XXX. ÖĞDÜLMİŞ HÜKÜMDARA KUMANDANIN NASIL OLMASI LÂZIM GELDİĞİNİ SÖYLER [ÖGDÜLMİŞ İLİGKE SÜ BAŞLAR ER NEGÜ TEG KEREKİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
2269	yanut birdi ögdülmiş aydı ilig yagıka tuçı bolsu üsteŋ elig	Öğdülmiş cevap verdi ve;— Ey hükümdar, düşmana karşı her vakit üstün ol — dedi—
2270	siziksiz kerek begke sü başçısı yaraşmaz yagıdın kötürse usı	Anlaşmak istemeyen düşmanın uykusunu kaçırmak için, şüphesiz, beye bir ordu kumandanı lâzımdır.
2271	bu işke idi kurç katıg er kerek başında keçürmiş tükel toŋ yürek	Bu işe çok çevik, sert, tecrübeli, tam ve pek yürekli bir adam lâzımdır,
2272	idi ök ulug iş bu sü başlamak çerig tüzmeki hem yagını sımak	Orduya kumanda, asken idare etmek ve düşmanı kırmak çok büyük bir iştir.
2273	telu er kerek sak bu işke odug aŋar tegmese bir usalm yodug	Bu iş için seçkin insan lâzımdır; ihmalkârlık yüzünden töhmet altında kalmaması için, o ihtiyatlı ve uyanık olmalıdır.
2274	akı alp atım bolsa alçak köŋül tuzı etmeki kiŋ ne kılkı amul	Cömert, cesur, alçak gönüllü, sofrası açık ve soğuk kanlı olmalıdır.
2275	akı bolgu artuk sü başlar kişi tirilse aŋar ötrü ödrüm başı	Etrafına en seçkin kimselerin toplanması için, ordu başında bulunan insanın çok cömert olması lâzımdır.
2276	üleşe er atka kamug bar malın adaş koldaş erdeş tutunsa kalın	O bütün malını askere dağıtmalı ve bir çok kimseleri dost ve silâh arkadaşı edinmelidir.
2277	öziŋe bir at ton tolum kodsa tap çavıksa ajunda atın yadsa tap	Kendisine bir at, giyim ve silâh ayırması kâfidir; meşhur olup, dünyaya nâm salmak ona yeter.
2278	ogul kız kişim tip neŋin irkmese ya yir suv bagım tip kümüş tirmese	Çoluk-çocuk ve karım diye, mal toplamamak veya mülk ve bağ bahçe edineceğim diye, gümüş yığmamalıdır.
2279	kılıcın tilese kamug arzusın urup alsa birse bedütse küsin	O bütün arzusunu kılıcı ile istemelidir; vurmalı, almalı, vermeli ve böylelikle şöhretini büyütmelidir.
2280	yitürse içürse kedürse kedim at üstem kız oglan bu birse telim	Silâh arkadaşlarını yedirip içirmeli ve giydirip kuşatmalı; onlara çok at-koşum, köle ve câriye ihsan etmelidir.
2281	aŋar tirlür ötrü kör ersig eren sevüg can yuluglap yatur tag kayan	Böyle olursa, onun etrafına mert yiğitler toplanır ve tatlı canlarını feda ederek, cesetlerinden dağlar ve kayalar meydana getirirler.
2282	yüreklig kerek artuk öglüg kerek kögüzlüg kerek hem körtgüllüg kerek	O çok cesur, zeki ve aynı zamanda da mert ve geniş yürekli olmalıdır.
2283	yagıda kereksiz yüreksiz kişi yüreksiz kişi ol tişiler işi	Harpte korkak kimselere lüzum yoktur; korkak insanlar kadınlara benzerler.
2284	yüreksiz kişiler çerig artatur çerig artasa er erig artatur	Korkak kimseler orduyu bozarlar; ordu bozulursa, askerler birbirini ifsat ederler.
2285	yagıda yüreklig seringü kerek yagı at kemişse tiringü kerek	Harpte cesur yiğitler dayanmalı, düşman at salarsa, hemen toplanmalıdır.
2286	ayıklıg turur bu ölüm belgülüg ödi kelmeginçe er ölmez külüg	Ölüm için, hiç şüphesiz, ecelin gelmesi lâzımdır; eceli gelmeden, hiç bir yiğit ölmez.
2287	negü tir eşitgil azıglıg kür er ölümüg unıtsa yagısın urar	Ölümü hatırına getirmeyerek, düşmanını vuran, yaman ve pek yürekli adam ne der, dinle.
2288	kişi ödsüz ölmez anadın togup nelük korkar özüŋ yagını körüp	Anadan doğan hiç kimse ecelsiz ölmez; düşmanı görünce, neden korkarsın?
