XXXIV. ÖĞDÜLMİŞ HÜKÜMDARA KÂTİBİN NASIL OLMASI LÂZIM GELDİĞİNİ SÖYLER [ÖGDÜLMİŞ İLİGKE BİTİGÇİ ILIMGA NEGÜ TEG KEREKİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
2672	yanut birdi ögdülmiş aydı ilig bu işke idi ked yetürsü bilig	Öğdülmiş cevap verdi ve: — Hükümdar bu husus hakkında çok düşünmelidir — dedi.
2673	ötüg birdi ögdülmiş aydı ay beg yorayın bu sözni köŋülteki teg	Öğdülmiş devamla şunları arz etti:— Ey bey, bu sözü düşündüğüm gibi izah edeyim — dedi —
2674	neçe me bilig bilse begler özi bitigçi kerek ol bitişe sözi	Beyler kendileri ne kadar bilgili olurlarsa-olsunlar, sözlerini yazmak için, onlara yine de kâtip lâzımdır.
2675	bitigçike aygu kerek iç sözin küdezse bitigçi öküş ya azın	Kâtibe sırları söylemek icap edecektir; kâtip, az veya çok olsun, bunları gizli tutmalıdır.
2676	bu iç söz tutuglı bütün çın kerek bütünlükke artuk bütün din kerek	Bu sırlara vâkıf olan kimse itimat edilir, dürüst bir insan ve itimat kazanmak için de, dini bütün olmalıdır.
2677	kalı tutmasa bu bitigçi sözüg begi sırrı açlur bu örter özüg	Eğer kâtip sır saklamasını bilmezse, beyinin sırrı fâş olur ve bu da kâtibi yakar, mahveder.
2678	neçe me bu begler sözin kizlese bu iki kişike kerek sözlese	Beyler sözlerini ne kadar gizlerlerse-gizlesinler, onu şu iki kimseye açmak zorundadırlar.
2679	birisi bitigçi birisi vezir bu iki kişike söz açmak tegir	Bunlardan biri — kâtip, biri — vezirdir; bu iki şahsa sırrı tevdi etmek icap eder.
2680	bu iki kişike söz açgu kerek söz açsa avagları yüdgü kerek	Bu iki kişiye sırrı açmak ve sırrı açınca da nazlarını çekmek lâzımdır.
2681	bu iki kişide bolur barça söz bu söz tutmasa öz işin buzdı öz	Bütün sırlar bu iki insanda bulunur; bu sırları saklamazlarsa, kendi işlerini kendileri bozmuş olurlar.
2682	idi yakşı aymış ötüken begi tilin tutzu birmiş saŋa söz yigi	Ötüken beyi çok iyi söylemiş, sözlerin iyisini sana dili ile ulaştırmıştır.
2683	ay begler inancı sözüŋ kizle berk sözüŋ kizlemese basiŋ barga terk	Ey beylerin itimâdını kazanan insan, sırrı iyi sakla; sırrı saklayamazsan, derhâl başın gider.
2684	bu agzıŋ misali üngür sanı teg sözüŋ çıksa andın sehar tanı teg	Bu ağız bir in gibidir; sözün oradan çıkarsa, seher yeli gibi olur;
2685	yazıldı ajunka anı tirgüsüz eşitti tözü halk anı örtgüsüz	Dünyaya yayılır ve artık toplanmaz; onu bütün halk duyar ve artık örtülemez.
2686	agızdın ara ot ara suv çıkar birisi itigli birisi yıkar	Ağızdan bâzan ateş, bâzan da su çıkar; bunların biri yapar, biri de yıkar.
2687	küyer ot teg ol bu kereksiz sözüŋ agızdın çıkarmagu küygey özüŋ	Lüzumsuz söz yanan ateş gibidir; onu ağızdan çıkarmamalısın, sonra kendin yanarsın.
