg	Hükümdar ona Odgurmış'ı sordu ve: — O kâmil insanın sıhhati nasıldır, râhat mıdır — dedi —
5832	negü tir mini üşgürürmü du’an du’a ol bayattın belaka aman	Ne der, beni duada hatırlıyor mu; Tanrıya duâ sayesinde insan belâlardan aman bulur.
5833	du’a birle yalŋuk bulur edgülük du’a birle uçmak bulur meŋülük	İnsan duâ ile iyilik bulur, duâ ile ebedî cennete kavuşur.
5834	ajunda yok erse bu edgü du’a esiz yir kodı bargay erdi toga	Dünyada hayır-duâ bulunmasa idi, bu kötü dünya çoktan felâket çukuruna yıkılmış olurdu.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
5835	yanut birdi ögdülmiş aydı bu söz köni yarlıkadı bilig birle tüz	Öğdülmiş cevap verdi: —Hükümdarın bu sözü doğru, ilme ve akıla uygundur — dedi —
5836	kadaşım bu kün anda yalŋuzlukun du’a birle bizni kolur muŋlugun	Kardeşim bugün orada yalnızlık ve zaruret içinde, bize duâ etmekle meşguldür.
5837	biziŋde usalrak adın kim bolur yazuk biz kılurmız du’a ol kılur	Bizden daha gafil kim olabilir; günâhı biz işleriz, o ise, bizim için duâ eder.
5838	bu kün ol iligke bagırsaklıkın du’a tilde kesmez ne korali yakın	Bugün o hükümdara, muhabbet ve ihlâs ile, dâima duâ etmektedir.
5839	anıŋda bagırsak takı kim bolur özi kadgusın kodtı bizni kolur	Ondan daha merhametli kim olabilir; kendi derdini bırakmış, bizim için Tanrıdan mağfiret niyaz eder.
5840	biziŋde usalrak kim ol ay ilig yava boldı öd kün tegümez elig	Ey hükümdar, bizden daha gafil kim olabilir; ömrümüz boşuna geçti, ibâdete elimiz değmedi.
5841	özüg arzu nimet bile semritip erej birle avnur özümiz yatıp	Vücûdumuzu dünya heves ve nimetleri ile semirterek, yatıp, huzur içinde avunup duruyoruz.
5842	et öz ölgü ahır yigey kurt yılan ökünete adm yok çıkıp barsa can	Vücût nihayet ölecektir, onu kurtlar ve yılanlar yiyecektir; can çıkıp giderken, elde peşimanlıktan başka bir şeyimiz bulunmayacaktır.
5843	negü tir eşitgil ukuşlug sözi bu söz işke tutsa tap ol ay kozı	Akıllı insan ne der, dinle; ey kuzum, buna göre hareket edersen, bu söz sana yeter.
5844	et öz semrir erse yılan kurt anuk özüŋ sevnür erse keçigli konuk	Vücût semirirse, onu yiyecek kurtlar ve yılanlar hazırdır; kendi sevincine gelince, sen ancak konup-geçen bir yolcusun.
5845	tüşürç teg keçer bu tiriglik barır tiriglik keçerke keçer kün tanuk	Bu ömür rüyan gibi geçer-gider; hayatın geçeceğine her geçen gün delildir. -
	İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5846	yanut birdi ilig ayur ay bügü neteg tutgu özni negü teg kügü	Hükümdar cevap verdi ve: — Ey hakîm, insan nasıl hareket etmeli ve kendisini nasıl korumalıdır — dedi —
5847	seniŋde bagırsak adın yok maŋa inanıp ışanur men emdi saŋa	Bana karşı senden daha bağlı bir kimse yoktur; ben imdi sana inanır ve itimat ederim.
5848	men emdi ev içre yatur men usal işim barça taştın ay bilgi tükel	Ben şimdi ev içinde gafil yatıyorum; ey kâmil insan, işlerim hep dışarıdadır.
5849	közüm.sen kulakım sen körgil eşit ne teŋsiz körünse körü ıdma it	Sen benim gözüm ve kulağımsın, sen gör ve işit; uygunsuz ne görürsen, onu öyle bırakma, düzelt.
5850	meniŋdin kerek bolsa yan basut maŋa ay kılayın ol işke men ot	Sana her hangi bir işte benim de yardımım icap ederse, bana söyle, ben o işe bir çâre bulayım.
5851	nü kılsun er at bir ikindi bile yava kılma mini sevincim tile	Hizmetkârların birbirleri ile olan münâsebetlerini yola koy; beni onlarla boş yere meşgul etme, ben de bir az nefes alayım.