2289	yagıka yalıŋ teg eren teg uruş ecelsiz ölüm bolmaz özke bolup	Düşmana yalın hücum et, erkekler gibi vuruş; eceli gelmeyince, insan kat'iyen ölmez.
2290	uvutlug kerek er uvutı üçün yagı birle karşur kadıtmaz öcün	Kumandan haysiyet sahibi olmalıdır; o şerefi için düşmana karşı koyar ve intikamını almadan, ondan yüz çevirmez.
2291	uvut birle yalŋuk yagısın saçar yagıda eŋ aşnu uvutsuz kaçar	Şeref duygusu ile insan düşmanını darma - dağın eder; harpte ilk önce şerefsiz kimseler kaçar.
2292	uvutka bolup korklık alplık kılur ögünçke bolup er özin öldürür	Korkak kimse dahi haysiyetini korumak için, kahramanlık gösterir; öğülmesi için insan kendisini ölüme atar.
2293	yüreklig tigüçi uvutlug bolur uvutlug kişi ölse urşu ölür	Cesur dediğin haysiyet sahibi olur; haysiyetli insan ölürken, vuruşarak ölür.
2294	kılınçı ortgay bolsa kodkı köŋül budunka sevitür özin bu yaŋ ol	Kumandan iyi tabiatlı ve alçak gönüllü olmalıdır; o böylelikle kendisini halka sevdirir.
2295	isitür kişi köŋlin alçak kişi yıratur erenig tili il buşı	Alçak gönüllü kimse insanların kalbini kendisine ısındırır; kötü dilli ve hiddetli kimseler insanları kendisinden uzaklaştırırlar.
2296	bedük tutsa köŋlin bu sü başlar er siziksiz yagıdın bu er berge yir	Ordu kumandanı mağrur olursa, şüphesiz, düşmandan dayak yer.
2297	bu köŋli bedük er usallık kılur usal er ya buzlur ya ödsüz ölür	Mağrur adam ihmalkârlık eder; ihmalkâr adam ya bozulur yahut vakitsiz ölür.
2298	kür ersig kerek bolsa kaşıg yülüg yadılsa atı bolsa çavlug külüg	Namlı ve şöhretli olması ve adının yayılması için, onun cesur, heybetli, saçı-sakalı düzgün ve mert insan olması lâzımdır.
2299	isizlerke kaşıg kerek korksalar yavaşlarka edgü kerek sevseler	Kendisinden korkmaları için,- onun kötülere karşı heybetli görünmesi, sevmeleri için de, yumuşak huylu kimselere iyi davranması lâzımdır.
2300	siyaset yorıtgu kerek sü başı siyasetka aşlıg bolur sü işi	Ordu kumandanı siyâset etmesini bilmeli; ordu işi siyâsete bağlı olur.
2301	siyaset yorıtsa sü başlıg bolur süsi başlıg erse er aşlıg bolur	Siyâset tatbik edilirse, ordu başsız kalmaz; ordu başlı olursa, asker birbirine bağlı kalır.
2302	kayu sü bolur bolsa başsız boşaŋ uş ol sü buzuldı ilig kiç yaşaŋ	Hangi ordu başsız kalırsa, onu bırak; o ordu bozulur; ey hükümdar sen çok yaşa.
2303	isizlerke haşmet siyaset kerek yana edgüke tutçı hürmet kerek	Kötülere haşmet ve siyâset, iyilere ise, dâima hürmet lâzımdır.
2304	tegür edgülerke tükel edgülük sevincin tilegü yüdürmegü yük	iyi insanlara her türlü iyilikleri ver; onları memnun etmeli ve onlara yük yükletmemelidir.
2305	bu edgüg tiler barça yalŋuk turup kişi kul bolur erke edgü bulup	Bütün insanlar bu iyilikleri ararlar; insan iyiliğini gördüğü adama kul olur.
2306	negü tir eşitgil ay kılkı tüzün bu beytig okıgıl avıngıl özün	Yumuşak huylu insan ne der, dinle; bu beyti oku ve kendini teselli et.
2307	boş azad kişi barça edgü kulı sen edgü kılu aç könilik yolı	Hür ve serbest insanların hepsi iyilik kuludur; sen iyilik yaparak, doğruluk yolunu aç.
2308	kişilik kılurka kişi bol tuşı kişi mundag urdı kişilik ulı	insanca hareket etmek için, sen dâima insan ol; insan insanlığın temelini böyle tesbit etmiştir.
2309	kerek sü başıŋa bu bir kaç kılık yagıka yüz ursa bu tüzse yorık	Düşmana karşı sefere çıkmak ve ordunun hareketini idare edebilmek için, kumandanın şu bir kaç vasfa sahip olması gerekir.