2688	akar suv teg ol bu tilin edgü söz kayuka bu aksa çiçek öndi tüz	Dilin söylediği iyi söz ise, akar su gibidir; nereye akarsa, orada çiçek açar.
2689	aya er atanmış biliglig bügü köŋül sırrı artuk katıg kizlegü	Ey merd tanınmış bilgili hakîm, gönül sırrını çok sıkı saklamalıdır.
2690	negü tir eşitgil bu beytig okı köŋül sırrı kizle ay köŋlüm tokı	Şu beyti oku, bak, ne der; ey gönülümü doyuran, gönül sırrını gizli tut.
2691	köŋül sırrı berk tut sen ayma tilin kalı aydıŋ erse ökünçi yılın	Gönül sırrını iyi muhafaza et, sen onu söyleme; eğer söylersen, peşimanlığı yıllarca sürer.
2692	kızıl til kara başka yavlak yagı bu yavlak yagıg bekle incin salın	Kırmızı dil kara başın amansız düşmanıdır; bu kötü düşmanı sıkı tut ve huzur içinde yaşa.
2693	bitigçi biliglig ukuşlug kerek hatı uz belagat takı edgürek	Kâtip bilgili ve akıllı olmalı, güzel bir hatta ve üstün bir belâgate sahip bulunmalıdır.
2694	bitigde hat uz bolsa açlur köŋül okıgu kelir baksa avnur köŋül	Mektubun hattı güzel olursa, gönül açılır; onu görünce, insan okumak ister, gönül avunur.
2695	belagat bile hat teŋeşse kalı idi edgü til bu bitig söz tili	Hattın güzelliği eğer belagat ile de birleşirse, yazılı söz mükemmel bir ifâde bulmuş olur.
2696	negü tir eşitgil ila sır teŋi idi edgü yaŋ bu bitig söz yaŋı	ila kâtibi ne der, dinle; yazılı söz usûlü mükemmel bir usûldür.
2697	kamug edgü sözler bitigde bolur bitinmiş üçün söz unıtmaz kalur	Her türlü iyi söz kitaplarda bulunur; yazılmış olan söz unutulmaz, kalır.
2698	bitimedi erse bitigli bitig negü bilgey erdiŋ bu hikmet bilig	Yazanlar kitapları yazmamış olsalar idi, bu hikmet ve bilgileri biz nasıl öğrenebilecektik.
2699	bitip kodmasa erdi bilge bügü biziŋde ozakıg kim erdi tigü	Alim ve hakimler yazıp bırakmamış olsalardı, bizden evvel gelenlerden kim bahsedebilirdi.
2700	yok erse bitig bu kişiler ara tilin sözke kim bütgey erdi köre	İnsanlar arasında yazı olmasa idi, dille söylenen söze kim inanırdı.
2701	kişi ildin ilke söz ıdgu bolur bitig bolmasa söz neçe sözleyür	İnsan bir yerden başka bir yere her vakit haber gönderir; yazı olmasa, fikrini nasıl ifâde eder.
2702	idi ked kereklig turur bu bitig bitig birle begler iter il itig	Yazı çok lüzumlu bir şeydir; beyler memleket işlerini yazı ile tanzim ederler.
2703	bu begler işiŋe tusulur kişi bu üç türlüg ol kör ay ilci başı	Beylerin işine yarayan kimseler şu üç türlü insanlardır, ey hükümdar.
2704	birisi biliglig ukuşlug bügü takı bir bitigçi turur sözlegü	Biri — bilgili, akıllı ve hakîm kimse, biri — kendisine sırlar tevdi edilen kâtip,
2705	üçünçi kür ersig er ol toŋ yürek yagıka börike bu ersig kerek	Üçüncüsü cesur, merd ve pek yürekli yiğittir; düşmana ve kurda karşı böyle bir yiğit lâzımdır.
