LXXI. ODGURMIŞ'IN HÜKÜMDARA ÖĞÜT VERDİĞİNİ SÖYLER [ODGURMIŞ İLİGKE PEND BİRMİŞİN AYUR]

No	Kutadgu Bilig	Türkiye Türkçesi
5132	yanut birdi odgurmış aydı ilig bayat birsü barça tilekke elig	Odgurmış cevap verdi ve: — Ey hükümdar, Tanrı her işte sana tevfikini refik etsin — dedi —
5133	bu kıvçak kovı dünya kiçki ajun neçe beg karıttı kanmaz özün	Bu kof ve boş dünya çok eski bir âlemdir; o nice beyleri ihtiyarlattı, kendisi ihtiyarlamaz.
5134	sini teg telim beg keçürdi sevip saŋa ma anundı keçürgey ivip	Senin gibi bir çok beyleri sevdi ve nihayet onlardan yüz çevirdi; şimdi senin için hazırlandı, fakat seni de çabuk bırakacaktır.
5135	bamagıl muŋar sen hakikat köŋül vefa kılgu ermez hakikat töŋül	Sen ona inanıp, gönül bağlama; o sana hakikî bir vefa gösterecek değildir, ondan vaz geç.
5136	meniŋdin nerek emdi öt sav erig bu ödlek öti tap saŋa ay tirig	imdi benim öğüt ve nasihatime ne lüzum var, ey diri; sana feleğin verdiği ibret yeter.
5137	seniŋde ozakı ajun tutguçı kanı kança bardı kanı ol küçi	Senden önce dünyaya hâkim olanlar hani, nereye gittiler; o kudret ve ihtişamları nerede.
5138	olar kança bardı körü bar sakın saŋa ma naru bargu öd kün yakın	Onlar nereye gittiler, ibretle bak, düşün; senin için de oraya gidilecek gün yakındır.
5139	saŋa tegdi emdi bu beglik kurı uzun kalgu ermez iş itnip yorı	Bu beylik sırası şimdi sendedir, fakat uzun kalacak değildir; işini ona göre tut.
5140	olarka negü kıldı erse asıg bu kün sen anı kıl yarın bul tatıg	Onlar için ne faydalı oldu ise, bugün sen de onu yap; yarın bunun zevkini tadarsın.
5141	negüke ökündi ölürde olar sen andın yırak tur tile edgüler	Ölürken, onlar neye peşiman oldular ise, sen ondan uzak dur ve ancak iyilik düşün.
5142	idi yakşı aymış biliglig bügü biliglig sözi yinçü yakut tigü	Bilgili hakîm çok iyi söylemiş; bilgilinin sözü inci ve yakut gibidir.
5143	ölügni körügli me kalmaz tirig ölümke anun tutma kılkıŋ irig	Ölüyü gören hiç kimse diri kalmaz; ölüme hazırlan, haşîn olma.
5144	ölümüg biligli ay kılkı usal keçer bu tiriglik özüŋ ülgi al	Ey ölümü bilip de gafil davranan, hayat geçer, ondan nasibini al.
5145	usanıp yorıglı ay arzu kulı ölümke basıkma kelir algalı	Gafletle yürüyen ey arzuların esiri, ölüm sana baskın yapmasın; o muhakkak bir gün seni almağa gelecektir.
5146	baka kör keçürmiş künüŋni bu kün tükel boldı tüş teg sakıngıl ögün	Geçmiş günlerine bugün dikkatle bak, hepsi bir rüya oldu; aklını kullan ve iyi düşün.
5147	kalı kıldı erse özüŋ edgülük asıg kıldıŋ özke açu meŋülük	Eğer sen kentlin iyilik yaptın ise, bundan sen kendine ebedî bir ecir kazandın.
5148	yava kıldıŋ erse tiriglik kalı ökünç birle tün kün udıma ulı	Eğer ömrünü boşuna geçirdin ise, gece-gündüz durup-dinlenmeden, peşimanlıkla inle.
5149	tilep bulgu ermez tiriglik tuçı yana yaŋu ermez yigitlik küçi	Arzu etmekle devamlı bir hayat temin edilemez; gençlik kuvveti de bir daha geri dönecek değildir.
5150	bu bulmış ödüg barı kılma yava ölümke anungıl tapugka ive	Bari bu bulduğun zamanı boşuna geçirme; ölüme hazırlan, ibâdete istical et.
5151	ay ilig baka kör seniŋde oza beg erdi ataŋ ilde erk türk tüze	Ey hükümdar, bak, memlekette senden önce idareyi elinde tutan bey senin baban idi.
5152	hazine haşem sü idisi bolup tirildi bir anca tilekin bulup	Hazinesi, maiyeti ve askeri vardı; bunlara dayanarak, her isteğini buldu ve böylece bir müddet yaşadı.
5153	ölüm tuttı ahır iletti anı asıg kılmadı ol bedümiş üni	Sonunda ölüm onu yakaladı ve götürdü; onun büyük şöhreti bir fayda etmedi.
5154	ataŋ öldi bardı saŋa birdi pend ata pendi tutsa şeker bolga kend	Baban öldü, gitti ve bu ölümü ile sana öğüt verdi; baba nasihatini tutarsan, o sana bal-şeker olur.
5155	mundar meŋzer emdi eşit uş bu söz asıg kılga tutsa aya özke köz	İmdi buna benzeyen şu sözü dinle; tutarsan, faydalı olur ve senin görür gözün olur.
5156	at aŋ öldi erse kalı ne ödün sartga aydukı ol ogul kör odun	Baban öldüğü zaman sana şöyle söylemiş olur:— Ey oğul, bak ve uyan.
5157	ölüm tuttı bardım kelir uş saŋa katıglan kidin edgü atıŋ kodun	Ölüm beni yakaladı, gidiyorum; şimdi sıra senindir; gayret et, kendinden sonra iyi ad bırak.
5158	atanıŋ ananıŋ ölümi tükel ogul kızka pend ol ukup özke al	Ana-babanın ölümü çocuklar için tam bir nasihattir; bunu anlayıp, benimse.
5159	ataŋın anaŋnı ölüm kodmadı sinimü kodur kör yetilse ödi	Ananı, babanı ölüm bırakmadı; vakti gelince, seni mi bırakır.
5160	olarka cefa kıldı dünya titip saŋamu vefa kılga kılkın itip	Onlara acımayan ve cefa eden bu dünya, tabiatini değiştirip, sana mı vefa gösterecek.
5161	küsüş tut tiriglik kerek işke id üle neŋ kişike muyan özke tıd	Hayatı aziz bil ve ancak lüzumlu işlerde kullan; insanlara ihsanlarda bulun ve kendine sevap kazan.
5162	keçer kün içinde kerekiŋ alın keçürgey sini öd itigiŋ kı!ın	Geçici günler içinden ancak lüzumlu olan şeyleri .al; zaman seni de geçirecektir, buna göre hazırlığını yap.
5163	özüŋ yüdti munça budun yükleri odug tur usal bolma saknu yorı	Sen bu kadar halkın yükünü yüklenmiş bulunuyorsun; uyanık ol, gafil bulunma ve düşünerek hareket et.
5164	kalın aç böriler yıgıldı şartla koyug ked küdezgil ay ilci toŋa	Bir sürü aç kurt senin etrafına toplanmıştır; ey kahraman hükümdar, koyunları iyi muhafaza et.
5165	ilingde biregü kiçe kalsa aç anı sindin aytur bayat közni aç	Memlekette bir kimse bir gece aç kalırsa, onu Tanrı sana soracaktır; gözünü aç.
5166	yula teg küyer sen bu kün ay ilig yarukluk adınka turur ay silig	Ey hükümdar, bugün sen bir meş'ale gibi yanıyorsun, fakat bunun ışığı başkaları içindir; ey temiz kalpli insan.
5167	tiriglik uçuksa yetilse yaşıŋ negüke tusulgay saŋa bu kişiŋ	Yaşın ileriler ve hayat da sonuna yaklaşırsa, bu adamların sana ne gibi faydaları dokunabilir.
5168	özüŋ otka atma kişiler üçün özüŋni küyürme körürde küçün	İnsanlar için kendini ateşe atma, göz göre-göre zorla kendini yakma.
5169	ulugluk bedüklük bu beglik kamug kalır bu ölüm kelse açsa kapug	Ölüm gelip, kapıyı çalarsa, ululuk, büyüklük ve bütün bu beyliğin hepsi burada kalır.
5170	köni bol könilik öze kıl törü uzun turga beglik adakın örü	Doğru ol ve doğruluk üzere hüküm et; beylik ancak böylelikle uzun müddet payidar olabilir.
5171	ne edgü bilig birdi bilgi ulug bu söz işke tutnup yorı bu yolug	Büyük bilgin ne iyi bilgi vermiş, bu söze göre hareket et ve bu yoldan yürü.