2310	yagıda kör arslan yüreki kerek karıştukta esri bileki kerek	Onun yüreği harpte arslan yüreği gibi ve dövüşürken de bileği kaplan pençesi gibi olmalıdır.
2311	toŋuz teg titimlig böri teg küçi adıglayu azgır kutuz teg öçi	O domuz gibi inatçı, kurt gibi kuvvetli, ayı gibi azılı ve yaban sığırı gibi kinci olmalıdır.
2312	yana alçı bolsa kızıl tilkü teg titir bugrası teg kör öç sürse keg	Aynı zamanda, kırmızı tilki gibi, hîlekâr olmalı; deve aygırı gibi, kin ve öç gütmelidir.
2313	sagızganda şakrak kerek tutsa öz kaya kuzgunı teg yırak tutsa köz	Kendisini saksağandan daha ihtiyatlı tutmalı; gözünü, kaya kuzgunu gibi, uzaklara çevirmelidir.
2314	ulug tutsa hamyet kör arslanlayu ügi teg usuz bolsa tünle sayu	Arslan gibi, hamiyeti yüksek tutmalı; baykuş gibi, geceleri uykusuz geçirmelidir.
2315	bu yaŋlar bile er yagıçı bolur yagıçı bolur hem yaragçı bolur	insan bu vasıflar ile harpçi olur; harpçi olur ve işinin ehli olur.
2316	yagıçı yaragçı kişi ol tuçı yagı sançguçı hem yetürgen uçı	Harpçi her vakit silâh taşıyan kimsedir; o düşmanı vurur ve zafer kazanır.
2317	tuzı etmeki hem aşı kiŋ kerek atı ton tolumı aŋar teŋ kerek	Onun tuzu-ekmeği ve yemeği bol, atı, elbisesi ve silâhı da buna denk olmalıdır.
2318	aş içgü tuz etmek yadar er atı aş içgü turur bu tiriglik otı	İnsanın adını tuz-ekmek, yiyecek ve içecek dünyaya yayar; bu hayatın devası yiyecek ve içecektir.
2319	negü tir eşitgil ila atlıgı tuz etmek kiŋüt ay kişi kutlugı	Hân'ın meşhur şahsiyeti ne der, dinle; ey insanların kutlusu, tuzun ekmeğin bol olsun.
2320	kü çav at tilese tuz etmek yitür tiriglik tilese anı ok yetür	Adının namlı ve şöhretli olmasını dilersen, başkalarına tuz-ekmek yedir; yaşamak dilersen, yine aynı şeyi yap.
2321	kişilik kılıglı ınançlıg akı tuz etmek hakı tip öter er hakı	İnsanlık yapan, itimat kazanan ve cömert olan insana, tuz-ekmek hakkı diye, askerler bunun hakkını öderler.
2322	ulugluk tilese aş içgü üle uzun yaş tilese bulur aş bile	Büyüklük dilersen, yiyecek ve içecek dağıt; uzun ömür istersen, o da bununla bulunur.
2323	kerek hayl başıŋa bu bir kaç kılık itilse işi ötrü tüzse yorık	işinde muvaffak olması ve gidişinin düzenlenmesi için, kumandanda şu bir kaç vasıf bulunmalıdır.
2324	sözi çın kerek bolsa kavli bütün ulug bolsa yalgan inanmaz buçlun	Söyledikleri doğru olmalı ve sözüne emniyet edilmelidir; büyükler yalancı olursa, halkın itimâdı kalmaz.
2325	ikinci akılık kerek birse neŋ saranka yumıtmaz kişi algu yaŋ	İkincisi—cömert olmalı ve ihsanlarda bulunmalıdır; bir şeyler almağı âdet edinen hiç bir kimse hasisin etrafında toplanmaz.
2326	üçünçi yüreklig kerek kögsi kür yüreksiz yagı körse iglep yatur	Üçüncüsü—cesur ve göğsü pek olmalıdır; korkan kimse düşmanı görünce, hastalanarak, yatağa düşer.
2327	bu törtünç kerek alçı hile bilir bu hile bilir erke arslan ulır	Dördüncüsü—hîle ve kurnazlık yollarını bilmelidir; çâresini bulan kimseye arslan bile baş eğer.
2328	titimlig kerek hem topulsa çerig yitilik kerek ked komıtsa erig	Orduları yarıp-delmek için, sebatlı bulunmalı, askeri coşturmak için de kesin kararlı olmalıdır.
2329	bu erdem bile bolsa sü başçısı yagı sançga yadga yagınıŋ küsi	Ordu kumandanı bu faziletlere sâhip olursa, düşmanını vurur ve onun şöhretini yere serer.