5852	budundın yırak tutsu küçkey elig biligsiz isiz ölsü kalsu bilig	Zâlimin eli halk üzerinden uzak olsun; bilgisiz kötü insanlar ortadan kalksın, bilgili insanlar kalsın.
5853	bayusu budun hem itilsü ilim anıŋ şükri kılsu meniŋ bu tilim	Halk zenginleşsin ve memleketim düzene girsin; ben de bunlar için Tanrıya şükür ile meşgul olayım.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
5854	yanut birdi ögdülmiş aydı ay beg bayat birsü tevfik aya erde yig	Öğdülmiş cevap verdi: — Ey hükümdar, ey insanların iyisi, Tanrı sana tevfık ihsan etsin — dedi —
5855	tilekim bu ol kör kerekim bu ol aça birsü teŋri köni edgü yol	Arzum ve bana lâzım olan da budur; Tanrı doğruluk ve iyilik yolunu açık tutsun.
5856	erejlensü ilig tirilsü kutun maŋa tegsü emgek baş agrıg bütün	Hükümdar huzura kavuşsun ve saadet içinde yaşasın; bütün zahmet ve dertler bana gelsin.
5857	saŋa kıldım emdi özümni yulug sen incin tirilgil ay ilci ulug	İmdi kendimi sana feda ettim; ey ulu hükümdar, sen huzur içinde yaşa!
5858	bir ök hacçtim bar seniŋdin bu kün yorık kıl anı sen sevincin ögün	Senden bugün yalnız bir tek dileğim var, düşünerek ve içten duyarak, bu dileğimi kabul et.
5859	bilir sen kimi tutsa begler yakın kişi barça soŋdar anıŋ bar yokın	Bilirsin ki, beyler kimi kendilerine yakın tutarlarsa, insanlar dâima onun varım-yoğunu çekiştirirler.
5860	neçeme mini edgü tutsa özüŋ yoŋagçı yorıgasa tügülgey yüzüŋ	Sen bana ne kadar iyi gözle baksan bile, gammazların fitneleri seni benden soğutabilir.
5861	negü tir eşitgil toŋa alp erig bilip sözlemiş kör bu öt sav erig	Kahraman ve cesur insan ne der, dinle; bu öğüt ve nasihati o bilerek vermiştir.
5862	et ol bu kişi köŋli artar yıdır anı ked küdezgü ay kılkı kadir	İnsan kalbi ettendir, bozulur ve kokar; ey iradeli insan, onu çok iyi korumalıdır.
5863	neçe ked er erse yoŋag tıŋlamaz ozunçı ara kirse sernü umaz	Ne kadar olgun ve iftiralara kulak asmaz bir insan olsa bile, müfteri araya girince, itidalini muhafaza edemez.
5864	neçe ked beg erse ukuşlug odug yoŋagçı yakın bolsa tegrür yodug	Ne kadar akıllı ve uyanık bey olursa-olsun, kendisine yaklaşan gammazın zararından kurtulamaz.
5865	köŋül beg turur bu et öz kul esir ara sözke tumlır arala isir	Gönül beydir, bu vücut ise, kul ve esirdir; o kendisine söylenen sözlerden bâzan soğur, bâzan da ısınır.
5866	kişi tabcı tört ol karışma yagı biri küldürür bir kılur ün çogı	İnsanın tabiati birbirine muhalif ve düşman olan unsurlardan meydana gelir; biri güldürür, biri gürültü ve kavga çıkarır.
5867	biri ivse biri amulluk tiler biri külse biri sıgıtka ular	Biri acele ederse, biri sükûnet ister; biri gülerse, biri ağlamağa başlar.
5868	sevinçlig tidükte sakınç keldürür sakınçlıg tise bu sevinç küldürür	Sevinçli derken, endişeli oluverir; kederli derken, o sevinçle gülmeğe başlar.
5869	muŋar eymenür men ay ilig kutı yoŋaglı yorıgasa bu yalŋuk iti	Ey devletli hükümdar, benim çekindiğim şudur: insanların köpeği olan bu gammaz iftira ederse,
5870	agır bolga köŋlüŋ töŋülgey özüŋ yava boiga tapgum evürgey yüzüŋ	Canın sıkılır; sen ümidini keserek, benden yüz çevirirsin ve benim hizmetim de heder olur.