5172	bekütmek tilese bu beglik ulı törü birgü tutgu könilik yolı	Bu beyliğin temelini sağlamlaştırmak istersen, hüküm ederken, dâimi doğruluk yolunu tutmalısın.
5173	takı bir ajunug tutayın tise könilikni tutgu söz aydım kese	Öteki dünyayı elde etmek istersen, yine bu doğruluk yolunda devam etmelisin; bunda şüphe yoktur.
5174	ay beg men tigüçi bedütme köŋül vefasız turur dünya devlet töŋül	Ey "ben beyim!" diyen, gurur getirme; dünya ve saadet vefasızdır, ondan vaz geç.
5175	bu dünya kutıŋa inanma ayıg inançsız turur kör kılınçı yayıg	Bu dünya saadetine pek güvenme; onun tabiati dönektir, ona inanılmaz.
5176	ay ilig bu karşı bu ordu orun saŋa tegmişi bir tüşün ol körün	Ey hükümdar, bu köşk, bu saray, bu taht senin için, dikkat et, ancak bar durak yeridir.
5177	seniŋde ozakı tüşüp keçtiler yirikmedi tüşte udu köçtiler	Senden evvelkiler oraya uğrayıp, geçtiler; menzilde yerleşmediler ve öncekileri takip ederek, göçtüler.
5178	saŋa tegdi emdi bu ordu orun köçüngni özüŋde oza id burun	Bu saray ve taht şimdi sana ulaştı; göçünü kendinden önce gönder.
5179	bu kün munda itme bu karşı saray sini kodmagay bu keçer yıl kün ay	Bugün bu saray ve köşkü burada yapma; bu geçen yıl, ay ve gün seni beraber sürükleyecektir.
5180	özüŋ yatgu ornı kör ol belgülüg anı itgü edgü bile ay külüg	Senin yatacağın yer, şüphesiz, mezardır; onu iyilikler ile süsle, ey nâmdar.
5181	meniŋ tip bilir sen bu karşıg bu kün hakikat baka körse ermez ögün	Bugün bu sarayı "benim" diye bilirsin; iyice düşünürsen, gerçekte o böyle değildir.
5182	negü tir eşitgil bu karşı saŋa baka körse çın ok ayur ay toŋa	Dinle, bu saray sana ne der; dikkat edersen, çok doğru söyler, ey kahraman.
5183	munı sen ayur sen meniŋ tip meniŋ negüke ayur sen negü teg seniŋ	Bunu sen "benimdir, benim!" diye söylersin; niçin böyle dersin, bu nasıl senin olur.
5184	seniŋde basakı saŋa çık tiyür anundı küder uş meniŋ tir meniŋ	Senden sonrakiler sana "çık!" der; onlar da oraya girmeğe hazırlanıp, "benimdir, benim!" diye beklerler.
5185	tünek ol bu dünya ay dünya begi tünek içre bolmaz sakıneta öŋi	Ey dünya beyi, bu dünya bir zindandır; zindan içinde endişeden başka bir şey bulunmaz.
5186	tünekte sen artuk tileme sevinç sevinç ornı uçmak turur hem avmç	Zindanda sen fazla sevinç bekleme; sevinme ve avunma yeri ancak cennettir.
5187	bu erter erejig erej tutmagıl ya keçgü sevinçig sevinç timegil	Geçici rahatı huzur olarak kabul etme, geçecek sevince de sevinç deme.
5188	ne yaŋlıg bu devlet turumaz kaçar tirilmiş neŋiŋni tükel ol saçar	Saadet böyledir, duramaz, kaçar; topladığın malları o hep saçar.
5189	anı kıl tutaşı tirilgü orun bu ajun neŋin kod aŋar yüz urun	Ancak orasını ebedî hayat yeri telâkki et; bu dünya malını bırak, yüzünü oraya doğru çevir.
5190	erej kod tilek arzu meŋü tile bu meŋü erej kolsa emgek bile	Bu huzur, arzu ve dilekleri bırak, ebediyeti ara; ebedî huzuru isteyen bunun zahmetine katlanmalıdır.
5191	bayat fazlıŋa bir baka kör sakın neçe edgülük kıldı yetrü bakın	Düşün, Tanrı fazlı ile sana ne kadar iyilik etmiştir, buna dikkat et.
5192	kalın halk öze kıldı elgiŋ uzun tilek arzu birdi yorık til sözün	Kalabalık halk üzerine seni hâkim kıldı; dilek ve arzularını verdi ve fermanlarını yürüttü.
5193	sini teg et özlüg bayat kulların saŋa kıldı muŋlug körür sen barın	Senin gibi olan Tanrı kullarını sana muhtaç etti; işte bunların hepsini görüyorsun.
5194	munıŋ şükri kılgu bu kün ay ilig bayat halkıŋa bolgıl edgü silig	Ey hükümdar, bugün buna şükür etmeli; Tanrının yarattıklarına karşı iyi ol ve temiz kalple muamele et.
5195	könilik üçün teŋri tikti sini köni bol könilik öze tur kanı	Tanrı seni doğruluk için bu mevkie getirdi; haydi doğru ol ve doğruluk ile yaşa.
5196	ukuş birle işle kamug işlerig havaka basıkma köŋül tut tirig	Her işi akıl ile işle, nefsin esiri olma, gönlünü diri tut.
5197	bagırsak bolun barça budnuŋ öze törü kıl ulugka kiçigke tüze	Bütün halka karşı merhametli ol; büyüğe-küçüğe doğruluk ile hüküm et.
5198	budun kılkı teŋsiz bolup artasa körü ıdma itgil kısa tut basa	Halkın tavır ve hareketi değişir ve bozulursa, onu dâima göz önünde bulundurup, fesada sapmalarına meydan verme.
5199	negü tir eşitgil ay bilgi teŋiz bilig birle işlep kızartgıl meŋiz	Ey hükümdar, dinle, bilgisi deryalar gibi engin olan insan ne der; bilgi ile hareket et, yüzün güler.
5200	bu kün edgü bolsun tise sen kamug özüŋ edgü bolgıl ay ilde ulug	Bugün her kesin iyi olmasını istersen, kendin iyi ol, ey memleketin büyüğü.
5201	kamug bulganuknı süzeyin tise özüg süzgü budnuŋ süzülgey basa	Bütün bulanıklıkları durultmak istersen, kendi ruhunu tasfiye et; halk, ister-istemez, durulur.
5202	bu begler baş ol kança barsa başı udula barır barça udmış kişi	Bu beyler baştır; baş nereye giderse, onu takip eden bütün insanlar da ona uyarlar.
5203	budun artasa anı begler tüzer kalı artasa beg anı kim süzer	Halk bozulursa, onu beyler düzene koyar; eğer beyler bozulursa, onları kim düzeltir.
5204	sen öz kılkıŋ itgil kılınçıŋ könit budun kılkı itlür sen özni avıt	Sen kendi hareketini doğrult, tavrını düzelt; halkın hareketi kendiliğinden düzene girer.
5205	yaraglıgnı itmek tilese özöŋ yaragsızka yakma kesildi sözüŋ	Sen kendine yakışır şeyler yapmak istersen, yakışmayan şeylere yaklaşma; işte bu kadar.
5206	otunka katılma fesaddın yıra bu iki kılıktm bolur er kara	Küstahlara uyma, fesattan uzak kal; bu iki işi insanı karaya bulaştırır.
5207	yaragsız yavuz neŋ özüŋ kolmasa yaragsıznı kılma söz aydım kese	Kat'î olarak söylüyorum ki, uygunsuz ve kötü şeylerle karşılaşmak istemiyorsan, yakışık almayan şeyleri yapma.
5208	erejke avınma sen içme süçig teŋiz ol bu iki aŋar yok keçig"	Rahata dalıp oyalanma, içki içme; bu ikisi öyle bir denizdir ki insana geçit vermez.
5209	kılıkıŋ köni tut kılınçıŋ silig ukuş bolsu yolçıŋ kiŋeşçiŋ bilig	Tavrın doğru ve hareketin temiz olsun; yoldaşın akıl ve müşavirin bilgi olsun.
5210	köŋül til köni tut kör erdem ulug özüŋni unıtma yaŋılma yolug	Gönül ve dili doğru, fazileti ise, yüksek tut; gaflete dalma ve yolunu şaşırma.
5211	kötürme köŋül sen küvezlenmegil er at sü telim tip kögüz kermegil	Alçak gönüllü ol, gururlanma; "hizmetkârlarım ve askerim çok!" diye kibirlenme.
5212	neçe kür kögüzlüg küvenür erig ölüm yirke kömdi eşüdi yirig	Nice cesur, mağrur ve kibirli insanları ölüm yere gömdü ve üzerlerini toprak ile örttü.
5213	yime yakşı aymış biliglig bedük biliglig sözi tutsa tuşlar ked ök	Bilgili büyük insan da iyi söylemiş; bilgili sözünü tutan her yerde iyilikle karşılaşır.