2330	bu yaŋlıg sü başçı bu sü başlasa elig bulga düşman öze işlese	Böyle bir kumandan askerin başına geçerse, düşmana karşı her vakit muvaffak olur.
2331	yüz ursa yagıka bu sü başçısı odug turgu tün kün kiterse usı	Ordu kumandanı düşmanla karşılaşınca, gece-gündüz uyanık bulunmalı ve uykuyu bırakmalıdır.
2332	öküş er kereksiz er ödrüm kerek er ödrüm bolunsa tolum tüm kerek	Çok adama lüzum yoktur, fakat asker seçme olmalı; asker seçme olduğu gibi, onun silâhı da tam olmalıdır.
2333	öküş sü çerig erse başsız bolur bu başsız çerig sü yüreksiz bolur	Kalabalık asker ve ordu başsız olur; bu başsız asker ve ordu cesaretsiz olur.
2334	sınamış yagıçı kişi teŋlemiş on iki miŋ er sü öküş sü timiş	Tecrübeli harp adamı kıyas etmiş ve on iki binlik ordunun büyük bir kuvvet olduğunu söylemiştir.
2335	çerig sançmış alp er tutuzmış ayu maŋa tört miŋ er sü tükel sü tiyü	Ordular mağlûp etmiş olan kahraman adam: — Benim için dört bin asker tam bir ordudur — demiştir.
2336	kalın sü yayılsa için bulgaşur anı itse bolmaz yaragsız tuşur	Kalabalık ordu yayılınca, içinden karışır; nizâma sokulamaz, kötü bir durum hâsıl olur.
2337	çavıkmış kür alp er yime sözlemiş er ödrüm kerek sü tolumlug timiş	Şöhretli, cesur ve kahraman yiğit: —Orduda seçme ve iyi silâhlı yiğitler lâzımdır— demiştir.
2338	negü tir atıkmış yagıçı eşit bu söz eştip ötrü özüŋke iş it	Adı dünyaya yayılmış meşhur harp adamı ne der, dinle; bu sözü dinle ve ona göre hareket et.
2339	öküş sü tileme er ödrüm tile er ödrüm tile hem tolum tüm bile	Çok asker isteme, seçme asker iste; askerin seçkin ve tam techizatlı olmasını iste.
2340	itiglig az edgü öküşte körü telim tuştı artak öküş sü bile	Az sayıda ve muntazam bir ordu. çoğa nisbetle, daha iyidir; çok kimseler çok askerle bozguna uğradılar.
2341	yagıka kalı yortsa sü başlar er yakın tutgu özke yagıg işler er	Ordu kumandanı düşmana karşı harekete geçerken, düşmana karşı koyacak esas kuvvetleri etrafında bulundurmalıdır.
2342	adırgu ödürgü yezek tutgakı yırak tutgu saklap közi kulgakı	Öncü ve keşif kollarını seçip ayırmalı; ihtiyatlı olmalı, göz ve kulağını uzaklara çevirmelidir.
2343	yezek hem telim yetse tutgak kitip yagıg basgu bolsa urunsa kayıp	Keşif kolu gidip, düşmanın kalabalık öncü kuvvetleri ile karşılaşınca, eğer düşmana saldırmak icap ederse, geri dönüp hücum etmelidir.
2344	süsin itse yapsa ma yortug tüzüp kidin kalmasa er ya öngdün ozup	Askerî tanzim ve tertip ile muhafız alayını teşkil etmeli ve hiç kimse geride kalmamalı veya öne geçmemelidir.
2345	tüşün bilse yortug tüze bilse ked er at tutsa sakçı odug tursa ked	Konak yerlerini ve muhafız alayını düzenlemesini iyice bilmeli; askerden nöbetçiler tâyin etmeli ve bunlar da çok uyanık durmalıdır.
2346	yorıkın küdezse ‘alem başlar er öngi turmasa bir yagıg işler er	Alemdar harekâtı iyice takip etmeli, düşmana hücum edecek askerlerden kimse hâriç kalmamalıdır.
2347	tüşürse toyug ked körüp berk yirig yırak ıdmasa tıdsa yıgsa erig	Karargâh kurarken, çok dikkat etmeli ve mahfuz bir yer seçmeli; askeri toplu bir hâlde bulundurarak, uzaklaşmasına mâni olmalıdır.
2348	usal bolmasa bolsa artuk odug usal bolsa tegrür basımcı yodug	Kumandan ihmalkâr olmamalı ve çok uyanık bulunmalıdır; o ihmalkâr olursa, düşmanın baskınından zarar görür.
2349	yagıka yagusa yezekin alu tüşürse toyug körse ot suv talu	Öncü kuvveti ile düşmanın yakınlarına sokulmalı; otuna ve suyuna iyice dikkat ederek, karargâh kurmalıdır.