5871	tilekim bu ol hem ötügüm saŋa mini kim yorıgasa ayıtgıl maŋa	Senden dileğim ve ricam şudur: beni biri çekiştirirse, bunu önce bana sor.
5872	tüpiŋe tegü irte artuk ayıt negü belgürer erse kılgıl ivit	Sonuna kadar araştır ve iyice soruştur; neticede ne çıkarsa, ona göre karar ver.
5873	saŋa kim yoŋasa eşitgil sözin çının yalganm ked ayıt tüp tözin	Sana kim gammazlık ederse, sözünü dinle; fakat bunun doğru olup olmadığını, aslını-esâsını çok iyi araştır.
5874	idi yakşı aymış kişide burun sözüg tıŋla kılma köŋülde orun	insanların ilen geleni çok iyi söylemiştir: sözü dinle, fakat her söze gönlünde yer verme.
5875	takı munda yigrek ayur uş bu söz munı işke tutgıl aya edgü öz	Bundan daha güzel şöyle bir söz vardır; buna göre hareket et, ey iyi insan.
5876	sözüg barça tırtıla kerekini al kereksiz sözüg sen yana evre sal	Her sözü dinle, ancak lüzumlu olanı al; lüzumsuz olan sözleri orada bırak.
5877	eşitgil sözüg irte yalgan çınıg çınıg özke algıl kına yalganıg	Sözü dinle, doğru veya yalan olup-olmadığını araştır; doğruyu kabul et, yalanı cezalandır.
5878	bu yalgan kişi birle artar ajun köni çın kişi tut ay elgi uzun	Bu dünyayı yalancılar ifsad eder; ey memleketin hâkimi, doğru ve dürüst insanları kolla.
	İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5879	yanut birdi ilig ayur ay kişi reva boldı hacet tilekiŋ tuşı	Hükümdar cevap verdi:—Ey hakikî insan, arzun, istediğin gibi, kabul edilmiştir — dedi —
5880	kişilik saŋa birdi erklig bayat köŋül til kılık hem köni boldı at	Kadir Tanrı sana insanlık verdi; gönülün, dilin, ahlâkın ve adın doğru oldu.
5881	seniŋdin kaçan kelge isiz yorık örüŋ süt bile kirdi edgü kılık	Senden ne vakit bir kötülük gelebilir; sen bu iyi ahlâkı ananın, ak sütü ile kazanmışsın.
5882	sini sözlegüçi kişiler maŋa yagı teg yagı ol ay bilgi kiŋe	Seni çekiştiren adamları ben kendi düşmanım bilirim, ey bilgili insan.
5883	kaçan tıŋlagay men olarnıŋ sözin apaŋ sözleseler öküş ya azın	ister çok, ister az söylesinler, ben onların sözüne hiç kulak asar mıyım.
5884	negü teg bolur ilde ilci ulug adıı masa edgü isizig kamug	iyi ve kötüyü birbirinden tefrik edemeyen bir kimse nasıl memleketin başına geçer ve onu idare eder.
5885	neteg beg bolur ol budun erkligi köni egrini adra tutmaz ögi	Doğru ile eğriyi ayırt edemeyen bir kimse nasıl bey ve halk üzerinde hâkim olur.
5886	kaçan yir ilin ol tünermiş küne sınamış kişig ol sınasa yana	Tecrübe edilmiş bir kimseyi tekrar-tekrar tecrübeye kalkışan o kara bahtlı insan nasıl bir devletin başına geçebilir.
5887	kalı arzu yir ol törü birgüçi köni yalganıg adra tutmaz tuçı	Doğru ile yalanı ayırt etmekten âciz olan bir hâkim işinde nasıl muvaffak olabilir.
5888	bayattın maŋa çın ‘ata sen bu kün seniŋdin yazıldı kamug berk tügün	Sen bugün bana Tanrının gerçek bir ihsanısın; bütün çetin düğümler senin sayende çözülmüştür.
5889	tapug kıldıŋ artuk bagırsaklıkın ötediŋ maŋa sen tuz etmek hakın	Sen bana büyük bir sadâkatle hizmet ettin ve yediğin tuz-ekmek hakkını ödedın.
5890	menindin kerek emdi edgü yanut saŋa tegse sen yi tiriglik anut	Senin geçinmen ve hizmetimde hazır bulunabilmen için, benim de şimdi sana buna karşılık ıyı bir mukabelede bulunmam lâzımdır.
5891	negü tir eşıtgil kişi edgüsi könilik bile halkka yadmış küsi	İnsanların iyisi olan ve halk arasında doğrulukla şöhret kazanan ne der, dinle.