5214	hazinem öküş tip küvenme neŋin haşem sü telim tip kötürme egin	Hazinem çok! diye, bu mala güvenme; ,.hizmetkârım ve askerim çok!" diye gururlanma.
5215	küçiŋe küvenip kögüz kergüçi yorıtumadı bir çıbunka alın	Kuvvetine güvenerek, kibirlenen kimse bir sineğe bile çâre bulamadı.
5216	buşı bolma işte sen övke yıgın kalı kelse övkeŋ özüŋ kıl agın	Bir işle meşgul olurken, hiddetlenme, öfkene mâni ol; eğer gazaba gelirsen, dilsiz imiş gibi hareket et.
5217	ive işleme iş meger din işi ivek işte asgın bulumaz kişi	Din işinden başka işlerde acele etme; insan acele işin faydasını görmez.
5218	açıg birgü erse ivit terk tegür kmın berge ursa amulluk ödür	ihsanda bulunurken, acele et ve çabuk ver; cezalandırmak ve dayak atmak hususunda teenni ile hareket et.
5219	ivek kurgu bolma kılınçın sözün seringil seriŋen atanur tüzün	Harekette aceleci ve sözde zevzek olma, sabırlı ol; sabırlı insana halîm derler.
5220	akı bol budunka üle neŋ yitür saran bolsa begler atın artatur	Cömert ol, halka mal dağıt ve yedir; beyler hasis olursa, adları kötüye çıkar.
5221	irig sözlemegü özüg tutgu berk irig sözke tumlır kişi köŋli terk	Beyler haşîn söz söylememeli ve kendilerine hâkim olmalıdır; haşîn söz insanların gönlünü çabuk soğutur.
5222	süçig sözle barça kişike tilin açuk tut yüzüŋni yaruk tut alın	Her kese tatlı söz söyle, yüzünü açık ve alnını parlak tut.
5223	budunda talu sen talu tut kılık köŋül til köni tut köni tut yorık	Sen halkın seçkinisin, hareketin de seçkin olsun; düşüncen ve sözün de dürüst ve doğru olsun.
5224	kara edgü bolsa anıŋ edgüsi öziŋe bolur ay budun belgüsi	Ey halkın göz diktiği insan, avam halk iyi olursa, onun iyiliği ancak kendisinedir.
5225	kalı edgü tutsa bu begler kılınç kamug edgü ilke bolur miŋ sevinç	Eğer bu beyler iyi hareket ederlerse, bütün memleket bin türlü sevinç ile dolar.
5226	apaŋ bolsa begler kılınçı isiz isizler küçeyür buzar edgü iz	Beyler kötü hareket ederlerse, kötüler kuvvetlenir iyi an'aneleri bozarlar.
5227	isiz bolma atıŋ isiz kılmagıl isizlerni kısgıl bolu birmegil	Kötü olma ve adını kötüye çıkarma; kötüleri zapt ve rapt altında bulundur, onlara müsamaha gösterme.
5228	isizlik agu ol yime bu agu agu yigli bolmaz tiriglik yigü	Kötülük zehirdir, o zehri yeme; zehir yiyenin hayatı mahvolur.
5229	ukuşlug kim erse anı tut yakın biliglig sözin tut küdezgil hakın	Akıllı kimseleri kendine yakın tut; bilgilinin sözüne göre hareket et ve onun hakkını gözet.
5230	bütün çın köni edgü atlıg kişig özüŋke yakın tut aŋar bir işig	Bütün dürüst, doğru ve iyilikle şöhret kazanmış kimseleri kendine yakın tut ve işi onlara ver.
5231	bu alçı ajun kılkı irsel yayıg usal bolma saklan yolı ked tayıg	Bu aldatıcı dünyanın hareketi vefasız ve dönektir; gafil olma; dikkat et, yolu çok kaygandır.
5232	bezenip kör itnip köŋülüg alır koŋül birdiŋ erse yüz evrer barır	O bezenip süslenerek, gönülü alır; gönül verince de senden yüz çevirir, gider.
5233	ölümüg unıtma sakınç kısga tut ölümke basıkma aya ilci kut	Ölümü unutma, uzun emeller besleme, ölümün baskınına uğrama, ey devletli hükümdar.
5234	udıma bu gaflet bile ay ilig esürme bu beglik bile ay silig	Ey hükümdar, bu gaflet uykusuna dalma; ey temiz kalpli insan, bu beylik seni sarhoş etmesin.
5235	bu künki erejke avınma sakın yarınki erejig tile ked bakın	Bugünkü huzura aldanma, dikkatli ol ve iyice düşün, yarınki huzuru ara.
5236	sevinci uzun ol ereji öküş erej bolsa mundag kerek bolsa tuş	Onun sevinci çok ve huzuru uzun sürer; huzûr olunca, böyle olmalıdır.
5237	erej edgü kolsa yorı edgü bol öküş nimet içre yorı meŋü bol	Huzur ve iyilik istersen, yürü, iyi ol; bol nîmet içinde ebedî hayat sür.
5238	negü tir eşitgil bilig bulmış er bilig birle ilde agir bolmış er	Bilgi elde eden ve bilgi ile memlekette hürmet kazanmış olan insan ne der, dinle.
5239	bayat birse izzin yok ol gayçti öküş rahmet içre özüŋ rahati	Tanrı izzet verirse, bunun sonu yoktur; bol rahmet içinde rahat yaşarsın.
5240	kalı öz kürese ucuzluk anuk ucuzluk kıymka kimiŋ takati	Eğer ondan kaçarsan, zillet hazırdır; zilletin azabına kim tahammül edebilir.
5241	ay ilig otacı sanı sen bu kün budun barça iglig saŋa muŋlugun	Ey hükümdar, sen bugün bir hekimsin; halkın ise, sana muhtaç olmanın hastasıdır.
5242	kayusı kötürmiş bolur küç irinç kayusı çıgaylık bile yir sakınç	Bâzısı darlığa düşmüştür ve bedbahttır; bir kısmı da fakirlik iztırâbı içindedir.
5243	kayu aç kayusı yalınmış bolur kayu kadgu birle ulınmış bolur	Bâzısı aç, bâzısı da çıplaktır; bâzısı ise, endişe içinde kıvranır.
5244	seniŋde turur kör bularnıŋ emi otagıl daru birle bolgıl kamı	Bütün bunların devası sendedir; sen onların hekimi ol, ilâç ver ve tedavi et.
5245	kalı kılmasa sen emi ya otı budunka bolur sen tiriglik yutı	Eğer sen bunlara, ilâç vererek, tedavi etmezsen, halk için bir hayat felâketi olursun.
5246	seniŋdin ayıtgay yarın bir bayat cevabın anutgıl özüıtrke berat	Tanrı bunu yarın sana sorar; orada kendini kurtaracak cevabı hazırla.
5247	tiriglik keçer terk bu beglik kalur kereklig saŋa edgü atıŋ turur	Hayat çabuk geçer, bu beylik kalır; sana lâzım olan iyi adındır.
5248	tarıglag turur bu ajun ay ilig negü ekse anda alır bu elig	Ey hükümdar, bu dünya tarladır; bu el buraya ne ekerse, orada onu biçer.
5249	yon edgülük kıl ekin edgülük saŋa edgü bolgay açu meŋülük	Yürü, iyilik yap, iyilik ek; bundan sen ebedî iyilik bulursun.
5250	negü tir eşitgil bügü ilci beg bu beglik işini bilir yolçı beg	Memleket idare eden hakîm bey ve bu idare işinde yol gösteren bey ne der, dinle.
5251	aya beg boluglı budunka ulug köŋül til kiçig tut özüŋke yulug	Ey halkın büyüğü olan hükümdar, kendine fidye olarak, tevazuu ve tatlı dili kullan.
5252	aya baş boluglı ay üsteŋ elig kamug işke aşnu sen işlet bilig	Ey memleketin başı, ey iktidar sahibi, sen her işte önce bilgiyi tatbik et.
5253	bilig birle işle kamug türlüg iş biligdin kelir ol kamug körklüg iş	Her türlü işi bilgi ile işle; her güzel iş bilgi ile meydana gelir.
5254	barıglı turur bu ajun kalgusuz özüŋ edgülük kıl yitip bargusuz	Bu âlem kalacak değil, nasıl olsa gidecektir; sen kaybolup gitmeyecek bir iyilik yap.
5255	kalır dünya ahır toguglı ölür isiz edgü erse kör atı kalur	Dünya kalır, doğan nihayet ölür; insandan kalan ancak iyi veya kötü addır.
5256	isizke katılma küyürgey isiz atıŋ edgü bolsa kalır edgü iz	Kötüye katılma, kötü seni yakar; adın iyi olursa, senden iyi iz kalır.