2350	süsin ked küdezse til ıçgınmasa süsi az öküşin yagı bilmese	Askerini çok iyi gözetmeli ve dil yakalatmamalıdır; askerinin az veya çok olduğundan düşman haberdar olmamalıdır.
2351	katıglangu aşnu til algu kerek bu tildin yagı kılkı bilgü kerek	Daha önce dil yakalamağa gayret etmeli ve bu dilden düşmanın durumunu öğrenmeğe çalışmalıdır.
2352	aŋar teriglese ötrü itse işin yagı boynı yenese kiterse başın	Sonra işini, alınan malûmata göre, tanzim etmelidir; ya düşmanın boynu kesilir yahut başı ezilir.
2353	bu saklık bolur hem odugluk bolur yagıda kayusı sak erse unur	Böyle hareket etmek ihtiyatlılık ve uyanıklık olur; harpte kim ihtiyatlı davranırsa, o muvaffak olur.
2354	odug beg sözi kör büke yolçılıg kör arslan münügli kılıç kamçılıg	Uyanık beyin askeri, bak, ejderha kumandasında arslana binmiş, kılıç kamçılı orduya benzer.
2355	yagı sançguka tutgu iki tolum bu iki tolumdın yagı yir ölüm	Düşmanı vurmak için, şu iki silâh kullanılmalıdır; bu iki silâh düşmana ölüm getirir.
2356	eŋ aşnu yagıka kerek hile al bu hile bile kıl yagı meŋzi al	Her şeyden önce düşmana karşı hîle ve hud'aya baş vurulmalıdır; bu hîle ağına düştüğü için, utancından düşman yüzünü kızartsın.
2357	ikinci bu saklık odugluk turur kayusı sak erse ol üsteŋ bolur	İkincisi — ihtiyatlılık ve uyanıklıktır; harpte kim ihtiyatlı davranırsa, o galip gelir.
2358	kayusı sak erse yagıda odug siziksiz yagıka bu tegrür yodug	Harpte kim ihtiyatlı ve uyanık bulunursa, hiç şüphesiz, düşmanı o felâkete uğratır.
2359	yagıŋ sü telim tutsa azrak seniŋ tokışka ivinme yarag kör anıŋ	Eğer düşmanın askeri çok ve seninki daha az ise, savaşa acele etme ve ona göre tedbir al.
2360	yaraşgu yaragı bar erse yaraş yok erse yanklan bil alşıp küreş	Anlaşmak imkânı varsa, onunla anlaş; yok ise, zırhını giy, düşmana sıkı-sıkı yapış ve güreş.
2361	katıglan usandur usa bas kiçe kiçe az öküşüg ne bilgey aça	Gayret et, düşmanı rahat bırakma, mümkün ise, gece baskını yap; gece karanlığı içinde kuvvetinin az veya çok olduğunun kim farkına varacak.
2362	kalı basguka bulmasa sen yarı yalavaç ıdıp sen bar üleş yorı	Eğer sen galebe çalmak için imkân bulamazsan, elçi göndererek, sulh yapmağa çalış.
2363	tilin arsık il bol küdezgil özüŋ tokışka ivinmegü kesgil sözüŋ	Sözle oyala, sulh ol, kendini koru ve savaşa acele etme; işte bu kadar.
2364	takı bolmaz erse yagı ograsa tokışmak tilese köŋül birmese	Böyle olmazsa ve düşman anlaşmak istemeyip, savaşmakta ısrar ederse,
2365	uzatma işiŋ sen çerig tir tokış üle neŋ erig ög tokış at okış	İşi uzatma, askeri topla ve savaş; askere mal dağıt, onların kahramanlık duygularını okşa ve her vâsıtaya baş vur.
2366	tokışıg uzatsa yagı öglenür öküş körse erniŋ közi ögrenür	Savaşı uzatırsan, düşmanın aklı başına gelir; iş uzadıkça, kuvvetinin derecesini anlar.
2367	negü tir eşitgil yagı sançmış er başında keçürmiş közün körmiş er	Düşmanlarını mağlûp etmiş, görmüş-geçirmiş, tecrübeli yiğit ne der, dinle.
2368	körüşmez yagınıŋ küsi ked yırak körüşse basmur körügü karak	Görünmeyen düşmanın şöhreti uzaktan büyük görünür; meydana çıkınca, onunla karşılaşanlar nazarında bu şöhret küçülür.
2369	yagıka yalıŋ teg neŋiŋ almasu uzatsa basittiŋ yiti kıl adak	Düşmana yalın hücum et, ağırlığın düşmanın eline geçmesin; işi uzatırsan, mağlûp oldun demektir; ayağını çevik tut.