2706	ukuşlug biliglig bu öglüg bügü kiŋeşke tusulur aŋar ne tigü	Anlayışlı, bilgili, akıllı ve hakîm kimse istişare için faydalı olur; ona söz yok.
2707	kamug il işin barça itgen bitig bitigin tutar il kirişin tetig	Bütün memleket işlerini tanzim eden hep yazıdır; zeki insan memleketin gelirini yazı ile zapt eder.
2708	kılıç alsa ersig eren işlese yagı boynı yenese öze iglese	Yiğit adam ise, eline kılıç alır ve onu kullanarak, düşmanın boynunu vurur ve onu ayak altına alır.
2709	yumıtsa kayuda bu üç türlüg er tilekin bulur er tümen arzu yir	Bu üçü nerede bir araya gelirse, insan orada dileğine kavuşur ve bütün arzularına nâil olur.
2710	bularda narukı kaim bu kutu bu üçke udu bardaçı ol butu	Bunların dışında kalan bir sürü insan, bu üçüne uyarak yürüyen köşeklerdir.
2711	kılıç birle tutlur kalı tutsa il kalem birle baslur kalı bassa il	Eğer memleket tutulursa, kılıç ile tutulur; eğer memlekete hüküm etmek icap ederse, kalem ile edilir.
2712	biligin ukuşun tegip il tüzer bu üç neŋ bile er ajunug süzer	İnsan bilgi ve akıl ile memleketi tanzim eder; bu üç şey ile insan dünyayı duru bir hâle getirir.
2713	bilig birle başlar begi il törü ukuş birle işler kamug iş körü	Bey memleket ve kanunları bilgi ile ele alır; bütün işleri akıl ile görür.
2714	kılıç il tutar hem budun kazganur kalem il tüzer hem hazine urur	Kılıç memleket zapt eder ve zafer kazanır; kalem de memleket tanzim eder ve hazine toplar.
2715	kılıç kan tamuzsa begi il alır kalemde kara tamsa altun kelir	Kılıç kan damlatırsa, memleket alır; kalemden mürekkep damlarsa, altın gelir.
2716	bu iki turur bu ajun tutrukı oza keçmiş iş hem kelir utrukı	Gerek geçmişte, gerek gelecekte bu dünyanın bize verip-vereceği bu iki şeydir.
2717	aya beg bu iki ulug erdem ol bügü ilci begler munı tutgu yol	Ey bey, bu iki şey büyük bir fazilettir; hakîm hükümdarlar bunu kendilerine düstûr edinmelidirler.
2718	muŋar meŋzetü keldi emdi bu söz eşitgil munı sen aya edgü öz	Şimdi buna benzer bir söz vardır; ey iyi insan, sen bunu dinle.
2719	idi edgü erdem bilig bilse er takı artuk erdem kılıç ursa er	insanın bilgili olması çok iyi bir fazilettir; insanın kılıç kullanması daha üstün bir fazilettir.
2720	kılıç birle tutlur talu edgü il kalem birle itlür tilek arzu yir	Güzel ve iyi bir memleket kılıç ile zapt ve kalem ile tanzim edilir; her kes dilek ve arzusuna kavuşur.
2721	közi tok kerek hem özi umdusuz bagırsak kerek çın özi koltgusuz	Kâtibin gözü tok olmalı ve tamahkâr olmamalıdır; doğru, içten bağlı ve gönülü gani olmalıdır.
2722	közi tok kişi neŋke suklanmaz ol kişi neŋ bile bolsa arsıkmaz ol	Gözü tok insanda mala karşı hırs olmaz; böyle kimse mal ile aldatılmaz.
2723	kişi umduçı bolsa boldı bulun suyurka anı sen ay körki tolun	insan tamahkâr olursa, nefsinin esîri olur; ey dolun ay gibi güzel yüzlüm, sen onu bağışla.
2724	neçe me beg erse kul ol umduçı kişide ili umduçı ol tuçı	Tamahkâr, ne kadar bey olursa-olsun, kuldur; tamahkâr her vakit aşağılık bir insan olarak kalır.