5257	ay ilig katıglan odug tur odug usayuk kişike tokınur yodug	Ey hükümdar gayret et, uyanık dur, uyanık; gafil olan kimseye başkalarının zararı dokunur.
5258	bu beglik köki sak odugluk turur takı bir ajun kolsa mundın bulur	Beyliğin kökü ihtiyatlı olmak ve uyanık durmaktır; bir dünya daha istersen, onu da bunlarla bulursun,
5259	usanma usansa bu beglik barır usayuk ikigün ajunda ulır	Gafil olma; gafil olursan, bu beylik gider; gafil insan her iki dünyada bedbaht olur.
5260	hasım kılma özke yime tökme kan bu iki yazukka ulır çıksa can	Kendine düşman edinme ve kan dökme; can çıkarken, bu iki günahtan dolayı inler.
5261	haramka katılma küdez öz katıg haram yigli ornı tamu ol batıg	Harama el uzatma, kendini iyice gözet; haram yiyenin yeri cehennemin dibidir.
5262	bagırsak bolun barça yalŋuk öze kişi yası kolrna yorıma aza	Bütün insanlara karşı merhametli ol; başkalarının zararını isteme, yolunu şaşırma.
5263	bor içme fesadka katılma yıra bu iki buzar karşı ordu tura	Şarâp içme, fesada katılma; onlardan uzaklaş; bu ikisi köşk, saray ve kaleleri yıkar.
5264	ölümke togar bu toguglı kişi atın iz kodur bu ölügli kişi	Her doğan ölmek için doğar; ölen kimse adı ile bir iz bırakır.
5265	tutamca tiriglik tüker alkınur isiz edgü erse kör atı kalur	Bu bir tutam hayat tükenir, sona erer; insanın, ister iyi, ister kötü olsun, ancak adı kalır.
5266	avınç birle ögrir bu dünya sini usanma udıtmasu gaflet küni	Bu dünya seni avutarak oyalar; gafil olma, gaflet seni uyutmasın.
5267	bu gaflet turur kör udıtur kişig udıglı kişi kodtı yumgı işig	İnsanı uyutan bu gaflettir; uyuyan insan işini-gücünü Wakir[?].
5268	bu gaflet yok erse kişike kamug firişte bolup kılgay erdi tapug	İnsan bu gaflete hiç düşmese idi, o melek olur ve yalnız ibâdet ederdi.
5369	idi yakşı aymış biligüg sözi uka bargıl emdi ay köŋli yazı	Bilgili insan bu sözü çok iyi söylemiş; ey gönülü açık, şimdi bunu anlamağa çalış.
5270	kamug gaflet ol bu sevincin tarab bu gaflet bile öz yokadur aceb	Sevinç ile neş'e hep gaflet eseridir; bu gaflet ile insan kendisini öyle mahveder ki.
5271	usanma udıtmasu gaflet usı bu gaflet usındın küdezgü ya rab	Gafil olma, gaflet uykusu seni uyutmasın; ey rabbim, beni bu gaflet uykusundan koru.
5272	ilingde yiti tut közüŋ kulgakıŋ tözüke tegürgil bagırsaklıkıŋ	Memleketinde gözünü ve kulağını keskin tut; merhametini her kese ulaştır.
5273	sarga bolga ahır bayat aytıgı bayat aytıgı ol yazuklug agı	Sonunda Tanrı sana bunu soracaktır; her günahkâr Tanrının suâl ağına düşer.
5274	baka tur negü tir sakmuk kişi sakınuk sözin tutsa itlür işi	Dikkat et, takva sahibi insan ne der; takva sahibinin sözünü tutanların işi yoluna girer.
5275	ay boşlag yorıglı budun öktemi bayat aytıgı bar anutgıl emi	Ey isyan vadilerinde başı-boş dolaşan insan, Tanrı bunu senden soracaktır, cevabını hazırla.
5276	koŋülce yorıglı ay teltük müne ayıtgay seniŋdin bayat bir küne	Ey kendi arzusuna göre hareket eden günahkâr ve mâyûp insan, birgün Tanrı bunun hesabını senden soracaktır.
5277	ay yigli içigli yavalık bile sakışka anungıl çıkış yol tile	Ey yiyip-içmekle hayatını boşuna geçiren, hesaba hazırlan, çıkar yol ara.
5278	ayıtgu turur kör bayat barçanı kutulgu yiriŋ barmu kaçgıl kanı	Tanrı her şeyi soracaktır; kaçıp-kurtulacak yerin var mı, hani.
5279	ay ilig kılıç berge sinde turur bu berge kıyınlar isizke erür	Ey hükümdar, kılıç ve sapa sendedir; bu kamçılar, bu cezalar kötüler içindir.
5280	isizler isizliklerin ismese sen isme kının berge tutgıl basa	Kötüler kötülüklerini bırakmadıkları nisbette, sen de cezalarını eksik etme, elinde sopan hazır bulunsun.
5281	isizlerke berge urup könmese özüŋ saknu turgu olardın usa	Kötüler, dayak atıldığı hâlde, yola gelmezlerse, kendini mümkün mertebe onlardan korumağa çalış.
5282	ilig bolsa isiz ajunug buzar kısıghsı bolmasa yoldın azar	Hükümdar kötü olursa, dünyayı bozar; ona mâni olan çıkmazsa, yolunu şaşırır.
5283	agırla sen edgüg tegür edgülük budun edgü bolgay tözü ay külük	Sen iyiye kıymet ver, ona her türlü iyiliği yap; ey nâmdar, böylece bütün halk iyi olur.
5284	oyunka avınma özüŋni küdez erejke sevinme künüŋ kaldı az	Oyunla oyalanma, kendini koru; rahata güvenme, günün az kalmıştır.
5285	könilik öze sen turu kıl törü törü birle beglik turur ol crü	Sen her vakit doğrulukla hüküm et; beylik kanun ile ayakta durur.
5286	küçi yetmişinçe katıglansu öz yava kılsa ‘uzri kolu tursu öz	insan gücü yettiği kadar gayret göstermeli, ihmâl ettikleri için de her vakit Allahtan affını istiğfar etmelidir.
5287	negü tir eşitgil budun başçısı törü birle ilde yadıglı küsi	Dinle, halkın başında bulunan ve kanun ile memlekete şöhretini yayan insan ne der.
5288	aya beg katıglan bu takat teŋi törü kıl budunka tegürgil oŋı	Ey bey, gücün yettiği kadar kanunu tatbik et ve halkın hakkını vermeğe çalış.
5289	kalı tuşsa taksir yana ‘uzri kol tilin künde tevbe kılıngıl yaŋı	Eğer kusur edersen, Tanrıdan affını dile ve her gün tekrar-tekrar tövbe et.
5290	öküş kaznak urma sen altun kümüş negü bulsa birgil ülegil öküş	Çok altın-gümüş toplayıp, hazine yapma; ne bulursan, ver, çok dağıt.
5291	seniŋde kidin kalga tutsa ölüm ogul kız isizlikke bulgay tolum	Ölüm yakalarsa, bu mal geride kalacak ve evlâtlar onu kötü yollarda sarf edeceklerdir.
5292	katıg an tiriglikte mal aşnu id sakıştın kutulgıl muyan özke tıd	Malın; kendinden önce, henüz hayatta iken, göndermeğe gayret et; o baş belâsından kurtul, yerine sevap kazan.
5293	idi yakşı aymış budunlar begi budunda bedüki kişide yigi	Halkın beyi, halkın büyüğü ve insanların iyisi çok yerinde söylemiştir.
5294	ay kaznak uruglı ajun begleri özüıigde kidin kodma kaznak yorı	Ey hazine toplayan dünya beyi, yürü, kendinden sonra hazine bırakma.
5295	erej adnagu kılga sakış saŋa üiüg tegmesü ay uruglug karı	Huzuru başkası sürüp, derdi sana kısmet olmasın, ey asîl ihtiyar.
5296	aya bay boluglı budunda talu kokuz kıl bu baylık muyan al tolu	Ey zengin ve halkın seçkini, bu serveti dağıt, bol-bol sevap al.
5297	vefasız ajunka köŋül bamagıl cefa kılga ahır bolu birmegil	Vefasız dünyaya gönül bağlama, ona uyma, sonunda o sana cefâ edecektir.
5298	aya beg boluglı budunda burun burun id bu beglik sen itgil orun	Ey halkın ileri geleni olan bey, bu beyliği önceden bırak ve kendine bir yer hazırla.
5299	közi suk ay artuk uzun saknur er ölüm tutmaz erken barıŋ barça bir	Ey aç gözlü ve tamahkâr insan, henüz ölüm yakalamadan, neyin varsa, hepsini ver.
5300	ölüm tutsa ahır bu neŋ asgı yok turu kalga malıŋ saŋa tatgı yok	Nihayet ölüm yakalayınca, bu malın faydası yoktur; malın geri kalacak ve artık onun zevkini süremeyeceksin.