2370	çerigde bir anca busugka kigür yadag okçı tuşrup sen öngdün yügür	Askerin bir kısmını pusuya yatır, yaya okçuları harekete geçirerek, kendin önden koş.
2371	yagıçı örüŋ kırgıl ersiglerig yagıka alın kıl kötürsü çerig	Düşmanın karşısına yaşlı-başlı yiğitler koy; askeri onlar götürsünler.
2372	örüŋ kırgıl artuk yagıçı bolur yagıçı bolur hem yaragçı bolur	Harpte saç-sakal ağartmış insanlar daha iyi savaşırlar; bunlar harpçidirler ve bu işi çok iyi bilirler.
2373	kiçig kur yigitler bolur ked yiti kalı yüz evürse udıtur otı	Genç ve toy yiğitler çok ateşli olurlar; fakat bir yüz çevirdiler mi, bu ateşten eser kalmaz.
2374	ınanur erig kılgıl öngdün kidin oŋungdın solungdın bir anca adın	Öne ve arkaya emin kimseleri koy; bir kısmını da sağa ve sola yerleştir.
2375	yagusa çerigke ilişse eri tuşmça tegişgü kemişse un	Askerler yaklaşıp, erler birbirleri ile harbe tutuşunca, her kes kendi karşısındaki ile harp etmeli ve nâra atmalıdır.
2376	eŋ aşnu yıraktın tegişgü okun yagusa süngün teggü birse boyun	İlk önce uzaktan oklar ile vuruşmalı; yaklaşınca ve yüz-yüze gelince de, süngü ile hücum etmelidir.
2377	katılsa kılıç baldu birle tegiş tisin tırngakın teg yaka tut iliş	Saflar karışınca, kılıç ve balta ile vuruş; dişle, tırnakla saldır, yakasından tut, yapış.
2378	tiren arka birme yagıka bolup yagıg sanç yok erse uruş yat ölüp	Dayan, düşmana hiç bir suretle arka verme; düşmanı vur veya vuruşarak, orada öl.
2379	negü tir eşitgil karışgan kür er seringil seriŋen yagısın urar	Dinle, düşmanın içine giren cesur asker ne der; dayan, dayanan asker düşmanını ezer.
2380	kelin kız sevinci küden tünleri kür alp er küvençi çerig künleri	Gelin kızların sevinçli anları zifaf geceleridir; cesur ve kahraman erkeğin iftihar edeceği zamanlar da harp günleridir.
2381	küvez alp sekirtip çerig sürse bat laçın kuş kovar teg töker kanları	Mağrur kahraman seyirterek, sür'atle ordusunu sürer; şahinin kuşlara saldırması gibi, hücum eder ve kanlar döker.
2382	yagı körse alp er köpirtür izig bu karşur adınlarka tegmez kezig	Kahraman yiğit düşmanı görünce, tozu dumana katar; her yere o atılır, başkalarına sıra gelmez.
2383	çerig körse alp er kör arslan bolur sekirtür ya öldrür ya urşu ölür	Kahraman yiğit asker görünce, arslan kesilir; seyirtir, ya öldürür veya vuruşarak ölür.
2384	yagı körse alp er kızartur meŋiz karışsa bodulur kızıl hem yagız	Kahraman yiğitin, düşmanı görünce yüzü güler; düşmanla kapışınca, kızıl kana boyanır.
2385	at üstem yarıklar bolur kıp kızıl kızıl kızgu erigler bolur yap yaşıl	At, koşum ve zırhlar kıp-kırmızı olur; kırmızı ateş gibi yanan yanaklar mosmor kesilir.
2386	yagı at kemişse saŋa ograsa serin arka birme saçılsa basa	Düşman at salar ve senin üzerine yürürse, dayan, arka verme; kendiliğinden dağılır.
2387	yagı teprese sen udu tepregil ite ud adakm yorı turmagıl	Düşman harekete geçerse, sen de ona göre hareket et; durma, hazır durumda onun her hareketini karşıla.
2388	kaçsa sindin yagı turmasa erig yetgü tutgu bulun tutmasa	Eğer düşman karşı duramayıp, senden kaçarsa, onu takip et ve esir almağa çalış; böyle yapmazsan,
2389	yagı sançmış ersig eren bulnukup yana evre sanetı yagısın utup	Düşmanı mağlûp eden kahraman yiğitlerin safı karışınca, düşman dönüp, tekrar hücum eder ve galip gelir.
2390	yagı kaçsa tap kıl ederme yırak kalı yandru yansa kaçumaz adak	Düşman kaçarsa, onu ölçülü takip et, pek uzaklara gitme; eğer düşman geri dönerse, sonra kaçamazsın.
2391	munguksa yagı yüz ölümke urur ölümke yüz ursa kim utru turur	Düşman ümitsizliğe düşerse, ölümü göze alır; ölümü göze alan kimse, çok şiddetle karşı koyar.