5892	kişi edgüsi kim kişiler başı kişilik kılıglı kişike tuşı	İnsanların iyisi ve insanların başı başkalarına karşı her vakit insanca hareket eden kimsedir.
5893	kişike yanut kıl kişilik teŋi yanutlug üçün at urundı kişi	İnsana insanlığı nisbetinde mukabelede bulun; böyle mukabelede bulunduğu için, insana insan adı verilmiştir.
	ÖGDÜLMİŞ CEVABI İLİGKE	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
5894	yanut birdi ögdülmiş aydı ilig erejlensü ilke yetürsü bilig	Ögdilmiş cevap verdi: — Hükümdar huzur içinde bulunsun ve memleketi bilgi ile idare etsin — dedi —
5895	bayat birsü iki ajun edgüsi ava kelsü arzu tilek umdusı	Tanrı ona her iki dünya nimetlerini ihsan etsin; bütün arzu, dilek ve umdukları eli altında bulunsun.
5896	bolu birsü evren origay evrülüp udu birsü ödlek tilekçe bolup	Devran onun olsun ve muradınca dönsün; zemâne onun arzu ve dileklerine uygun hareket etsin.
5897	ay köŋli köni kılkı alçak bütün tirig bol esen tur tirilgil kutun	Ey ihlâs sahibi, dürüst ve mütevazı hükümdar, sağ ol, sıhhatli yaşa ve saadet içinde ömür sür.
5898	maŋa tegdi sindin kamug edgülük agırlık ya baylık yigü kedgülük	Ben senden izzet ve ikram, servet, giyecek ve yiyecek, her türlü iyiliği gördüm.
5899	munu kur badım men tapugka katıg bayat birsü tevfik ay bilgi batıg	İşte ben hizmet etmek için gönülden niyet ettim; ey derin bilgili insan, Tanrı bana tevfik ihsan etsin.
5900	yana aydı ögdülmiş ilig kutı ajunka bayat yadtı edgü atı	Ögdilmiş devam etti: — Ey devletli hükümdar, Tanrı senin iyi adını dünyaya yaydı.
5901	at edgü tilegil bayat birdi kut kutug bulduŋ erse körçül edgü tut	Sen iyi ad dile, Tanrı sana saadet verdi; saadete erişince, gönlüne hâkim ol.
5902	tuçı beg bolayın tise belgülüg bu tört neŋ kerek ötrü tegse ülüg	Her vakit meşhur bir bey olarak kalmak için, Allah nasıp ederse, şu dört şey lâzımdır.
5903	biri til köni bolsa kavli bütün ikinci törü kılsa ilke kutun	Biri doğru sözlü olmak, ikincisi memlekette kanunu devletle tatbik etmek.
5904	üçünçi elig yazsa bolsa akı tegürse budunka bagırsaklıkı	Üçüncüsü açık elli ve cömert olmak, halka karşı şefkat göstermek.
5905	bu törtinç titimlig kerek bolsa alp yagı boynın egse işin kılsa yarp	Dördüncüsü düşmanına boyun eğdirmek ve memleket işlerini yapmak için, azimkar ve cesur olmak.
5906	kayu beg bu tört iş tükel kılmasa irüklük kirür ilke anda basa	Her hangi bir bey bu dört şeyi tam olarak yerine getirmezse, memleket inhitata doğru gider.
5907	bu ol emdi beglik köki yıldızı bu ol edgü begler yorıkı izi	Beyliğin kökü ve temeli işte budur; iyi beylik vasıflarına iyice sahip olan beylerin tuttukları ve tutacakları yol budur.
5908	yorık buzmagıl sen bu izce yorı bu erdi seniŋde ozakı kurı	Sen bu gidişi bozma, bu izden yürü; senden öncekiler bu mertebeye erişmişlerdi.
5909	kayu beg bu yol kodsa tutsa öŋin buzar beglikin ol alumaz oŋın	Hangi bey bu yolu bırakıp, başka bir yol tutarsa, o beyliğini bozar ve bu devletten nasibini alamaz.
5910	agır tut ay ilig bu üç türlügüg ayayın saŋa men maŋa tut ögüg	Ey hükümdar, şu üç türlü insana değer ver; sana söyleyeyim, iyice dinle.
5911	biri alp atım kurç yüreklig eren kılıç birle ilke tusulur tümen	Biri cesur, kahraman ve tunç yürekli yiğit insandır; o kılıcı ile, memlekete pek çok faydalı olur.