5301	aş az yi ay ilig öküş kıl tapug söz az sözle ögren sen erdem kamug	Ey hükümdar, az ye, çok ibâdet kıl; bütün faziletleri bil, fakat sözü az söyle.
5302	çıgay tul yetimig baka tur körü bularıg küdezse bolur çın törü	Fakir, dul ve yetimleri kolla; bunları korumak, kanunu gerçekten tatbik etmek demektir.
5303	uşakçı kişig kılma özke yakın ozunçıg özüŋdin yırak tut sakın	Dedi-koducu kimseyi kendine yakın tutma; müfteriyi kendinden uzaklaştır, ondan sakın.
5304	bu yaŋlıg kişi ol kişi yaslıgı kişi yaslıgm sen yagı bil yagı	insanların zararlısı böyle kimselerdir; zararlı kimseleri sen her vakit kendine düşman bil.
5305	kişi sukıŋa birme ilde elig sizik tutma buzgay itilmiş ilig	Aç gözlü kimseye memlekette mevki verme; onun memleket nizâmını bozacağından hiç şüphe etme.
5306	katıglan özüŋpni tamudm yırat kamug edgülük kıl küdezgey bayat	Gayret et, kendini cehennemden uzaklaştır; her vakit iyilik yap, Tanrı seni korur.
5307	bu künki künüŋde yarınki künüŋ barı edgü bolsun yarınki tünüŋ	Bugünkü gününden yarınki günün ve gecen daha iyi olsun.
5308	idi yakşı aymış biliglig tüzün bitimiş bu kılgu işiŋni sözün	Bilgili ve yumuşak huylu insan çok iyi söylemiş ve yapacağın işi yazı ile tesbit etmiştir.
5309	bu künke yarın bar ayıtgu küni yarınka sakınsa yorıgıl köni	Bugün için yarın bir hesap günü vardır; yarını düşünerek, doğru hareket et.
5310	usanma odug tur udıma odun udır köz odug tut unit bu uni	Gafil olma, uyanık dur, uyuma, uyan; uyuyan gözü uyanık tut, bu uykuyu bırak.
5311	bu din dalı dünya dalı karşı ol yaguşmaz ikigün yolı yarşı ol	Din dalı ile dünya dalı birbirine karşıdır; ikisi birbirine yaklaşmaz, bunların yolu birbirini keser.
5312	bu din dünya birle birikmeki sarp kavuşmaz ikigün munı bilse tap	Dinin dünya ile birleştirilmesi güçtür; bu ikisi bir araya gelmez, bunu bilmek kâfidir.
5313	birisi yagusa birisi tezer iki birle tutsa kişi yol azar	Biri yaklaşırsa, diğeri kaçar; ikisini birlikte tutmak isteyen kimse yolunu şaşırır.
5314	tüpi yil turur dünya yagmur sanı kelir çoglayur az öçer terk üni	Dünyayı fırtına ve yağmur bil; gelir, gürler, fakat çabuk sükûn bulur.
5315	kelir kut kapugda kalın yumdarur köŋül basa yumgıg adınka birür	Saadet gelir, kapıda bir kalabalık toplanır; ona gönül bağlarsan, hepsini başkasına verir.
5316	bayudum tise sen çıgay bolgu bir agır men tise sen ucuz kılga yir	Zenginleştim derken, bir gün fakir oluverirsin; "itibardayım" derken, toprak seni zelîl ediverir.
5317	ajun toklukı barça açlık turur ereji sevinci kör emgek erür	Dünya tokluğu hep açlıktan ibarettir; onun huzuru, sevinci hep zahmettir.
5318	ay ilig bu nefsiŋ yagıla katıg tilekini birme yitürme tatıg	Ey hükümdar, bu nefsine kuvvetle karşı koy; onun arzusunu yerine getirip, ona zevk sürdürme.
5319	kamugda isizrek yagı bu turur muŋar edgü kılsa bu isiz kılur	En kötü düşmanın budur; sen ona iyilik yaparsan, o sana kötülük eder.
5320	vefa kılsa yandru yanutı cefa cefa kılsa ötrü kılur bu vefa	Vefalı olursan, karşılığında sana cefâ eder; ona cefâ edersen, vefakârlık gösterir.
5321	bu nefsiŋ ucuzla agır bolga can bilig beg bolup kör ukuş bolga han	Bu nefsine değer verme, canın aziz olur; bilgi bey olup, akıl hanlık eder.
5322	bu dünya yagı ol bu nefsiŋ yagı bu iki yagınıŋ yadıglıg agı	Bu dünya bir düşmandır, nefsin ise, başka bir düşmandır; bu iki düşmanın her yerde tuzağı hâzırdır.
5323	bu kutka küvenip kötürme köŋül inanma tiriglikke artuk töŋül	Saadete güvenme, alçak gönüllü ol; hayata pek inanma-, ondan elini çek.
5324	bedüklük ulugluk bu keçgü turur bu devlet otı barça öçgü turur	Büyüklük ve ululuk, bunlar geçicidir; bu saadet ateşi bir gün söner.
5325	negü tir eşitgil ay aslı bedük bagırsak sözi tutsa asgı ked ök	Aslı büyük olan ne der, dinle; sana acıyan insanın sözünü tutarsan, çok fayda görürsün.
5326	bu beglik bile sen kötürme egin kögüz kerme artuk özüŋni sakın	Sen beylik ile mağrur olma, fazla kibir getirme; kendini koru.
5327	yirindi ajunug süründike kod bayat birge anda tü nimet yigin	Bu hakir dünyayı sür, at; Tanrı orada sana her türlü iyi nimet ihsan eder.
5328	ay ilig ked ödrüm tile üç kişig anıŋda basa bir bu üçke işig	Ey hükümdar, şu üç işe çok seçkin kimseleri ara ve bu işleri onlara ver.
5329	bularda biri kazı yinçke arıg sakınuk kerek tegse halkka asıg	Bunlardan biri— kadıdır; halka faydalı olabilmesi için, onun çok temiz ve takva sahibi olması lâzımdır.
5330	ikinci halifet kerek çın bütün budun bulsa inçlik tirilse kutun	İkincisi — hükümdara vekâlet edecek olan kimsedir; halkın huzur bulması ve saadetle yaşaması için, bunun dürüst ve güvenilir bir kimse olması şarttır.
5331	üçünçi ked ödrüm kerek bu vezir budunka negü tegse mundın tegir	Üçüncüsü—vezirdir; bunun çok seçkin bir kimse olması lâzımdır; halka ne gelirse, ondan gelir.
5332	bu üç işte bolsa kişisi köni budun inçke tegdi yarudı küni	Bu üç işe bakan kimseler doğru olursa, halk huzura kavuşur, günü aydın olur.
5333	itilgey iliŋ hem bayugay budun saŋa artga edgü du’a ol ödün	Memleketin düzene girer ve halk zenginleşir ve neticede bunlar sana hayır-duâ ederler.
5334	bu üç işte bolsa yaragsız kişi yaragsız bolur barça il kün işi	Bu üç yerde işe yaramayan insanlar bulunursa, bütün halkın işi kötü olur.
5335	muŋar meŋzetü keldi emdi sözüm eşitgil munı sen ay körklüg yüzüm	Şimdi aklıma buna benzer bir söz geldi; ey güzel yüzlüm, sen bunu dinle
5336	bu begke vezir ol tutup yitgüçi ili kapgı atı bu ol itgüçi	Bir beye yol gösteren vezirdir; halka, muhafızlara ve hizmetkârlara nizam veren odur.
5337	kalı tetrü yitse burunduk vezir kamug tetrü boldı özüm ayguçı	Eğer vezir yuları ters tarafa çekerse, her şey ters olur; bu benim kanâatimdir.
5338	bu dünya itig ig bu tirki sanı yorıglı bu yalŋuk neçe yir anı	Dünyayı kurulu bir sofra bil; insanlar hayat müddetince burada bulunan nimetlerden ne kadarını yiyebilirler.
5339	bizirlgde ozakı kutu barguçı yidi todtı kandı ölüp yatguçı	Bizden önce gelen ve şimdi ölüp-giden nesiller ondan yedi, doydu ve kalktılar.
5340	ulug toy bakıp kör yaturlar küdü okır bizni bargu siziksiz udu	Büyük bir kalabalık mahşeri bekleyerek yatıyor ve bizi çağırıyor, biz de onları takip edeceğiz.
5341	takı bir kutu ol karındakılar bizingde basa tirki yigli olar	Diğer bir nesil de ana karnındakilerdir; bizden sonra bu sofradan yiyecekler onlardır.
5342	biziŋ kopgumıznı küder bu kutu küder kelgümizni olar ay botu	Bu nesil bizim kalkmamızı bekliyor; ötekiler ise, bizim gelmemizi bekliyorlar, ey yavrum.