2392	bu yirde özüŋni küdezgil ogul küdezgil yok erse özüŋdin töŋül	Ey oğul, böyle durumlarda kendini iyi koru; kendini koru yahut her şeyi göze al.
2393	usal bolsa er kör yorırda ölür usal bolmasa er tilekin bulur	insan ihmalkâr olursa, yürürken ölür; ihmalkâr olmazsa, dileğine erer.
2394	maŋa mundag aydı sınamış kişi sınamış kişiler sözi söz başı	Bana tecrübeli insan böyle dedi; tecrübeli insanların sözü sözlerin başıdır.
2395	yagı kaçsa tap kıl ederme udu edertçi yidi körse berge todu	Düşman kaçarsa, ölçülü takip et; arkasından pek ileri gitme, çok ileri giden doyuncaya kadar kamçı yer.
2396	yagıg bir saçıtsa yana tirlümez otug suv udıtsa yana tirlümez	Su ateşi söndürünce, ateş nasıl tekrar alevlenmezse, düşman da dağılınca, bir daha toplanamaz.
2397	mungukmış kişiler ölümüg kolur ölümüg koluglı er öldrü ölür	Ümitsizliğe düşen insanlar ölümü ararlar; ölümü isteyen kimse evvelâ öldürür, sonra ölür.
2398	kim iş kılsa terkin aŋar birgü neŋ uş ol neŋ bile er kızıl kılsa eŋ	Bir kimse bir yararlık gösterirse, ona derhal mükâfatını vermeli ve bununla onun yüzünü güldürmelidir.
2399	kim er tutsa öggü açıngu kerek ol açıg bile er urunsa yürek	Kim bir esir yakalarsa, onu öğmeli ve ihsanda bulunmalı ki, o da bu ihsan ile öğünsün.
2400	yavuz ögdi bulsa idi ked bolur kedig ögse kendü kaçan kin kalur	Kötü insan öğmekle çok iyi olur; iyiyi öğersen, bu ondan hiç geri kalır mı?
2401	erig ögse elgin kör arslan tutar atıg ögse yügrür uçarıg yeter	Askeri öğersen, eli ile arslan tutar; atı okşarsan, koşar ve uçan kuşa yetişir.
2402	balıkmış bar erse sen emlet körü bulun bolmış erse yulup ol kirü	Yaralanan varsa, sen bakıp, tedavi ettir; esir olan varsa, kurtar, geri al.
2403	kalı ölmiş erse agırlap kötür ogul kız bar erse aŋar hak yitür	Eğer ölen olursa, hürmetle kaldır; çoluk-çocuğu varsa, onlara haklarını ver.
2404	er at körse ötrü sevinçlig bolur yagı ogrı bolsa sevüg can birür	Askerler bunu görünce, sevinirler; savaş günlerinde de sevgili canlarını feda ederler.
2405	isig söz küler yüz bile birgü neŋ bu üç neŋ kişike bolur edgü yaŋ	Tatlı söz ve güler yüz ile onlara mal vermelidir; bu üç şey insan için ıyı bir an'ane olur.
2406	boş azad kişiler mundar kul bolur bu kul can yuluglar sevincin kolur	Serbest ve hür insanlar ona kul olur; bu kul, onu memnun etmek için, canını feda eder.
2407	muŋar meŋzer emdi bu söz ay bügü körü barsa yetrü çın aymış tigü	Ey hakim, buna benzer bir söz vardır; iyice dikkat edersen, bunun doğru olduğunu tasdik edersin.
2408	küler yüz isig söz üle neŋ tavar boş azad kişiler bu üçke avar	Onlara güler yüz göster, tatlı söz söyle, mal ve mülk dağıt; serbest ve hür insanlar bu üç şeyin etrafına toplanır.
2409	sen altun kümüş birle alma kulug bu üç neŋ yulug kıl kamugnı yavar	Sen kulu altın ve gümüş ile alma; bu üç şeyi feda et, o her keşi sana getirir.
2410	sü başlar kişi bolsa mundag kerek anın başlasa sü bolur edgürek	Ordu kumandanı böyle olmalıdır; böyle bir adam orduya baş olursa, çok iyi olur.
2411	sen altun kümüşni ülegil neŋiŋ yulug kılga canın sav altun teŋiŋ	Sen altınını, gümüşünü ve malını dağıt; sen ne kadar som altın verirsen, onlar da o kadar canlarından fedakârlık ederler.
2412	bu üç neŋke bolur tapugçı kulı munı tutsa begler kamug neŋ ulı	Hizmetkârlar bu üç şey için ona kul olurlar; beyler buna göre hareket etmeli, bu her şeyin temelidir.