5912	ikinci bügü bilge ilci kişi kiŋeşke tusulur iter il işi	ikincisi hakîm ve âlim devlet adamıdır; bu insan istişare için faydalı olur ve memleket işini tanzim eder.
5913	üçünçi tetig uz bitigçi bolur kiriş hem çıkış bilse kaznak tolur	Üçüncüsü zeki ve mahir kâtiptir; devletin gelir ve giderinin hesabı iyi tutulursa, hazine dolar.
5914	seçe tut bularıg sen adra öŋi agırla açıngıl kör asgı teŋi	Sen bunları çok iyi seç ve başkalarından farklı muameleye tâbi tut; faydalı oldukları nisbette, onlara in'âm ve ihsanda bulun.
5915	turu itlü bargay kamug işleriŋ iliŋ arta bargay kiŋügey yiriŋ	Böylece bütün işlerin yavaş-yavaş düzene girer; ülken günden-güne genişler ve toprakların artar.
5916	atıŋ edgü bolgay çavıkgay özüŋ ajun budnı körmek tilegey yüzüŋ	Adın iyi olur ve sen şöhret bulursun, dünya halkı senin yüzünü görmeği arzular.
5917	yime yakşı aymış kişi bilgesi kişi ölse ölmez kör at edgüsi	Yine insanların âlimi çok güzel söylemiş: insan ölse bile, bu iyi ad ölmez.
5918	ne edgü bolur kör at edgü bolup ölüp barsa barmaz kör atı ölüp	Ne güzel, bak, adı iyi olunca, insan kendisi ölse .bile, nâmı ortadan kalkmıyor.
5919	tirig ti kim ölse kör edgü atın neçe yatsa oprap kara yir katın	iyi ad bırakmış olan bir kimse, her ne kadar kara toprak altında çürüse bile, sen onu diri bil.
5920	tiriglik tileme at edgü tile atıŋ edgü bolsa tirig sen küle	Sen hayat isteme, iyi ad iste; adın iyi olduğu müddetçe sen dirisin ve bununla iftihar edebilirsin.
5921	tiriglik kayu ol kör edgü kayu ayu bir maŋa sen ay bilge bügü	Hayat nedir ve iyilik nasıl olur; ey âlim hakîm, bunu bana izah et.
5922	bu edgü turur kör könilik çını tiriglik turur körse edgü anı	Bu iyilik, gerçekte, doğruluktur; buna iyice dikkat edersen, bu hayatın tâ kendisidir.
5923	kim edgü kılınç tutsa boldı tirig kim isiz kılık tutsa öldi tirig	Kim iyi hareket ederse, o diridir; kimin tabiatı kötü ise, o daha hayatta iken, ölmüş sayılır.
5924	keçer dünya keçmez bu edgü kılık bu edgü kılık birle edgü yorık	Bu dünya geçer, fakat iyi tabiat ve bu iyi tabiatin çizdiği iyi yol kalır.
5925	yayıg dünya sindin evürse yüzi kerek bolgu edgü turur ay kozı	Dönek dünya senden yüz çevirirse, ey kuzum, ondan senin beraberinde götüreceğin şey ancak yaptığın iyiliklerdir.
5926	avınma bu dünya bile ay ilig vefa kılgu ermez yetürgil bilig	Ey hükümdar, bu dünyaya güvenme; o sana vefa edecek değildir, bunu iyice bil.
5927	oyun sakışı ol bu dünya işi adakın tilese birür bu başı	Bu dünya işi bir oyuna benzer; ayağını istersen, o sana başını verir.
5928	oyunka katılma usa ay unur oyunka katılsa boyun baglanur	Ey kudretli insan, mümkün ise, onun oyununa düşme; bu tuzağa düşünce, insanın boynu bağlanır.
5929	körü barsa yakşı bitimiş bitig unıtma bu sözni ay könli tetig	Dikkat edersen, kitapta çok güzel yazılmış; ey uyanık kalpli insan, bu sözü unutma.
5930	bu dünya işi kör oyun ol oyun oyunka katılma nerek bu oyun	Bu dünya işi oyundur, oyun; oyuna katılma, oyunun ne lüzumu var.
5931	idiŋ yarlıgı kıl özüŋ kullukı kalı kılmasa sen anuk tut boyun	Tanrının emirlerini ve kendi kulluğunu yerine getir; eğer bunu yapmazsan, boynunun gitmesine hazırlan.