5343	bu kün bizke tegdi bu tirki yimi neçe birge erki yigü kedgümi	Bu sofradan yemek yemek bugün bize nasîp oldu; acaba bize daha ne kadar yiyecek ve giyecek verecek.
5344	okırlar ölüp yatguçılar naru sürerler karındakılar kop tiyü	Ölüp-yatanlar oraya çağırılıyorlar; karındakiler ise, bu sofradan "kalk" diye bizi zorluyorlar.
5345	birisi sürer kör birisi okır bu ikin ara kim erejke tegir	Biri iter, biri çağırır; bu ikisi arasında kim huzura kavuşabilir.
5346	ay ilig usanma sakınma uzun uzun kalgu ermez ay kılkı tüzün	Ey hükümdar, gafil olma, uzun emellere kapılma; ey asîl tabiatli, burada uzun kalınacak değildir.
5347	haramka katılma ay ilig sakm haramka kararur köŋül bil yakın	Harama el uzatma, kendini gözet; ey hükümdar, iyi bil ki, haram gönülü karartır.
5348	sakınuk bolayın tise ay külügr halal yi halaldin kötürgil ülüg	Ey şöhretli insan, takva sahibi olmak istersen, halâl ye, nasibini halâlden al.
5349	negü tir eşitgil halal yigli er sakınuk başı çın halal tigli er	Takva sahiplerinin başı, gerçekten halâl arayan ve halâl yiyen insan ne der, dinle.
5350	halal yigli kılmaz bayatka yazuk halal yi halal kıl yarınlık azuk	Halâl yiyen kimse Tanrıya karşı günâh işlemez; halâl ye, yarın için azığın da halâl olsun.
5351	kimiŋ bogzı egni bar erse arıg andı anıŋdın yazukı arıg	Kimin boğazı ve üstü-başı temiz olursa; onun üzerinden bütün günahlar gider.
5352	arıglık tilese arıtgıl boguz arıtsa boguz boldı asgıŋ ögüz	Temizlik istersen, boğazından geçen halâl lokma olsun; böyle yapan insanın elde edeceği nimetler, nehirler gibi, bol ve devamlı olur.
5353	özüŋ asgı kolma budun asgı kol budun asgı içre özüŋ asgı ol	Kendi menfaatini arama, halkın menfaatini düşün; senin menfaatin halkın menfaati içindedir.
5354	negü tir eşitgil ulug kend begi kamug iş içinde yetürmiş ögi	Her türlü işe aklı eren Uluğ-Kent beyi ne der, dinle.
5355	kut ol beg budunka kutadgu kerek kutadsa budun karnı todgu kerek	Bey halk için bir saadettir, halk mes'ûd olmalıdır; halkın mes'ûd olması için, karnının doyması lâzımdır.
5356	bu begler terkiz ol tüpi yinçülüg teŋizke yaguglı bayugu kerek	Beyler dibi inci dolu bir denizdir, denize yakın duran zenginleşmelidir.
5357	bu begler tag ol kani altun kümüş kümüş kan kazıglı bayur ol öküş	Bu beyler, içinde altın ve gümüş mâdenleri bulunan bir dağdır; gümüş mâdenlerine kazma vuran insan çok zengin olur.
5358	asıglıg kerek beg kör elgi akı ajun budıŋa tegse andın tokı	Bey insanlara faydalı ve cömert olmalı, dünya halkına ondan tokluk gelmelidir.
5359	yaşık teg yarugıl ay ilci bügü budun bulsu sindin kör içgü yigü	Ey hakîm hükümdar, güneş gibi parla; halk senin sayende bol yiyecek ve içeceğe kavuşsun.
5360	emanet yüdürdi bayat boynuŋa küdez bu emanet ayıtga saŋa	Tanrı senin boynuna emânet yüklemiştir; bu emâneti gözet, onu sana soracaktır.
5361	ay ilig baka kör sen özke közün bir özke neçe neŋ tirer sen özün	Ey hükümdar, sen kendine bir bakıver; sen üzerinde ne kadar şey toplamışsın.
5362	teŋizdeki gevher tükemez saŋa tüpindeki yinçü tuyumaz saŋa	Denizdeki gevher senin için tükenmez; dibindeki incinin arkası kesilmez.
5363	yagız yir katındaki altun kümüş tirer sen hazine urur sen öküş	Sen kara toprak altındaki altın-gümüşü toplar ve hazineler vücûda getirirsin.
5364	bu taglar katında çıkar gevhşrıg kazıp yetrümezler saŋa ay arıg	Bu dağlar altından çıkan cevherleri kaza-kaza sana yetiştiremezler, ey temiz ruhlu insan.
5365	yagız yir özele önügli evin tirip sen tolular sen kaznak evin	Kara toprak üzerinde biten hububatı sen toplayıp, ambarlarını doldurursun.
5366	uçuglı yorıglı suv içre balık kutulmaz seniŋdin aya sarp kılık	Uçan, yürüyen ve suda yüzen mahlûkların hiç biri senin elinden kurtulamaz, ey çetin huylu insan.
5367	ajun tezginür ilde arkış yorıp agı çuz tiyiŋ kiş alır sen tirip	Kervanların diyâr-diyâr gezerek, dünyayı dolaşır; sen ipekli ve sırmalı kumaşlar ile sincap ve samur kürkleri toplarsın.
5368	kaşab tozi rumi ajun taŋsukı saŋa kelse tolmaz agı kaznakı	Kasab, tûzî ve rûmî kumaşları gibi, dünyanın nadide şeyleri sana gelir; fakat hazinen ve ambarların yine dolmaz.
5369	kevel tazı büktel tagı arkunı akur toldı tolmaz bu sukluk kanı	Arap küheylanı, binek ve diğer cins atlar ile ahırların dolmuştur; fakat bu aç gözlülük doymak bilmez.
5370	tirildi tümen miŋ talu köp titir yazıda kalın yorıd akurda katır	Binlerce seçme dişi deve, ovada kalabalık at sürüleri ve ahırda katırlar toplanmıştır.
5371	yazı tag yirig tut yorır koy sürüg ya kul küŋ tapugçı ay kılkı örüg	Ova ve dağlık yerlerde dolaşan koyun sürüleri, kul, câriye ve hizmetkârların dolu; ey sakin tabiatli insan.
5372	ya kuzda yorıglı kalın köp kutuz ya tüzde yorıglı ud iŋek öküz	Bir de şimaldeki dağlarda sürülerle dolaşan yaban sığırı veya ovada dolaşan inek ve öküz sürüleri.
5373	kayada yorıglı bu ımga teke kutulmaz seniŋdin ay ersig böke	Kayalara tırmanan bu dağ keçileri ve geyikler; ey yiğit pehlivan, hiç bin senin elinden kurtulamaz.
5374	sıgun muygak erse sukak ya ıvık saŋa yim tükemez ay edgü kılık	Erkek ve dişi dağ keçileri, ak geyik veya sarp kaya geyikleri, bunlar senin için tükenmez bir yiyecek, ey iyi tabiatli.
5375	kulan ya tagı tut takı kök teke tutup keldürürler saŋa ay böke	İster yaban eşeği veya tagı, ister boz geyik olsun, ey pehlivan, bunları, yakalayıp, hep sana getirirler.
5376	böri tilkü arslan adıg ya toŋuz seniŋdin kutulmaz ölür avda tüz	Kurt, tilki, arslan, ayı veya-domuz hiç biri senin elinden kurtulamaz, hepsini de avlar öldürürsün.
5377	kugu korday erse ya turna yugak ya toy tut ya yügdik ya todlıç ya kak	Her cins kuğular, turna ve su kuşları yahut toy kuşu veya yügdik, todlıç ve kazlar;
5378	kalıkta uçuglı kara kuş yorı senindin keçümez aya kök böri	Havada uçan karakuş sürüleri. . ., ey boz kurt, canlarını senin elinden kurtaramazlar.
5379	uçarıg uçurmaz seniŋ kuşlarıŋ yorırıg yorıtmaz kör esriŋ itiŋ	Senin av kuşların uçanı uçurmaz; senin kaplanın, köpeğin yürüyeni yürütmez.
5380	atalıg atasız kalır yalŋuzun analıg anasız bolur ögsüzün	Babalı babasız olur, yetim kalır; analı anasız olur, öksüz kalır.
5381	bu munça ajun barça bütrü saŋa tükemez tüker sen ay küçiüg toŋa	Bütün bunların hepsi senin için bitmez tükenmez; fakat sen tükenirsin, ey kudretli yiğit.
5382	kamug bir boguzka eginke bolup ajun barça tirdiŋ kodur sen ölüp	Hep bu boğazına yiyecek ve sırtına giyecek bulmak için, bütün dünyayı topladın; fakat bir gün ölüp, bunları arkada bırakacaksın.
5383	negü asgı ahır ajun tirdüküŋ ecel can tirer kör üzer bu köküŋ	Bu dünya malını toplamanın nihayet faydası nedir; bak, ecel can toplar ve senin kökünü kazır.