2725	suk erse bıtigçi bilig artatur bitir umdu birle bitig artatur	Kâtip haris olursa, bilgisini kötüye kullanır; tamah ederek yazar ve yazıyı tahrif eder.
2726	kümüş körse altun aŋar arsıkar idisi başın yir ya baş alsıkar	Altın ve gümüş görünce, ona aldanır; efendisinin başını yer yahut kendi başını kaybeder.
2727	bagırsak tapugçı işik yastanur tiledükte tutçı kapugda turur	Sâdık hizmetkâr eşiği yastık yapar ve her istenildiği zaman kapıda hazır bulunur.
2728	bagırsak tapugçı beg asgm tiler teni canı malın begiŋe ular	Vefalı hizmetkâr beyin faydasını ister; tenini, canını ve malını beyine feda eder.
2729	bor içmez kerek bolsa kılkı arıg yaragsız kılınçıg yıratsa arıg	Kâtip içki içmemeli ve temiz tabiatlı olmalı; yakışık olmayan bütün hareketleri kendisinden uzaklaştırmalıdır.
2730	bitigçi bor içse biligdin tezer biligdin tezigli bitigdin azar	Kâtip içki içerse, bilgiden uzaklaşır; bilgiden uzaklaşan yazıda şaşırır.
2731	bitigçi kiçe taŋda ilde kerek neçede kerek bolsa anda kerek	Kâtip sabah-akşam kapıda durmalı, lâzım olduğu zaman hazır bulunmalıdır.
2732	kişide tahıla bu iki kişig aŋar ötrü birgil bu iki işig	İnsanlar arasında şu iki kişiyi seç ve onlara şu iki işi ver.
2733	birisi bitigçi halı belgülüg birisi yalavaç tili ülgülüg	Biri — yazmasını bilen kâtip, biri — konuşmasını bilen elçi.
2734	yakında yagukta ya yat baz ara tuşar erse övke bulardın köre	Gerek yakın-akraba, gerek yat-yabancılar arasında kırgınlıklar hâsıl olursa, bil ki, bunlar yüzündendir.
2735	bu iki kişidin tuşar tuşsa iş bu iki kişiler iter itse iş	Ne iş gelirse, bu iki kişiden gelir; işleri yoluna koyarsa, bu iki kişi koyar.
2736	birisi bitigde yanılsa sözüg birisi tili birle itse sözüg	Biri yazıda sözü yanlış yazarsa, ikincisi dili ile bunu tashih etmelidir.
2737	bitigçi bu yaŋlıg kerek ay ilig inansa aŋar birse bolgay elig	Ey hükümdar, kâtip böyle olmalıdır; böylesine inanılır ve itimat edilebilir.
2738	bu yaŋlıg kişike inansa bolur kişilik tilese anıŋdın kelür	Böyle bir insana inanmak mümkündür; insanlık istersen, onda bulursun.
2739	bu erdi ay ilig meniŋ bilmişim ötündüm iligke tükendi işim	Ey hükümdar, benim bildiğim bu kadardır; işte hükümdara arz ettim, başka bir diyeceğim yoktur.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖGDÜLMİŞ'E SUÂLİ
2740	ilig aydı uktum munı ma ögün takı bir sözüm bar anı ay bu kün	Hükümdar: — Bunu da iyice anladım — dedi — bir sözüm daha var, bugün ona da cevap ver,
2741	agıçı negü teg kerek ay maŋa aŋar bütse begler yitürse neŋe	Bana söyle, hazinedar nasıl olmalı ki, ona beyler itimat etsin ve hazineyi eline teslim edebilsin.
2742	agı kaznakı tutsa altun kümüş ol er başka iltse bu aymış yumuş	Hazinede altın, gümüşü muhafaza etsin ve kendisine verilen işleri başarabilsin.