2413	bu yaŋlıg sü başçı bulur erse beg işi başka bargay küvenç bolgu teg	Bey böyle bir ordu kumandanı bulursa, işim emniyetle sona erdirir.
2414	bu yaŋlıg bolur erse sü başlar er işi barça itlip küvençke teger	Ordu kumandanı, böyle olursa, bütün işi yoluna girer ve kendisi takdire mazhar olur.
2415	yaraglıg vezir kolsa andag kerek sü başçı tiler erse mundag kerek	Ehliyetli bir vezir istersen, öyle olmalı; ehliyetli bir kumandan dilersen, böyle olmalıdır.
2416	aŋar ötrü begler inansa bolur tilemiş tilekin beg andın bulur	Böyle bir adama beyler inanabilirler; bey onun vâsıtası ile arzu ettiği şeyi bulur.
2417	yana aydı ögdülmiş ilig kutı iki iş bedük iş ulugluk atı	Öğdülmiş tekrar dedi: — Ey devletli hükümdar, şu iki vazife büyük vazifelerdir; büyüklüğün atıdır.
2418	vezir bir ikinci sü başlar ‘alem birisi kılıç tuttı biri kalem	Biri vezirlik, ikincisi ordu kumandanlığıdır; bunlardan biri kılıç tutar, biri kalem.
2419	bu il bagı örki bu iki tüzer bu iki birikse anı kim üzer	Memleketin nizâmını ve dizginini bu ikisi ellerinde tutar; bu ikisi el-ele verirse, onu kim koparır.
2420	idi artuk ödrüm kerek bu kişi kalı öznese begke iltür başı	Bunların pek seçkin insanlar olması lâzımdır; eğer beye karşı baş kaldırırlarsa, başlan gider.
2421	tusulsa idi ök tususı öküş kalı öznese yası il kend ulus	Faydalı da olurlarsa, memlekete çok faydalı olurlar; eğer baş kaldırırlarsa, memleket bunların çok zararını çeker.
2422	begi bolsa edgü kişi ödrümi bu iki tapugçı budun ködrümi	Bey iyi ve insanların seçkini olduğu gibi, bu iki hizmetkârı da halk arasında ileri gelen kimseler olmalıdır.
2423	bulardın bolur ötrü ilke asıg bu asgı bile ötrü begke tatıg	Bunlardan memlekete fayda gelir ve bundan dolayı bey de huzura kavuşur.
2424	negü tir eşitgil kör ilci bügü bügü sözlerin bulsa aş teg yigü	Memleketi idare eden, hakîm insan ne der, dinle; hakimlerin sözünü bulunca, nefis bir yemek gibi yemelidir.
2425	kılıç birle aldı kör il alguçı kalem birle bastı ol il basguçı	Memleketi alan onu kılıç ile almıştır, memleketi tutan onu kalem ile tutmuştur.
2426	kılıç birle alsa bolur terk ilig kalem bolmagınça basumaz elig	Bir memleketi kılıç ile derhâl ele geçirmek mümkündür; fakat kalem olmayınca, insan onu elinde tutamaz.
2427	kılıç birle alsa kayu il küçün anı sürse bolmaz öküş yıl öcün	Her hangi bir memleket kılıç ve kuvvetle alınabilir; fakat bu hâkimiyet şiddet ve intikam ile uzun yıllar devam ettirilemez.
2428	kalem birle tutsa kayu kend ulus tilek tegrür anda tözüke ülüş	Hangi şehir ve eyâlet kalem ile idare edilirse, orada her kes kendi arzu ve nasibini bulur.
2429	bu erdi ay ilig özüm bilmişi munukı ötündüm ayıtmış tuşı	Ey hükümdar, benim bildiklerim bunlardır; sorulduğu için, işte arz ettim.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
2430	ilig aydı uktum munı belgülüg takı bir sözüm bar anı ay külüg	Hükümdar: — Bunu açıkça anladım; daha bir sözüm var, onu da söyle, ey şöhretli insan — dedi —
2431	maŋa sözle emdi körüp edgürek ulug hacibıg ay neteg er kerek	Şimdi bana, iyice düşünerek söyle; ulu hâcib nasıl bir insan olmalı ki,
2432	haciblar özele bu bolsa ulug bagırsaklıkın kılsa canın yulug	O diğer hâciblere baş olsun ve sadâkatle beye canını feda etsin.
2433	küvense begi hem özi hem ili olarka du’a kılsa budnı tili	Gerek beyin kendisi, gerek memleketi ona güvensin; halk da onlara duâ etsin.
2434	ilig aydı sözle yime bu sözüg munı ma ayu bir yarut bu közüg	Hükümdar: — Bu sözüme de cevap ver; bunu da izah ederek, beni sevindir— dedi.