5384	körü barsa barça bu sukluk turur sukun açmış özler kaçan tok bolur	Dikkat edersen, bütün bunlar aç-gözlülüktür; tamahkârlıkla acıkan kimseler ne vakit doyarlar.
5385	negü tir eşitgil közi tok kişi bu köz toklukı ol bu baylık başı	Gözü tok insan ne der, dinle; zenginliğin başı tok gözlü olmaktır.
5386	ajun bütrü bulsa közi suk tükel anı bay tise bolmagay bu muhal	Gözü aç olan bütün dünyayı elde etse bile, ona zengin denilmez, denilemez.
5387	çıgay tip ayurlar kayu ol çıgay közi suk çıgay ol neçe erse bay	Fakir derler, fakir olan kimdir; fakir, istediği kadar zengin olsun, aç gözlü olan kimsedir.
5388	közi suk kişike bayup asgı yok sukug yarlıkagıl aya köŋli tok	Aç gözlü kimseye zenginliğin bir faydası yoktur; ey gönülü tok olan, aç gözlüye acı.
5389	közi sukka tütmez bu dünya bütün barı tap tigüçi tirildi kutun	Aç gözlüye bütün bu dünya malı az gelir; olana kanâat eden kimsenin ömrü saadet içinde geçer.
5390	közi suk kişi neŋke todmaz közi meger tolmagınça kara yir tozı	Gözü aç insan; kara toprağın tozu gözüne doluncaya kadar, mala doymaz.
5391	bu erdi ay ilig meniŋ bilmişim saŋa sözledim men negü ukmışım	Ey hükümdar, benim bildiğim bu kadardır; düşündüklerimi ve inandıklarımı sana söyledim.
5392	munu sözledim söz eşitti özüŋ yete baksa köŋlüŋ açılga közüŋ	İşte ben söyledim, sen dinledin; iyice bakarsan, gönülün ve gözün açılır.
5393	sözüm tutsa asgı yarın teggey ök kalı tutmasa sen saŋa bolga yük	Sözümü tutarsan, yarın faydası dokunur; eğer tutmazsan, vebal altında kalırsın.
5394	negü tir eşitgil ukuşlug tili saŋa ötler emdi eşitse kalı	Akıllı insan ne der, dinle; eğer dinlersen, bu senin için bir nasihattir.
5395	nasihat kişike kılur ol tuşu nasihat tigüle tilese yisü	Nasihat insana fayda getirir; nasihati lokma-lokma ver, isterse, yesin.
5396	kalı bu tigüni yiyü bilmese katılma kodu bir küyer ot yisü	Eğer bu lokmaları yemeyi bilmezse, karışma; bırak, kor yesin.
	İLİG CEVABI ODGURMIŞKA	HÜKÜMDARIN ODGURMIŞ'A CEVABI
5397	bu sözler eşitti ilig yıgladı ayur ay ödürmiş kişide kedi	Hükümdar bu sözleri dinledi, ağladı ve: — Ey insanların iyisi ve seçkini — dedi —
5398	meŋiŋ sen emdi ay köŋli odug bu beglik maŋa boldı emdi yodug	Ey gönülü uyanık ve huzur içinde bulunan insan, bu beylik şimdi bana bir felâket oldu.
5399	men emdi bilindim açıldı közüm mini otka atmış meniŋ bu özüm	Ben artık iyice anladım ve gözüm açıldı; ben kendimi ateşe atmışım.
5400	könilikte azmış özüm ay ulug ayu birdiŋ emdi könilik yolug	Ey ulu, ben doğruluktan ayrılmışım; sen şimdi o yolu bana gösterdin.
5401	du’a kıl ay odgurmış emdi maŋa bayat birsü tevfik kör edgü yaŋa	Ey Odgurmış, şimdi bana duâ et; Tanrı iyilik yolunda bana tevfikini refik etsin.
	ODGURMIŞ CEVABI İLİGKE	ODGURMIŞ'IN HÜKÜMDARA CEVABI
5402	yanut birdi odgurmış aydı ay beg bayat birsü tevfik tilekiŋke teg	Odgurmış cevap verdi: — Ey hükümdar, Tanrı senden istediğin tevfikı esirgemesin — dedi —
5403	katıglan ukuş birle basgıl hava havaka basıksa bolur er yava	Gayret et, akıl ile heva ve hevesi zapt ve rapt altına al; kendisini heva ve hevese kaptıran kimsenin hayatı heder olur.
5404	sini alktaçı bu et öz tatgı ol et öz kılkı barça saŋa katgı ol	Seni bitiren bu nefsânî zevklerdir, senin için vaz geçilmesi zor olan işte bu nefsânî arzulardır.
5405	idi kiçki dünya turur bu karı telim beg keçürdi bu kılkı tun	Bu dünya çok eski ihtiyar bir dünyadır; bu haşîn dünya bir çok beyleri görüp-geçirdi.
5406	telim beg karıttı seniŋ teg erig sini me uzun tutmagay bu tirig	Senin gibi yiğit bir çok beyleri ihtiyarlattı; seni de uzun müddet yaşatmaz.
5407	olar bardı kaldı saŋa bu orun yava kılma öd kün kerekiŋ körün	Onlar gitti ve bu taht sana kaldı; vaktini boş geçirme, hazırlık gör.
5408	ölümüg unıtma ay ilig odun sizik tutma kelgey saŋa terk ödün	Ey hükümdar, uyan, ölümü unutma; şüphe etme, o çok kısa bir zamanda sana da gelecektir.
5409	özüŋni unıtma ay ilig sakın kalı öz unıtsa tüpürçike bakın	Ey hükümdar, dikkatli ol, kendini unutma; eğer kendini unutursan, aslını hatırla.
5410	bu iki neŋig kim unıtsa kalı anıŋdın yıradı könilik yolı	Eğer bir kimse bu iki şeyi unutursa, o doğruluk yolundan uzaklaşır.
5411	negü tir eşitgil özin bilmiş er havasın ukuşka bulun kılmış er	Dinle, kendini bilen, heva ve hevesini aklına esir eden insan ne der.
5412	ölümüg unıtma gürüŋ yurtuŋ ol özüŋni unıtma savı yurtuŋ ol	Ölümü unutma, asıl yerin mezarındır; "kendini unutma" sözünü her ân hatırla.
5413	menidin törümiş özüŋ men time özüŋ men tise ay unu ornuŋ ol	Sen meniden türemişsin, "ben!" deme; sen "ben!" dersen, bak, işte değerin.
5414	busugda turur bu körünmez ölüm çıka tuşsa hergiz unıtmaz yolum	Bu görünmez ölüm pusudadır; karşıma çıkmak isterse, hiç bir zaman izimi kayıp etmez.
5415	tirigke adın hiç yok erse kıyın tap erdi bu açıg ölümke bakın	insan için başka hiç bir eziyet olmasa bile, bu acı ölüme bakmak kâfidir.
5416	tap erdi yana bu ölümde basa kara yir katında ölüp oprasa	Ölümden sonra kara toprak altında çürüyüp-dağılmak da yeter bir ibrettir.
5417	anıŋda basa kör neçe işler ol anı barça körgü ölüm açsa yol	Bundan başka, ölüm sana yol açınca görülecek daha nice işler vardır.
5418	bu halıg bilirde ukuşlug kişi negü teg udır inç neteg yir aşı	Akıllı insan bu hâli görürken, nasıl rahat uyur ve nasıl yiyip-içebilir.
5419	negü tir eşitgil bilig birgüçi bilig birle himmet ulug tutguçı	Dinle, bilgi veren ve bilgi ile dünyanın hakikî değerini anlayan insan ne der.
5420	bedük tut bu himmet ediz tut köŋül kodu bir bu dünya munıŋdın töŋül	Himmeti büyük ve gönülü yüksek tut; bu dünyayı bırak, ondan vaz geç.
5421	tünek ol bu dünya içi ok yılan munı kod yanık çın ajunka ulan	Bu dünya, içi engerek yılanı dolu, bir zindandır; onu bırak, aydın ve hakikî dünyaya ulaşmağa çalış.
5422	süzük can kepi bu kara yir tugı kara yir kep örtnür ay kılkı agı	Bu duru canın kalıbı olan vücûd bu kara toprak tıkacıdır; ey gönlünde hazineler taşıyan insan, kara toprak bunlar ile dolar.
5423	bu dünya tünek ol karaŋku kudug bçla mihnet ol barça munda yodug	Bu dünya bir zindan, karanlık bir kuyudur; burası dâima belâ, mihnet ve felâketler ile doludur.
5424	ne inçlik tiler sen tünekte turup ne arzu kolur sen köŋül ög urup	Zindanda bulunduğun müddetçe ne huzur istersin, aklına ve kalbine gelen ne gibi şeyi arzu edebilirsin.