5932	munukı ay ilig özüm bilmişin ötündüm saŋa men için hem taşın	Ey hükümdar, gizli-âşikâr, bütün bildiklerimi işte sana arz ettim.
5933	sözüm tutsa tutgıl kalı tutmasa özüŋ körge seksiz maŋa bütmese	Sözümü tutarsan, tut; eğer bana inanmaz ve sözümü tutmazsan, neticesini, şüphesiz, bir gün kendin görürsün.
	İLİG CEVABI ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5934	aydı tevfik kolur men turup bayattın bu işke köŋül tüz urup	Hükümdar: — Ben gönlümü Tanrıya yönelterek, ondan bu iş için tevfik dilerim — dedi —
5935	tilese bayat birge yarı basut maŋa örtlür erse anı sen yarut	isterse, Tanrı yardım eder ve bana zahir olur; benim göremediğim şeyleri sen bana bildir.
5936	katıglan taşırtı kamug işke bak odug bol kulak köz yiti tut ma sak	Gayret et, dışarıdaki her işi idare et; uyanık ol, gözünü ve kulağımı keskin ve tetikte tut.
5937	küçüŋ yetmişin kıl inanma maŋa takı kalsa yarı kılayın saŋa	Gücün yettiği her şeyi kendin yap, bana bel bağlama; yapamadıkların kalırsa, ben sana yardım ederim.
5938	sözüg kesti ilig tilin tındı ol turup çıktı ögdülmiş akru amul	Hükümdar sözünü kesti ve sustu; Öğdülmiş kalkıp, yavaş ve sessizce huzurdan çıktı.
5939	atın mindi keldi eviŋe yana tüşüp kirdi evke suçuldı tona	Atına bindi ve evine dönüp geldi; atından inip, içeri girdi ve soyundu.
5940	kiçe yattı erte yana atlanıp turup karşıka kirdi attın inip	Gece yattı, sabah tekrar atma binip, saraya geldi ve inip, içeri girdi.
5941	katıglandı ögdülmiş anda naru kamug işni kıldı adakın örü	Öğdülmiş bundan böyle gayretle işe sarıldı; durup-dinlenmeden, bu işler ile meşgul oldu.
5942	budun inçke tegdi itildi ajun erejlendi ilig avındı özün	Halk huzura kavuştu, dünya düzene girdi; hükümdar rahatladı ve memnun oldu.
5943	eli toldı edgü du‘â birle söz atı kaldı meŋü bolup yitgüsüz	Memleketi hayır-duâ ile medh u senaya büründü; adı ebedîleşti; ve unutulmaz oldu.
5944	ne edgü turur kör bu edgü törü törü birle beglik turur ol örü	Bak, bu iyi kanun ne kadar güzel bir şeydir; beylik kanun ile ayakta durur.
5945	bu yaŋlıg beg erse budun başçısı meŋilig bolur budnı il barçası	Halkın başında böyle bir bey bulunursa, halk ve memleket dâima rahata kavuşur.
5946	budun ma muti' bolsa kılkı köni anın ötrü begler yarutur küni	Halk da mutî ve dürüst insanlardan mürekkep olursa, beyler bu sayede saadete kavuşurlar.
5947	bu begler bayattın musallat turur budun edgü bolsa beg edgü bolur	Bu beyler hâkimiyetlerini Tanrıdan alırlar; halk iyi olursa, bey de iyi olur.
5948	isiz kılsa budnı beg isiz kılur isizke isiz kılsa ötrü tılur	Halk kötülük yaparsa, bey de kötülük yapar; kötülere ancak kötülük yapmak suretiyle mâni olunabilir.
5949	yorık tüzse budnı begi kılk tüzer kılık tüzse begler tüzün il süzer	Halk tavrını düzeltirse, bey de tabiatini düzeltir; beyler tabiatlerini düzeltirlerse, temiz kalpli insanlar memleketi her türlü kötülüklerden temizlerler.
5950	bir anca yime keçti ödlek kün ay ajun körki keldi budun boldı bay	Zaman, aylar ve günler bir müddet bu minval üzere geçti; dünya güzelliğini buldu ve halk zengin oldu.
5951	tuman toz andı açıldı taŋuk tüzüldi süzüldi kamug bulganuk	Toz, duman ortadan kalktı, ruhlar inşiraha kavuştu; her türlü bulanık işler süzüldü ve düzene girdi.
5952	şükür kıldı ilig bayatka yana telim ögdi birle okıdı sena	Hükümdar tekrar Tanrıya şükür etti; ona çok hamd ve senada bulundu.