5425	kodu bir avutça kara toprakıg ulug meŋü il kol nerek bu sakıg	Bu bir avuç kara topraktan vaz geç, büyük ve ebedî diyarı iste; bu seraba neden aklanıyorsun.
5426	bu tog toz tumandın örü tart özüŋ süzük meŋü il kol sen açgıl közüŋ	Bu toz, toprak ve dumanın fevkına yüksel, duru ve ebedî diyarı iste, gözünü aç.
5427	neçe miŋ yaşasa sen ahır ölüm yeter ok tutar ok sini ay künüm	Sen ne kadar çok yaşarsan-yaşa, ölüm nihayet bir gün gelip, seni yakalar, ey günüm.
5428	neçe artsa dünya baş agrıgları takı artuk artar ay ersig un	Dünya malı ne kadar artarsa, onun derdi zevkinden daha fazla olur, ey yiğit oğul.
5429	neçe miŋ yaşap er tilese tilek tükel ök bolumaz bulunsa tilek	insan binlerce sene yaşayıp, arzu ettiği şeylere kavuşsa bile, yine dileği bitmez.
5430	negü tir eşitgil ay kılkı arıg bu ödlek okı birle köŋli balıg	Temiz kalpli ve bu zemâne oku ile gönülü yaralanmış olan kimse ne der, dinle.
5431	tükel miŋ yaşasa tilekin tamam tükel ök bulumaz kerekin tamam	insan bin yıl yaşasa bile; arzu ve ihtiyaçlarının hepsini tamamlayamaz.
5432	tilekin tilegli tükelin tiler tilekin tüketse tüker çın tamam	Arzu eden kimse her çeşit dilekte bulunur; arzusunun tükenmesi ile ancak onun dilekleri sona erer.
5433	söz asgı ol ermez öküş sözlese ya sözni taŋırkap öküş tıŋlasa	Sözün faydası çok söylemekte veya söylenenleri hayretler içinde çok dinlemekte değildir.
5434	söz asgı ol ol kör eşitmiş sözüg alıp işke tutsa könitse özüg	Sözün faydası işittiğin sözü işe tatbik etmekte ve böylece kendini doğru yola yöneltmektedir.
5435	öküş söledim söz eşittiŋ tükel sözüm işke tutgıl anıŋ asgı al	Çok söz söyledim, sen hepsini dinledin; bu sözlerime göre hareket et ve bunların faydasını gör.
5436	tilim tıdnumadı telim sözledi sözüm eksümedi suvı eksüdi	Dilim kendisini tutamadı ve çok konuştu; sözüm azalmadı, fakat itibârı azaldı.
5437	bayat birsü tevfik saŋa ay ilig kamug edgülükke tegürgil elig	Ey hükümdar, Tanrı sana tevfik versin de çok iyilikler yap.
5438	tilek birsü teŋri küdezsü sini du’ada unıtma ay ilig mini	Tanrı sana dileğini versin ve seni korusun; ey hükümdar, sen beni duada unutma.
5439	sözin kesti koptı adakm örü ilig tıdtı aydı az oldur tiyü	Sözünü kesti, ayağa kalktı; hükümdar: —Bir az daha otur— diyerek ,onu alakoydu.
5440	çıkardı yigü içgü türlüg aşı ayur azkına tat ay edgü kişi	Her türlü yiyecek ve içecek çıkardı: — Ey aziz insan, azıcık bunlardan tat — dedi.
5441	elig sundı odgurmış aldı tigü yidi içti azrak ol içgü yigü	Odgurmış elini uzatıp, bir lokma aldı; bir az yedi ve içti.
5442	elig tarttı aştın yimedi adın şükür kıldı rabka atadı atın	Yemekten elini çekti ve fazla yemedi; Tanrıya şükür etti, onun ismini zikreyledi.
5443	örü turdı odgurmış aydı selam ilig me yanut birdi kıldı kıyam	Odgurmış ayağa kalktı ve selâm verdi; hükümdar da ayağa kalkıp, ona mukabelede bulundu.
5444	turup çıktı odgurmış andın yorıp udu çıktı ilig uzatu barıp	Odgurmış odadan çıktı, hükümdar da onu teşyi için, arkasından geldi.
5445	esenleşti ilig bile ol köre eligleşti kaldı ilig kadgura	O hükümdar ile vedâlaştı, müsâfaha ettiler; hükümdar mahzun bir hâlde kaldı.
5446	turup bardı andın yana tag tapa kadaşı udu bardı elgin öpe	Odgurmış oradan ayrılıp, dağlara doğru gitti; kardeşi elini öptü ve bir müddet beraber yürüdüler.
5447	evürdi kadaşın kör odgurmışa esenleşti yandı kör ögdülmişe	Odgurmış kardeşini geri çevirdi; Öğdülmiş onunla vedâlaşarak, ayrıldı.
5448	eviŋe kelip kirdi köŋli kokuz sakınç kadgu birle udıtmadı köz	Öğdülmiş evine gelip girdi; içinde bir boşluk hâsıl oldu; keder ve kaygıdan gözüne uyku girmedi.
5449	togardın yaşık baş kötürdi örü kugu kırtışı boldı dünya tolu	Doğudan güneş başını yukarı kaldırdı; dünyanın her tarafı kuğu rengine büründü.
5450	yaşık koptı kögsin kötürdi örü ajun toldı kafur saçar teg tolu	Güneş çıktı, göğüsünü yükseltti; dünyanın her tarafı saçılan kâfur ile doldu.
5451	firişte yüzi teg yarudı ajun kalık boldı kafur saçar teg yüzün	Dünya, melek yüzü gibi, parladı; gök yüzü kâfur saçılmış gibi oldu.
5452	yana koptı terkin töşektin turup ma yundı yükündi köŋül tüz urup	Yatağından çabucak kalktı ve âbdest alarak, ihlâs ile namazını edâ etti.
5453	tonın kedti altandı evdin köre yana karşıka bardı andın köre	Giyindi ve evinden çıkıp, atına binerek, saraya gitti.
5454	tüşüp kirdi karşı içince yorıp okıdı ilig bu köründi kirip	Atından inip, saraya girdi; içeriye doğru yürüdü; hükümdarın daveti üzerine, huzura girdi.
	İLİG SU’ALİ ÖGDÜLMİŞKE	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
5455	ayıttı ilig aşnu odgurmışıg neçe kalmışıg hem kaçan barmışıg	Hükümdar önce Odgurmış'ı, onun ne kadar kaldığını ve ne zaman gittiğini sordu.
5456	yana aydı ilig ay ögdülmişim açıg boldı emdi maŋa yir aşım	Sonra: —Ey Öğdülmiş'im, yemek bana artık zehir oluyor —dedi—
5457	negü teg tirilgü bu künde naru çöküp bardı egnim kopumaz örü	Bugünden sonra nasıl yaşarım; omuzlarım çöktü, artık bir daha kalkamaz.
5458	nerek emdi beglik bu yalŋuk yüki bu kadgu sakınç üzdi köŋlüm köki	İmdi bu beyliğe ve insanların yükünü taşımağa ne lüzum var; bu endişe ve kaygı kalbimi parçaladı.
5459	er atsız bolumaz budun başlasa ya beglik işin barça beg işlese	Halkı idare eden veya beyliğin bütün işlerini gören bir bey hizmetkârsız yapamaz.
5460	er at tutsa şeksiz kerek neŋ tavar bu neŋ bolmasa er yıgılmaz aŋar	Hizmetkâr olunca da, şüphesiz, mal ve servet lâzımdır; mal olmazsa, başkasının hizmetine kimse girmez.
5461	negü tir eşitgil bu sü başlar er tiriglik ıçlıp beg işin işler er	Ordunun başında bulunan ve hayatını feda ederek, beyin emirlerini yerine getiren insan ne der, dinle.
5462	hazine er at boldı begler küçi bu iki bile er alır öz öçi	Hazine ve ordu beylerin kuvvetini teşkil eder; bu ikisi ile insan kendi öcünü alır.
5463	bu iki bile beg bedüklük bulur bu iki yumıtsa bedür beg tacı	Bu ikisi ile bey büyüklük bulur; bu ikisi bir araya gelirse, beylik tacı azamet kazanır.
5464	er at tirgüke kör telim neŋ barır neŋ almak tilese körü küç tegir	Asker toplamak için, çok masrafa lüzum vardır; mal toplamak için de bile bile cebir kullanmak gerekir.
5465	bir egnim meniŋ me bir ök bu boguz nelük munça yalŋuk yüki yüdmek öz	Benim ancak bir sırtım ve bir tek boğazım var; niçin bu kadar insanın vebalını yükleneyim.
5466	neçe me çıgay erse kalmaz açın alır bu ölüm kör tirigde öçin	Ne kadar fakir olsa bile, insan aç kalmaz; bu ölüm her yaşayandan bir gün öcünü alır.